Morgunblaðið - 27.04.1961, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 2T. apríl 1961
MOKGVHBLAfílB
17
V iðski pfi
11 ''
og efnahagsnriál
Rússneskur hagfræðing-
l ur leiðréttir tölur um
Jt framleiðsluaukningu
SKÝHSLUR ura framleiðsluna í
í Sovétríkjunum síðasta áratug
i hafa einkennzt af mjög háum
tölum, en þær hafa verið undir-
staðan undir fullyrðingum ráða-
manna í Moskvu, að Sovétríkin
myndu bráðlega ekki aðeins ná
■Bandaríkjunum hvað fram-
; leiðslumagn snerti, heldur einn-
i ág fara fram úr þeim. Ýmsir
t ihafa ekki viljað leggja trúnað
| íá þessar fullyrðingar, en marg-
f ir hafa líka tekið þær sem góða
lOg gilda vöru.
Nýlega hefur rússneskur hag-
íræðingur, S. G. Strumlin stað-
fest, í bók um efnahagsmál Sov-
étríkjanna, að grunur hinna
efagjörnu var á rökum reistur.
Hann sýnir fram á, að hin svo-
•kallaða mikla framleiðsluaukn-
! ing á í auknum mæli rót sína
að rekja til tvítalningar í fram-
leiðsluskýrslunum. Þegar reikn-
uð er út heildarframleiðsla
hverrar þjóðar, skal aðeins
reikna með framleiðslu til end-
anlegrar ráðstöfunar eða notkun
ar, en ekki til notkunar við
j framleiðslu annarra vara, enda
| fcemur verðmæti þeirra fram á
S lokastigi framleiðslunnar, þ. e.
| við endanlega ráðstöfun. En
f itússarnir hafa einnig oft bætt
verðmæti hráefnanna við og fá
því ekki fram rétta mynd af
framleiðsluaukningunni.
Strumlin nefnir sem dæmi, að
I bílaframleiðslunni sé ekki að,-
eins reiknað með verðgildi hinn
»r fullgerðu bifreiðar, heldur sé
að auki bætt við verðmæti
margra hluta, sem notaðir eru
yið framleiðslu hennar. Með
i ^jessari aðferð má fá æði háar
tölur og dregur því mjög úr
ijgildi áðumefndra fullyrðinga
■íáðamannanna um mikla fram-
■feiðsluaukningu. Enda verða þá
tölurnar ekki sambærilegar við
pkýrslumar um framleiðsluna í
yestrænum löndum.
íf Ein af niðurstöðum Strumlins
er sú, að á árunum 1928—’56
hafi iðnaðarframleiðsla Sovét-
ríkjanna fimmtánfaldast, en op-
Snberar skýrslur hafa sýnt 23-
falda aukningu á sama tíma.
Bamkvæmt opinberam heimild-
um fjórfaldaðist framleiðslan á
I Sárunum 1945—’56, en Strumlin
eegir hana hafa þrefaldazt. Nú
var iðnaðarframleiðslan þriðj-
‘ ungi minni 1945, en hún var
Í &940 og verður að taka tillit til
þess við samanburðinn. Það er
oft auðvelt að fá háa hundraðs-
itölu, þegar miðað er við lágan
grundvöll, sem skapazt hefur af
ovenjulegum aðstæðum.
i Þessi árátta að tvítelja margt
i framleiðslunni virðist hafa
aukizt eftir því sem framleiðslu-
greinarnar urðu flóknari í Sov-
'étríkjunum. Öll framleiðslan er
reiknuð út á verðlagi áranna
'1926—-’27 og þannig nam heild-
Brverðmæti framleiðslunnar 1956,
Samkvæmt opinberum heimild-
um, 492,400 milljónum rúblna,
en Strumlin fær út úr sínum
útreikningum 147,700 milljónir
rúblna, eða minna en þriðjung
Bf fyrri tölunni. Framleiðslu-
Bukningin hefur verið mikil í
: Sovétríkjunum á undanförnum
: érum, en þó ekkert svipað því
eins mikil og sumir ’hafa viljað
. yera láta.
j S. G. Strumlin virðist vera
Jnikilsmetinn hagfræðingur í
landi sínu og hann hefur því
tiltölulega mikið frjálsræði til
•ð láta skoðanir sínar í ljós,
•ins og sjá má af ofangreindum
upplýsingum.
