Morgunblaðið - 29.04.1961, Side 13

r> L.augardagur 29. apríl 1961
MORGVISBLAÐIÐ
13
Or. Sigurður Sigurðss on, landlæknir, skrifar
m skort héraðslæknu
og héraðsl æknaskipan
MEÐ því að héraðslæknaskort-
urinn í landinu er nú mjög
ræddur og um hann hefur verið
ritað hér í blaðinu af ýmsum
aðilum, hefur dr. Sigurður Sig-
urðsson landlæknir óskað þess,
að eftirfarandi útdráttur úr
greinargerð og tillögum hans til
Alþingis varðandi þetta mál
verði birtur hér í blaðinu:
f „Frá því um síðustu aldamót
[(^899), eftir að héraðslæknis-
embættum í landinu var fjölgað
upp í 42, hefur alltaf öðru
hverju veitzt örugt að hafa öll
'héruðin skipuð læknum, og hafa
stöku héruð verið læknislaus ár-
um saman. Sennilega hefur
ástandið þó aldrei verið jafn-
ískyggilegt og nú, og sé ég eng-
ar líkur til, að úr því rætist,
mema gerðar séu ráðstafanir til
iþess, að héruðin verði útgengi-
legri, og er ég þó ekki bjart-
sýnn á árangurinn. Enginn um-
sækjandi hefur nú fengizt um
'10 læknishéruð, og er 6 þeirra
gegnt áf nágrannahéraðslækn-
um, en 4 af læknum eða lækna-
kandidötum til bráðabirgða.
Ekki stafar þetta af því, að
skortur sé á læknismenntuðum
mörinum í landinu. Um síðustu
áramót voru 43 fullgildir lækn-
ar við framhaldsnám eða bráða-
hirgðastörf, langflestir erlendis,
og 70. læknakandídatar, einnig
flestir erlendis eða í þann veg-
inn að fara utan að loknu
kandídatsnámi.
Hér á eftir verður reynt að
gera nokkra grein fyrir orsök-
um þessarar uggvænlegu þróun-
ar og að því búnu bent á helztu
hugsanlegar leiðir til úrbóta.
hví þarf ekki að lýsa, hve
mjög jafnvægi í byggð landsins
hefur raskazt á undanförnum
áratugum. Þó að landsbúum hafi
fjölgað jafnt og þétt, eða um
2% á ári síðan 1940, hefur heild
armannfjöldi í sveitum nálega
staðið í stað, en kaupstaðir tek-
ið við aukningunni að lang-
mestu leyti og þorp að litlu
leyti. I mörgum byggðarlögum
hefur fólki fækkað, byggð hefur
‘lagzt í auðn eða liggur við auðn.
'Læknar munu sízt una öðrum
betur í strjálbýlum eða af-
skekktum stöðum, og hygg ég,
að þetta sé meginorsök lækna-
fæðarinnar úti á landsbyggð-
inni og jafnframt það, sem örð-
lugast verður að hafa nokkur
áhrif á. En auk þess kemur hér
fleira til, sem leggst á sömu
sveif. Arið 1930 voru 48 læknis-
héruð í landinu, og var íbúa-
fjöldi í aðeins 7 þeirra innan
við 800 manns. Nú eru læknis-
héruð 57 og íbúafjöldi 16 þeirra
innan við 800 manns.
1 Hér hefur gerzt tvennt. Ann-
aii. vegar hefur orðið fólksfækk-
un í héruðum vegna brottflutn-
ings. Hins vegar hefur Alþingi
fjölgað læknishéruðum, ekki þó
; fyrst og fremst á þeim stöðum,
>-(þar sem mannfjöldi hefur auk-
izt, heldur aðallega með því að
búta sundur tiltölulega fámenn
héruð, þar sem vegalengdir voru
miklar eða samgöngur erfiðar af
öðrum ástæðum. Þetta er að
vísu vorkunn, enda hafa kröf-
ur um læknisþjónustu farið
mjög vaxandi, og hafa sjúkra-
tryggingar og stórstígar fram-
farir í læknisfræði átt sinn þátt
í ÞvL En stórbættar samgöngur
með nýtízku farartækjum hefðu
þó mátt vega hér upp á móti, og
fremur hefði það virzt rökrétt
afleiðing af tilfærslu fólksins í
landinu, að héruðum hefði verið
steypt saman, þar sem fækkun
hefur orðið mest, enda veit ég
engin dæmi um jafnfámenn
læknishéruð í öðrum löndum.
