Morgunblaðið - 29.04.1961, Blaðsíða 2

2
MORGVNBLAÐIÐ
Laugardagur 29. apríl 1961’ "N
«í
4.
— Varðarfundur
Framh. *f bls. 1
nú hafa glatazt, hefðu varðveitzt
hér á landi.
f þriðja lagi benti hann á þá
fullyrðingu andstæðinga fslend-
inga í þessu máli, að sérstaklega
góð skilyrði væru í Kaupmanna-
höfn til vísindalegra rannsókna
á handritunum og vísindastörf
þessi hefðu aðallega verið unn-
in af dönskum mönnum, en það
væru aftur á móti íslendingar,
sem hér hefðu fyrst og fremst
komið við sögu, eins og dæmin
sanna.
Ein röksemd hefur verið ofar
lega á baugi og er hún sú, að
Árni Magnússon hafi ánafnað
háskólanum safn sitt og hvorki
danska stjórnin né þingið geti
tekið safnið undan háskólanum,
án hans leyfis. Mál þetta hefur
verið rætt mjög ýtarlega, t. d.
af prófessor Alf Ross,"sem skrif-
aði um það fyrir nokkrum ár-
um og komst að þeirri niður-
stöðu, að danska stjómin hefði
tvímælalaust lagalega heimild til
að ráðstafa handritunum úr safn
inu sem gjöf, án þess jafnvel
að slík ráðstöfun væri fyrst sam
þykkt sem lög.
Eins og fyrr greinir benti ráð
herrann á afstöðu Hafnarháskóia
og hversu óhagstæð hún er fyrir
lausn málsins. Það var þýðingar-
mikið atriði, sagði hann, hvort
háskólinn mælti með afhendingu
eða á móti. Margir þingmenn,
sem okkur voru velviljaðir og
vildu stuðla að afhendingu hand-
ritanna, héldu því fram að mál-
ið yrði miklu flóknara, ef háskól
ixm ekki styddi að lausn þess.
Gunnar Thoroddsen gat þess
síðan, að tvö atriði auk þeirra
sem fyrr getur hefðu áhrif á
lausn handritamálsins:
í fyrsta lagi var það metnað-
armái margra Dana, að þeir gæfu
íslendingum ekki svo mikið af
handritum, að söfn þeirra tæmd-
ust algerlega og þær heyrðust
raddir, að Danir mættu ekki eiga
færri handrif en Svíar.
f öðru lagi óttuðust ýmsir Dan
ir, að afhending handritanna
ikynni að leiða af sér kröfu Norð
manna til konungasagnahandrita.
Þróun málsins.
Þá rakti fjármálaráðherra
nokkuð þróun handritamiálsins
frá því Sigurður Nordal hreyfði
því 1946 í Nordisk Tidskrift, að
íslendingum bæru handritin og
markaði kröfu þeirra um afhend
ingu. Síðan hefur málinu alltaf
verið haldið vakandi. Hann drap
á að nefnd stjórnmálamanna og
fræðimanna hefði verið sett á
laggirnar í Danmörku 1947 og
hefði hún 1951 lagt fram tillögur
til lausnar handritamálinu. Skil-
aði hún nefndaráliti í heilli bók,
eins og kunnugt er, en nefndin
klofnaði í marga hluta og náði
ekki samkomulagi. Þó var starf
hennar ómetanlegur undirbúning
ur þess sem síðar hefur orðið.
Ráðherrann rifjaði síðan upp þátt
margra góðra Dana, sem hafa
ttnnið sleitulaust að lausn máls-
ins, minntist á nefnd danskra
áhugamanna, sem á sínum tíma
var sett á laggirnar undir for-
ystu Bent A. Koch og gerði til-
lögur um lausn deilunnar. í nefnd
þessari voru menn af öllum stétt
um og öllum flokkum, en það
hefur einmitt alia tið verið at-
'hyglisvert, að íslendingar hafa
átt stuðning fólks með hin ólík-
ustu sjónarmið. Kom skýrast í
Ijós, þegar Gallup-stofnunin gerði
skoðanakönnun um afstöðu Dana
til handritamálsins, að meiri-
hluti þeirra tók undir krö'fur ís-
lendinga.
Þá sagði fjármálaráðherra:
— En nú spyrja menn, hvers
vegna kom skriður á þetta mál
nýlega? Ástæðan er sú, að á
fundi Norðurlandaráðs í febrúar
sl., þar sem mættir voru m. a.
Ólafur Thors, forsætisráðherra,
og Guðmundur í Guðmundsson,
utanrikisráðherra, gerðist það,
að forsætisráðherra Dana, utan-
ríkisráðherra þeirra og mennta-
málaráðherra, ræddu málið viði
íslenzku fulltrúana og létu í ljós
vonir um að málið yrði leyst og
upp teknar viðræður um það
Var það gert og kom þá fram sú
skoðun að leysa bæri málið í
sambandj við 50 ára afmæli Há-
skóla íslands.