Tekjur af ferðamönnum
Eitt gleggsta einkenni hinna
bættu lífskjara á Vesturlöndum
síðustu árin er hinn stöðugt vax
andi ferðamannastraumur landa
á milli. Fjögur mestu ferða-
mannalöndin eru Ítalía, Þýzka-
land, Frakkland og Bretland.
ítalía hefur að undanförnu feng-
ið flesta ferðamennina en við-
staða þeirra er að meðaltali öilu
lengri í Frakklandi. Vinsældir
Frakklands jukust meðal ferða-
manna eftir gengislækkunina í
árslok 1958, þar sem þá lækk-
uðu allar nauðsynjar í verði frá
þeirra sjónarmiði séð.
Heildartekjur af erlendum
ferðamönnum árið 1959, að und-
anteknum tekjum af ferðum
landa á milii, námu sem hér
segir í helztu ferðamannalönd-
um Evrópu:
Italía 189 millj. sterlingsp.
Þýzkaland 161 — —
Frakkland 159 — —
Bretland 153 — —
Sviss 95 — —
Austurríki 70 — —
Ferðamannastraumurinn til
Bretlands var 15% meiri 1960 en
á árinu á undan og voru ferða-
mennirnir samtals 1,6 milljón að
tölu, og heildartekjur Breta af
þeim, ef flutningur milli landa
er meðtalinn, hafa numið 250
milljónum punda. Er sú upp-
hæð meira en 4% af heildartekj
um af útflutningi landsins það
ár. En í efnahagslífi sumra ann-
arra landa munar þó miklu
meira um ferðamannastrauminn.
Þannig nema gjaldeyristekjur
Austurríkis; Ítalíu og Grikk-
lands um fimmtungi af því, sem
þessi lönd fá fyrir útflutning
sinn.
Bandarísk fjárfesting
í Ewópu
Fjárfesting Bandaríkjamanna
í Evrópu hefur farið stöðugt
vaxandi síðustu árin. Þannig
jókst verðgildi eigna þeirra í Ev
rópu um 750 milljónir dollara á
síðasta ári og er það 20% aukn-
ing frá 1959. Á þessu ári er enn
búizt við 20% aukningu frá ár-
inu á undan.
í árslok 1959 var heildarverð-
mæti bandarískra eigna í Ev-
rópu virt á 5,3 milljarða doll-
ara, en það er töluvert minna
en 1% af verðmæti verksmiðja
í Bandaríkjunum sjálfum.
Aðeins um fimmtungur af
fjármagninu til áðurnefndrar
fjárfestingar 1960 kom beint frá
Bandaríkjunum. Mest munaði
um ágóðann, sem var endurfjár-
festur, en einnig var nokkru af
tekjum frá öðrum löndum varið
til fjárfestingar í Evrópu. Mark-
aðsbandalögin, sem hafa verið
mynduð í Evrópu eiga mikinn
þátt í auknum áhuga á fjárfest-
ingu þar.
Síðustu þrjú árin voru um
43% af bandarísku fjárfesting-
unni í Evrópu í olíuiðnaðinum
og nær allur afgangurinn í ým-
iss konar verksmiðjurekstri. Áð-
ur en sameiginlegi markaðurinn
var settur á laggirnar var yfir-
leitt nær helmingur af fjárfest-
ingunni í Bretlandi, en um 40%
í löndunum. sex, sem standa að
honum. Á síðasta ári hafði
þetta breytzt þannig, að 47%
fjárfestingarinnar lenti hjá sex-
veldunum 6g 41% í Bretlandi,
og 1961 er búizt við, að 54% af
bandarísku fjárfestingunni í Ev-
rópu verði í löndum hins sam-
eiginlega markaðar. Þetta er
ein ástæðan af mörgum, sem
valda því að Bretar munu vera
Sjötug i dag
Elísabet Magnúsdóttir
i
Bólstaóahlíð
FERÐAMENN, sem köma norð-
an yfir Vatnsskarð á björtum
sumardegi eða sólheiðu kvöldi
staldra gjarnast við á vesturbrún
fjallsins Og njóta um stund þeirr-
ar undra fegurðar, sem við aug-
um blasir. Framundan opnast
eitt meðal fegurstu sviða í ís-
lenzku landslagi íklætt sumar-
skrúða og dásamlegri náttúra-
fegurð. Þarna er Ævarsskarð, en
svo hét þessi sérstæði dalur, milli
Laugardals og Svartárdals til
forna Og kennt við landnáms-
manninn er helgaði sér land allt
frá Móbergsbrekkum að Vatns-
skarði. Þó frásögn Landnámu um
bústað Ævars séu fremur óljós,
er ekki um það að villast að
þarna er hin forna landnámsjörð.