Það er að minnsta kosti stað-
reynd, að læknar eru mjög treg
ir til að setjast að í héruðum
með innan við 800 íbúa, og á
það alveg sérstaklega við um af
skekkt héruð. Sú stefna að
skipta strjálbyggðum læknishér-
uðum í því skyni að auðvelda
fólkinu aðgang að læknisþjón-
ustu virðist mér því hafa haft
öfug áhrif við það, sem til var
ætlazt. Hún hefur gert þessi
héruð óútgengileg, og í stað þess
að þurfa ef til vill að sækja
lækni um langan veg, horfir
fólkið fram á að þurfa að vera
læknislaust.
í fámennustu héruðunum er
hvort tveggja, að tekjur eru til-
tölulega litlar og læknarnir hafa
tímum saman lítið sem ekkert
að gera við læknisverk, en við
það sætta hinir langmenntuðu,
ungu læknar sig ekki, enda held
ur læknir ekki við kunnáttu
sinni, nema hann sé í fullu
starfi. Aukatekjur í þessum hér-
uðum eru yfirleitt rýrar og óviss
ar, og embættislaun eru læknum
greidd eftir VI. flokki launalaga.
Þó að þeir sitji síður en svo við
lakari kost en aðrir launamenn
í landinu, eru heildartekjur
þeirra samt ekki sambærilegar
við það, sem starfandi læknar í
kaupstöðum bera úr býtum, eða
við það, sem gerist í hinum
stærri héruðum, og jafnar mis-
munur á launaflokkum þennan
mun aðeins að óverulegu leyti.
Ein óstæða til þess, hve ófús-
ir ungir læknar eru að setjast
að utan kaupstaða, er uppeldi
þeirra á námsárum. Læknisupp-
eldi sitt hljóta þeir á fullkomn-
asta sjúkrahúsi landsins, eins og
alls staðar tíðkast, og í náminu
er megináherzla lögð á klínísk
læknisstörf. Þeir venjast. á að
hafa á milli handa hin marg-
víslegustu .rannsóknar- og lækn-
ingatæki, að beita tækni, sem
sífellt verður flóknari og full-
komnari, og að vinna hópstarf
með sérfræðingum af ýmsu tagi.
Þó að öðrum þáttum læknis-
fræði séu að sönnu gerð nokkur
skil í náminu, eru læknastúd-
entar framar öllu aldir upp til
að verða sjúkrahúslæknar, og
því veigra þeir sér við að setj-
ast að við læknisstörf, þar sem
þeir verða að vinna einir án að-
gangs að sjúkrahúsi og með
tvær hendur tómar, borið sam-
an við það, sem þeir hafa van-
izt. Til þessa má vafalaust með-
al annars rekja, að nær allir
ungir læknar virðast nú hyggja
á framhaldsnám með það í huga
að fá annaðhvort síðar stöðu við
sjúkrahús eða geta að minnsta
kosti starfað í nánum tengslum
við þau. Við þetta bætist, að ís-
lenzkir læknar hafa undanfarið
átt og eiga enn greiðan aðgang
að framhaldsnámi erlendis, eink
um í Svíþjóð, þar sem þeir geta
í senn unnið fyrir miklu kaupi
og aflað sér sérfræðilegra rétt-
inda, og ekki bætir úr skák, að
kröfur um sérnám munu nú
orðnar vægari hér á landi en í
nokkru grannlanda okkar.
Enn má benda á, að miklar
kröfur eru nú gerðar til húsa-
kynna. Þó að ötullega hafi ver-
ið unnið að því undanfarið að
koma upp góðum læknisbústöð- I
um úti um landið, eru 7 bú-
staðir í áðurgreindum 16 læknis
héruðum gömul hús og úr sér
gengin.
Að lokum skal þess getið, að
víða erlendis er enn skortur á
læknum, svo sem t. d. í Sví-
þjóð, en þar dveljast nú flestir
þeir íslenzkir læknar, sem er-
lendis eru. Ef í framkvæmd
skyldi komast hugmynd Norð-
urlandaráðs um samnorræn
réttindi til handa læknum, ótt-
ast ég mjög samkeppni við
þessi frændríki okkar, eins og
háttað er störfum og kjörum
embættislækna hér á landi.