Síðan hefur málið verið ræki-
lega rætt í íslenzku ríkisstjórn-
inni í samráði við helztu fræði-
menn okkar. Að því búnu voru
settar fram ákveðnar hugmynd-
ir um ‘ málið af íslands hálfu.
Gylfi Þ. Gíslason, menntamála-
ráðherra, sem haft hefur með
höndum undirbúning um tillögu
gerð, ræddi við danska ráðherra
Og í síðustu viku ræddum við
Gylfi Þ. Gíslason og Stefán Jó
hann Stefánsson, sendiherra, við
Dani í Kaupmannahöfn, sagði
ráðherrann ennfremur, en síðar
voru kvaddir til ráðuneytis þeir
próf. Einar Ólafur Sveinsson,
formaður íslenzku handritanefnd
arinnar, og Sigurður Nordal, pró
fessor. í viðræðunum kom í ljós,
að ýmis atriði þessa máls voru
svo viðkvæm, að mikla bjartsýni
þurfti til að gera ráð fyrir lausn
málsins á þessu stigi; þegar Dan-
ir féllust á að láta af hendi
Snorra-Eddu, Flateyjarbók og
Möðruvallabók, sem varðveitir
flestar íslendinga sögur, töldu
þeir sig hafa gengið svo langt
að ekki væri hægt að ætlast til
þess að þeir afhentu einnig Sæm-
undar-Eddu. En þegar fulltrúar
íslands skýrðu frá því, að lausn
handritamálsins væri ekki mögu-
leg án þess íslendingar fengju
Sæmundar-Eddu, féllust Danir
á að afhenda einnig hana.
MeginsjónarmiS
Meginsjónarmiðið var það, eins
og síðar hefur komið fram
í frumvarpi því, sem Jörgensen,
menntamálaráðherra, hefur lagt
fyrir danska þjóðþingið, að ís-
lendingar skyldu fá þau handrit,
sem teljast íslenzkur menningar
arfur, hafa verið samin af fs-
lendingum Og innihalda ein-
göngu eða einkum efni, sem
varða íslenzk málefni. Að vísu
fellur Flateyjarbók ekki inn í
þennan ramma, því hún fjallar
aðallega um norsk málefni, eins
og kunnugt er. En hvaða ger-
semi er Flateyjarbók? spurði ráð
herrann. Hún er 225 stór blöð og
yfir 900 dálkar og inniheldur
Noregskonunga sögur, Ólafs sög
urnar báðar, Sverris sögu, Há-
konar sögu og Færeyinga sögu
Og ýmsar upplýsingar um fund
Grænlands, svo nokkur dæmi
séu nefnd.
Brynjólfur biskup falaði bók
þessa um miðja 17. öld, þegar
hann var staddur í Flatey, en Jón
Finnsson bóndi þar, neitaði að
selja honum bókina í hendur.
Þegar biskup fór, færði Jón
bóndi hónum hana að gjöf. Síðan
sendi biskup hana utan með skrif
Kommúnistar vilja
ingu verkalýðsins
Undírbúa „hátlðahöldin44 á deild
arfundum kommunistaflokksins
KOMMÚNISTUM hefur nú tekizt að koma fram þeim vilja sínum
að hindra einingu verkalýðssamtakanna 1. maí og undirbúa nú
„hátíðahöld“ dagsins með fundum í öllum deildum kommúnista-
flokksins, samanber auglýsingu í Þjóðviljanum í gær.
Er því sýnilegt að hverju er stefnt varðandi „hátíðahöld“
dagsins. Kommúnistaflokkurinn ætlar með aðstoð „göngugarpa“
að setja á svið kröfugöngu og útifund, sem eingöngu er í þágu
flokkssamtakanna og hljóta að sjálfsögðu þakklæti fyrir hjá hús-
bændum sínum í Moskvu, er horfa á hersýningu á Rauða torgi
þann dag. —
Kommúnistar láta sig það engu
skipta, þó þeir með þessu athæfi
komi því til leiðar, að meirihluti
reykvískra verkamanna sé útilok
aður frá því að taka þátt í
hátíðahöldum í tilefni dagsins.
Þessi 'framkoma kommúnista
gerir það að verkum, að enginn
launþegi eða annara stétta menn
taka minnsta mark á kröfum
þeim sem bornar eru fram af
kommúnistum 1. maí, öðru visi
en, sem flokksyfirlýsingum
þeirra. Hefur því kommúnistum
enn einu sinni tekist að eyða
áhrifum þessa baráttu og hátíðis
dags verkalýðsins og sundra laun
þegasamtökunum þegar þau
þurfa að standa saman.