Fyrst festir sjón á höfuðbólinu
Bólstaðarhlíð, er stendur efst í
Ævarsskarði við rætur Vatns-
skarðsfjalls, Reisulegar bygging-
ar með skógarlundum við íbúð-
arhús og kirkju og víðáttumikið
eggslétt tún draga að sér athygli
manna og bera órækt vitni um
að hér er eitt af stærstu höfuð-
bólum landsins.
í vestur frá túninu er skarðið
hið neðra klætt grannri flos-
breiðu íofnri silfurgliti Svartár,
sem liðast lygn og tær eftir daln-
um í leit að Blöndu. Norðan rís
Hlíðarfjall hátt og tígulegt
algrænt í miðjar hlíðar, skreyttar
miklu blómskrúði, svo sumsstað-
ar ber hlíðin bláa slikju, svo er
blágresið mikið. Hið efra eru
brött klettabelti og hvassar eggj-
ar. Sunnan dalsins er Skegg-
staðafjall með hlíðum og föngu-
legt þótt lægra sé en hitt.
Fyrir augum ferðamannsins á
vesturleið er Ævarsskarð mikill
skrúðfagur forsalur, að hinu
mikla og fagra undirlendi við
Húnaflóa, Húnaþingi. I gegn um
vestur fordyr skarðsins sést
vestur yfir Blöndu, um Ása til
Svínadalsfjalla og Reykjanibbu
allt vestur um Vatnsnes.
Nú eru liðin fjörutíu og fimm
ár síðan Elísabet Magnúsdóttir,
húsfreyja í Bólstaðahlíð fluttist
alfarið frá Kjartansstöðum í
Skagafirði, vestur yfir Vatns-
skarð með mannsefni sínu, syni
óðalsbóndans í Bólstaðahlíð. Var
skagfirska heimasætan tuttugu
og fimm ára, glæsileg í sjón og
raun og vel menntuð í kvenleg-
um fræðum. Má geta sér til um
að ungum óbundnum Skagfirð-
ingum hafi þótt sjónarsviptir að
burtför hennar úr ungmeyjarhóp
Skagafjarðar og horft döprum
augum til Vatnsskarðs daginn
þann.
Allir sakna sinna æskustöðva
og því meira sem þær hafa meiri
fegurð að bjóða. Sjálfsagt hefur
svo einnig verið með Elísabetu
í Bólstaðahlíð, þegar hún yfirgaf
sitt fagra hérað. En hér var ekki
í kot vísað. Hún settist að á
einu glæsilegasta höfuðbóli lands
ins í fagurbúnu umhverfi, eins
að endurskoða afstöðu sína til
markaðsmálanna í Evrópu.
Skipting bandarísku fjárfest-
ingarinnar milli sexveldanna
1960 var sem hér segir: Vestur-
Þýzkaland 55%, Frakkland 20%,
Beneluxlöndin þrjú 16% og
ítalía 0%.
Gengisskráning
22. apríl 1961
Kaup Sala
1 Sterlingspund .:.... 106,36 106,64
1 Bandarikjadollar .... 38,00 38,10
1 Kanadadollar ........ 38,40 38,50
100 Danskar krónur .... 549,55 551,00
100 Norskar krónur .... 531,60 533,00
100 Sænskar krónur .... 735,70 737,60
100 Finnsk mörk .......... 11,85 11,88
100 Franskir frankar .... 774,55 776,60
100 Belgískir frankar .... 75,95 76,15
100 Svissneskir fr.... 879,00 881,30
100 Gyllini ............ 1057,60 1060.35
100 Tékkneskar kr..... 527,05 528,45
100 V-þýzk mörk ......... 957,20 959,70
1000 Lírur ............... 61,23 61,27
100 Austurr. sch. ....... 145,95 146,35
100 Pesetar ............. 63,33 63,50
og áður hefur lýst verið.