Aðaltillögur
Breytt læknaskipun,
Til þess eru engar líkur, og
verður að horfast í augu við þá
staðreynd, að hinir langmennt-
uðu og vel þjálfuðu ungu lækn-
ar fáist til að sitja hálfaðgerð-
Dr. Sigurður Sigurðsson
arlausir yfir nokkuð hundruð
manns, allra sízt á afskekktum
eða strjálbýlum stöðum. Gæti
ekkert breytt þessu annað en
það, að íslenzkum læknum lok-
uðust leiðir til atvinnu erlendis,
en á því eru engar horfur. Sú
lausn á læknaskorti landsbyggð-
arinnar, sem líklegust væri til
að bera árangur, er að stækka
læknishéruðin, eftir því sem við
verður komið, steypa saman fá-
mennum héruðum og gera á
þann hátt eitt lífvænlegt héraðs
læknisembætti úr tveimur, sem
reynslan hefur annaðhvort þeg-
ar sýnt, að enginn vill setjast í,
eða nokkurn veginn er víst um,
að enginn muni fást í, þegar hér
aðslæknar af hinni eldri kyn-
slóð láta af störfum. Samtímis
mætti gera ráðstafanir, sem í
senn mundu bæta læknisþjón-
ustuna og auka á líkur til, að
læknar fengjust í héruðin, svo
sem að heimila eftir nánari regl
um ráðningu ríkislaunaðra að-
stoðarlækna hluta úr ári eða
allt árið eftir staðháttum og
mannfjölda og að sjá fyrir ör-
uggum farartækjum í ófærð
(snjóbifreiðum), er £ sumum til-
fellum að minnsta kosti gætu
verið eign héraðanna. Það er
tvímælalaust mjög ákjósanlegt,
að tveir læknar vinni saman,
þar sem því verður við komið.
Auk þess að veita hvor öðrum
fulltingi, þegar vanda ber að
höndúm, gætu þeir skipzt á
vöktum og jafnvel haldið uppi
reglulegum viðtalstím-’m á stöð-
um fjarri læknissetri. En slík
ráðstöfun ætti einnig að geta
stuðlað að því, að læknarnir
yndu sér betur, og væri það
ekki lítils vert. Hins vegar virð-
ist mér óráðlegt, að tveir hér-
aðslæknar sitji samtýnis,, því
að ekki mundi það öfundarlaust,
ef annar nyti meiri hylli. Á
hverjum slíkum stað ætti því að
vera aðeins einn húsbóndi og
aðstoðarlæknir hans.
En það eru ekki aðeins fá-
menn læknishéruð, sem steypa
mætti saman. Ástæðulaust er, að
hvert læknishéraðið sé ofan í
öðru á þéttbýlustu svæðum
landsins. Þar tel ég eðlilegt, að
héruðum verði fækkað á næst-
unni, en sjúkrasamlög ráði í
þess stað starfandi lækna þang-
að, sem þeirra er þörf.
Læknishérað tel ég ekki við-
unanlega fjölmennt, nema íbúar
þess séu í fæsta lagi 1000, enda
ætti þá að fara saman, að einn
læknir hefði góðar tekjur og
hæfilegt starf. I þessu sambandi
er rétt að vekja athygli á því,
hve mjög er bruðlað með héraðs-
lækna hér á landi. í Noregi, sem
vel má bera saman við ísland,
einkum norðurhluta landsins,
koma um 8200 manns á hvern
héraðslækni, en á íslandi um
3000. Utan Óslóarborgar og
Reykjavíkur eru tilsvarandi töl
ur um 7500 og 1900. í Svíþjóð
koma hartnær 10000 manns á
hvern héraðslækni.
Með þyí að bera fram framan-
skráðar tillögur, hef ég ekki það
eitt í huga, að læknishéruð verði
útgengilegri en verið hefur, held
ur jafnframt hitt, að læknisþjón
usta verði ekki óhóflega dýr rík-
issjóði, en það sjónarmið virðist
nokkuð hafa verið sniðgengið á
undanförnum árum. Ég tel nú
tímabært, að fram fari gagnger
endurskoðun á síðustu lækna-
skipunarlögum.
Breytingar á launakjörum.
Tekjur héraðslækna eru aðallega
fengnar annars vegar með föst-
um embættislaunum og hins veg-
ar með greiðslum frá sjúkrasam-
lögum og einstaklingum fyrir
læknishjálp og lyf, þar sem sér-
stakar lyfjabúðir eru ekki. Skulu
þessi tvö greiðslukerfi rakin
nokkru nánar.
Föst laun eru greidd eftir þrem
ur launaflokkum (sjá reglugerð
nr. 47 14. maí 1958), er svara til
X., VII. og VI. flokks launalaga.
I 5 læknishéruðum fer greiðslan
eftir X. flokki launalaga. Árs-
byrjunarlaun eru þar (sjá lög nr.