Stjórn Fulltrúaráðs verkalýðs-
félaganna lagði strax á það megin
áherzlu er umræður hófust um
1. maí ávarpið, að það yrði byggt
upp á stéttarlegum grundvelli
og í samræmi við það lögðu
lýðræðissinnar í 1. maí nefnd
fram ávarp, sem þannig var sam-
ið að um það hefði engin á-
greiningur átt að vera ef annar-
leg sjónarmið hefðu ekki komið
til. Á þetta vildu kommúnistar
ekki fallast og lögðu fram annað
ávarp, sem líktist helzt blaða-
grein úr Þjóðviljanum. Neituðu
kommúnistar með öllu að breyta
nokkru í ávarpi sínum sem máli
skjíiti, en heimtuðu það sam-
þykkt skilyrðislaust.
Komu lýðræðissinnar þá með
þá tillögu, að fyrst samkomu-
legum skilaboðum um, að hann
ætlaðist til að hún yrði út gef-
in, en áður hafði biskup farið
þess á leit að sett yrði á stofn
prentsmiðja í Skálholti. Ekki
vildi danska stjórnin á það fall-
ast Og er sú neitun ein af ástæð-
um þess, að Flateyjarbók og
fleiri dýrmæt handrit voru send
utan.
Þá benti Gunnar Thoroddsen
á, að af Sæmundar-Eddu væri
aðeins til eitt handrit og því
væri hún viðkvæmara deilumál
en önnur íslenzk handrit. Brynj-
ólfur biskup sendi hana einnig
utan til Kaupmannahafnar til út-
gáfu. Hann taldi, að hún væri
annaðhvort samin af Sæmundi
fróða eða hann liefði safnað efu-
inu. En það reyndist á misskiln-
ingi byggt. f þessu handriti er
m. a. Völuspá, víðfrægasta ijóð
Norðurlanda og þó víðar væri
leitað, eins og kunnugt er. Það
styður auðvitað kröfu okkar til
Sæmundar-Eddu, að niðurstöður
rannsókna Sigurðar Nordals
1 SUÐUR af Grænlandi er ný
lægð, sem virðist hreyfast
norðaustur á bóginn, og má
því búast við vaxandi A-átt
hér á landi á laugardag, en
að öðru leyti verða ekki
breytingar á veðurlagi.. Vor-
ið er nú einnig komið til
Suður-Grænlands. Hiti 11 st.
í Brattahlíð og 4 í Goðtháb.
Hins vegar er 11 st. frost í
Meistaravík og 16 st. frost í
Danmarksha vn.
Veðurhorfur kl. 22
í gærkvöldi:
SV-mið: Allhvass A í nótt
en hvass á morgun og þoku-
súld.
SV-land, Faxaflói og Faxa-
flóamið: A-gola í nótt en
stinningskaldi síðdegis á
morgun, skýjað en þurrt að
mestu.
Breiðafj. til V-fjarða og
Breiðafjmið til A-fjmiða:
Hægviðri í nótt en vaxandi
A-átt á morgun, þokuloft og
nokkur súld á annesjum og
miðum en þurrt í innsveit-
um.
SA-land og SA-mið: A-
kaldi í nótt enn állhvass á
morgun, þokusúld.
leiddu í ljós, að Völuspá væri
ort hér á landi. Ennfremur er
Sæmundar-Edda skrifuð hér á
13. öld. Fleiri handrit minntist
fjármálaráðherra á í þessu sam-
bandi, gat þess t. d. að við fengj
um 85 skinnhandrit af íslenzkum
lagabókum, hið elzta frá 1175,
ennfremur Skarðsbók af Jóns-
bók, sem er hið fegursta handrit,
fagurlega skrifað og skreytt,
handrit af íslendingabók, Land-
námu o. fl.
Undir lok ræðu sinnar sagði
Gunnar Thoroddsen fjármálaráð
herra, að það væri þungt á met-
unum í máli þessu, hve Islend-
ingar ættu fáar fornminjar um
sögu sína. Síðan varpaði hann
fram þeirri spurningu, hvað Dan-
ir myndu segja, ef gullhornin
væru t. d. geymd í Þjóðminja-
safninu í Reykjavík. Það er sam
bærilegt við það, sagði ráðherr-
ann, að Sæmundar-Edda væri
annars staðar en á íslandi.
í lok ræðu sinnar hyllti fjár-
málaráðherra þann höfðings-
skap, sem Danir sýndu nú með
þeirri lausn á þessu máli, sem
væntanlega er á næsta leyti.
Umræðurnar.