Elísabet ólst upp á Kjartans-
stöðum í Skagafirði hjá foreldr-
um sínum Magnúsi Sigurðssyni
og Ingibjörgu Bjarnadóttur, er
þar bjuggu. Voru þau myndar
hjón af traustum bændaættum
komin.
Eftir sextán ára aldur dvaldi
Elísabet um skeið við nám á
Akureyri og síðar í Reykjavík.
Á námsárum sínum lagði hún sér
staklega stund á saumaskap
ýmsan og útsaum, og er afburða
vel að sér í þeirri grein. Enda
er hún að eðlisfari listhneigð.
Eru dúkar og klæði margs konar
er Elísabet hefur myndskreytt
listræn verk og fögur.
Hún er ábyrgðarmikil og
vandasöm húsfreyjustaðan á
stóru Og mannmörgu heimili, þar
sem búskapur er stór í sniðum,
og krefst því meiri árvekni sem
stærri er. Elísabet í Bólstaðahlíð
reyndist þegar á fyrstu árum í
húsfreyjustöðunni vandanum
vaxin, og hefur æ síðan skipað þá
stöðu með mikilli reisn og glæsi-
brag. Jafnframt umfangsmiklum
húsfreyjustörfum, og móðurstörf
um við umönnun og uppeldi
barna sinna hefur hún annazt sím
stöðina í Bólstaðahlíð um 30 ára
skeið. Lengst af þessum tíma var
símstöðin endastöð vestan Vatns
skarðs, og því starfsfrek af-
greiðsla vegna aðliggjandi sveita
og ferðamanna. Enda þarna
einnig póstafgreiðsla. Öll þessi
störf rækti Elísabet með ágætum.
En þrátt fyrir öll þessi störf gaf
Elísabet sér tíma til, að sinna
gestum og veita þeim beina, sem
að garði bar, af sinni alkunnu
rausn. Aðrar tómstundir, sem
fáar voru notaði hún til að sinna
hugðarefnum sínum: á vorin
rækt blóma og trjálunda, en á
vetrum útsaumi og skreytingu
fagurra muna.
Elísabet giftist 17. júní 1916
Klemens Guðmundssyni í Ból-
staðarhlíð. Höfðu þá faðir hans
og afi búið þar nær heila öld. Var
Guðmundur sérstaklega mikil-
virkur í umbótum á jörðinni og
mesti túnræktar bóndi héraðsins
á þeim tíma og þó víðar væri
um horft. Þau Elísabet og
Klemens eignuðust fjóra drengi
mestu efnis og myndarbörn.
Elsta drenginn misstu þau sjö
ára gamlan. Guðmundur sonur
þeirra, sem nú er kennari í Ból-
staðahlíðarhreppi (stúdent að
menntun) fékk ungur lömun og
átti lengi við vanheilsu að stríða
og sem hann býr að. Erlendur
sonur þeirra, bóndi, hefur lengi
verið sjúkur. Allt þetta mótlæti,
sem sárt hefur til móður hjartans
tekið hefur Elísabet borið með
hetjuskap og trúnaðartrausti
hinnar vitru og skapföstu könu.
Ævar sonar hennar býr nú á
hluta af jörðinni. Allir eru þeir
bræður velgefnir menn.
Elísabet í Bólstaðahlíð er vina-
vönd og trygglynd kona. Hún er
vinsæl og nýtur almennrar virð-
ingar í héraði sínu.
Þær konur íslenzkar, 'sem af
hafa borið í atgjörfi, athöfnum
og glæsibrag öllum hafa verið
nefndar kvenskörungar. í þvi
ljósi má með réttu nefna Elísa-
betu í Bólstaðahlíð einnig svo.
Ég og kona mín höfum lengi
átt trygglynda og trausta vin-
konu þar sem Elísabet er. Fyrir
það þökkum við henni betur en
sagt verður.