Næstur tók til máls Alexand-
er Jóhannesson, fyrrum háskóla-
rektor. Hann sagði m. a., að ís-
lendingar hefðu sérstaka ástæðu
til að gleðjast yfir þremur at-
burðum á þessari öld, í fyrstalagi
sjálfstæði landsins, í öðru lagi
lausn fiskveiðideilunnar og í
þriðja lagi endurheimt handrit
anna. Þá sagði hann ennfremur,
að margir góðir menn hefðu lagt
hönd á plóginn til að leysa hand-
ritamálið, þeirra á meðal marg-
ir Danir, sem alla tíð hefðu sýnt
íslendingum mikla góðvild. í
lok ræðu sinnar sagði Alexander
Jóhannesson:
— Nú erum við loksins kom-
in heim með allt okkar, þegar
við höfum heimt okkar menning-
ararf eftir 200 ára fjarvist og
flutt hann heim til fslands.
Séra Sigurður Pálsson var
næstur á mælendaskrá og kvaðst
vilja þakka ráðherra fyrir þær
gleðifréttir, er hann hefði flutt
fundinum. Hann kvaðst halda að
margir gerðu sér ekki grein fyr-
ir því, hve mikilsverð handritin
væru í raun og veru, sem ekki
hefðu um þau fjallað. Hann
kvaðst vilja þakka Dönum fyrir
hinn mikla drengskap þeirra, er
lag væri ekki mögulegt um ávarp
dagsins, þá skyldi því sleppt,
en freistað að ná samkomulagi
um ræðumenn og aðra þætti
hátíðahaldana, en því höfnuðu
kommúnistar einnig. |»
Á 1. maí nefndar fundinum,
sem haldinn var í fyrrakvöld,
beittu kommúnistar svo meiri-i
hluta sínum til þess að fá kröf-
um sínum framgengt. Lýstu
lýðræðissinnar þvi þá yfir, að
þar sem í engu væri tekið tillit
til óska þeirra varðandi ávarp
dagsins og hátíðahöldin, en,
meirihluti 1. maí nefndar notað-
ur til að fá samþykkta einhliða
pólitísk sjónarmið kommúnista
mundu lýðræðissinnar ekki eiga
neinn þátt í undirbúningi hátíða-
haldanna.
fælist í afhendingu handritanna.
Hér á íslandi hefðu margir hall-
mælt þeim og kannski ekki á-
vallt óverðskuldað. En hann kvací
ekki nóg að fá handritin hingacS
til lands á ný. Hér yrði að geyma
þau vel og gæta þeirra vel og
umfram allt nota þau vel.
Séra Sigurður kvaðst finna til
ótta vegna þeirrar gleði, er fylgja
myndi endurheimt handritann'*-
Hann kvaðst óttast að þeim yrð>
ekki sýndur sá sómi er skyldi.
Hann benti á, að við ættum hér
söfn, sem ekki væru nægilega
aðgengileg fyrir þá, er við þau
vildu stunda fræðimennsku. Að
lokum sagði séra Sigurður Páls-
son:
.— ísland getur ekki varðveitt
samúð heimsins nema með and-
legum verðmætum einum sam-
an. Því þarf að gæta hanörit-
anna vel og gera þau ávaxta-
söm.
Helgi Hjörvar kvaðst vilja
taka undir með síðasta ræðu-
manni. Hann spurði fjármíua-
ráðherraj hvort bjartsýni sú er
komið hefði fram í ræðu hans,
væri fyllilega réttmæt. Hann
kvað þessi tíðindi öll svo stór-
kostleg og mikilvæg, að ekki
mætti trúa þeim ef nokkum efa
bæri þar á.
Gunnar Thoroddsen, fjármáia-
ráðherra, svaraði og kvað engan
geta haft á þessu stigi málsins
fullt öryggi um framgang þess
Hins vegar hefði hann sann-
færzt um það, af samræðum
sínum við dönsku ráðherrana,
Kampmann og Jörgensen, afS
allar líkur bentu til að máhð
myndi ná fram að ganga. Þeir
hefðu verið þess fullvissir, að
stjórnarflokkamir stæðu ein-
huga að því. Hann sagði að lok-
um: *1
— Yfirgnæfandi líkur eru fyr-
ir því að málið nái fram að
ganga.
Að lokum sagði Kristján Am-
grímsson nokkur orð og lýstl
ugg sínum yfir því að svo kynni
að fara að handritunum sem
skila ætti, yrði fækkað í með-
förum danska þingsins.
Fleiri kvöddu sér ekki hljóðs
og þakkaði formaður Varðar,
Höskuldur Ólafsson, frummæl-
anda skörulega ræðu, ræðu-
mönnum góðan málflutning og
fundarmönnum góða fundarsetu
Og sagð.i fundi slitið. „