Á þessum tímamótum bðijum
við allar heillir henni ti' handa
og hennar ástvinum.
Svo sem vorbjarmínn lýsti yfir
vöggu vinkonu okkar verði ævi-
kvöldið á sama hátt fagurt.
27/4 1961
Steingr. Davíðsson.
I DAG fyllir hinn sjöunda áratug
Elísabet Magnúsdóttir í Bólstað-
arhlíð í Húnaþingi, þjóðkunn
kona á Norðvesturlandi.
Elísabet er ftedd 27. apríl 1891
á Kjartansstöðum á Langholti í
Skagafirði. Voru foreldrar henn-
ar Magnús Sigurðsson bóndi þar
og kona hans Ingibjörg Bjarna-
dóttir var móðir hennar náskyld
hinum merka klerki séra Þor-
keli Bjarnasyni á Reynivöllum
í Kjós. Elísabet ólst upp með
foreldrum sínum, og er hún
hafði aldur til fór hún til Reykja
víkur á Hússtjórnarskólann í
Iðnó hjá Hólfríði Gísladóttur er
var í þá tíð í miklu áliti.
Elísabet Magnúsdóttir giftist
árið 1916 Klemensi Guðmunds-
syni í Bólstaðarhlíð, settist hún
þar í ríkan garð, en á slíku
höfðingjasetri hvílir líka sú
kvöð á að halda í horfinu, og
fylgjast með tímanum.
Foreldrar' Klemenzar voru
þau Guðmundur Klemenzson í
Bólstaðahlíð og kona hans Ingi-
ríður Erlendsdóttir frá Tungu-
ni-si. Höfðu þau setið þetta höfuð
ból með mikilli sæmd, og Guð-
mundur gjört þar eitt stærsta
tún landsins. Þau hjón eignuðust
nokkur börn er dóu ung, og
vaxin. Aðeins eitt komst að fullu
upp, Klemenz var hann því ein-
birni, er tók að erfðum Bólstaðar
hlíð með tliheyrandi jörðum.
Elísabet Magnúsdóttir sýndi
fljótlega er þau Klemens Guð-
mundsson hófu búskap, að hún
var skörungs og búsýslukona,
er lét vel að hafa mikil umsvif.
Bjuggu þau Klemenz þar um
fjölda ára. Varð þeim fjögra
barna auðið, Guðmundur er dó
8 ára mikið efnisbarn, Erlendur
er býr í Bólstaðarhlíð, kvæntur
Þórunni Kristjánsdóttur, Ægir er
býr á hinni hálflendu jarðar-
innar kvæntur Jónínu Jónsdótt-
ur, og Guðmundur stúdent og
kennari í Bólstaðarhlíð. Elísabet
er svipmikil kona er sópar að
á mannamótum á hinum íslenzka
búningi, Hún er sjálfstæð í skoð-
unum hvar 1 flokki, sem hún
skipar sér, og hefur gott fjár-
málavit. Það treður engin Elísa-
betu um tær í skoðunum né við-
skiptum. Hún er kona bókhneigð
Og lesin trúkona, er þykir vænt
um kirkju sína, enda voru þau
hjón langa hríð eigendur Ból-
staðarhlíðarkirkju. Var Klemenz
um fjölda ára hringjari, og voru
þá eigi fegri klukknahljómar er
kölluðu menn til helgra tíða í
Húnaþingi en í Bólstaðarhlíð.
Þau hjón gáfu kirkjunni hökul
hinn fallegasta grip. Elísabet er
mikil hannyrðakona sem sjá má
á því altarisklæði, er hún saum-
aði og gaf kirkjunni, og þeim
gripum er prýða heimili hennar.
Hún hefur reist sér vandað hús
í' Bólstaðarhlíð, sem stendur við
hlið hins forna grafreits í Hlíð,
serri nú er aflagður. Hefur hún
gjört við hinn forna helgireit, og
reist við minnismerkin svo sem
hæfir gröfum hinna framliðnu.
Ég hefi ávallt áíitið að slík hirðu
semi boði blessun yfir bú ög bæ
á kirkjustað, og vona ég svo megi
vera á heimili Elísabetar um
langa hríð.
Pétur Þ. Ingjaldsson.