1 1951) kr. 46207.00 í byrjun, en
hækka á 5 árum í kr. 60186.00.
Aukatekjur eru allmiklar í þess-
um héruðum, enda hefur ekki
fram til þessa reynzt örðugt að fá
þangað lækna. í 12 læknishér-
uðum fer launagreiðsla eftir VII.
flokki launalaga. Þar eru byrjun-
arársgrunnlaun kr. 55511.75, en
eftir 5 ár kr. 73624.25. Enginn um
sækjandi hefur um nokkurt
skeið fengizt um eitt þessara hér-
aða (Hólmavík), en hin eru skip-
uð. í 38 læknishéruðum fer launa
greiðsla eftir VI. flokki launa-
laga.. Þar eru ársgrunnlaun ein
Og hin sömu, kr. 78300.25. Nú eru
9 þessara héraða óskipuð. í þess-
um launaflokki eru öll áður-
nefnd 16 héruð með innan við
800 íbúa.
Greiðslur frá sjúkrasamlögum
eru að langmestu leyti inntsr af
hendi fyrir unnin verk, en ekki
eftir umsömdu númeragjaldi, og
fara þær eftir gjaldskrá héraðs-
lækna írá 1932 með breytingum
síðast frá 1956, en þá var upp-
haflega gjaldskráin sexfölduð.
Samkvæmt bví er nú ereiðsla
fyrir sjúkraviðtal með rannsókn
kr. 12.00, en fyrir sjúkravitjun
kr. 18.00. Hefur hin hægfara og
hlutfallslega litla hækkun gjald-
skrárinnar fram til þessa verið
skýrð með hækkun þeirri, er
gerð var á launum héraðslækna
með launalögum 1945. Ýmis á-
kvæði þessarar gjaldskrár, svo
sem gjald til læknis fyrir hverja
klukkustund á ferðalagi, eru
löngu úrelt og þarfnast skjótrar
endurskoðunar.
Með núverandi greiðslufyrir-
komulagi eru tekjur lækna í
fólksfæstu héruðunum vafalaust
fyrir neðan það, sem kandídötum
er greitt fyrir skylduþjónustu á
sjúkrahúsum og er hér komið
upp ósamræmi, sem ekki er stætt
á.
Ég tel nauðsynlegar eftirfar-
andi breytingar á launakjörum
héraðslækna, hvort sem fallizt
yrði á að fækka læknishéruðum
eða ekki:
1. Embættislaun héraðslækna
skulu greidd fyrir embættisstörf
eingöngu, en til slíkra starfa telst
einkum: samfelld seta læknis í
héraði, öll tilskilin skýrslugerð,
sóttvarnir, ónæmisaðgerðir,
berklapróf, almennt heilbrigðis-
eftirlit, svo sem með vatnsbólum,
fráræslu, húsakynnum, þrifnaði,
matvælum, aðbúnaði í verksmiðj
um og á öðrunp vinnustöðum og
ýmislegt fleira, er fellur undir
starfssvið heilbrigðisnefnda eða
tekið er fram í erindisbréfi hér-
aðslækna (sjá auglýsingu nr. 84
1934).
2. Fyrir störf í þágu sjúkra-
samlaga og annarra greina al-
mannatrygginga fari greiðsla eft
ir samningum, er stéttarfé.lög
lækna gera fyrir þeirra hönd við
þessa aðila eða Tryggingastofnun
ríkisins fyrir hönd þessara aðila.
3. Fyrir störf, önnur en em-
bættisstörf, í þágu ríkis, sveitar-
félaga og opinberra stofnana fari
greiðsla eftir sömu reglum og þá
er sjúkrasamlög eða aðrar grein-
ir almannatrygginga eiga í hlut.
4. Fyrir störf í þágu annarra
en almannatrygginga, ríkis, sveit
arfélaga óg opinberra stofnana
fari greiðsla eftir reglum, er
stéttarfélög lækna setja og birta
almenningi. Nú eru slíkar reglur
ekki birtar, og mega þá læknar,
er í hlut eiga, ekki krefjast hærri
greiðslu en þá er almannatrygg-
ingar eiga í hlut.
5. Ef samkomulag næðist ekki
um greiðslur samkvæmt liðum
2—4, yrði að vera heimilt að
setja læknum gjaldskrá fyrir
læknisverk, og tel ég þá eðli-
legra, með tilliti til núverandi
skipunar tryggingarmálanna, að
félagsmálaráðuneytið setti hana.
Um framangreindar tillögur um
breytingar á launagreiðslum em-
bættislækna yrði að sjálfsögðu
að hafa náið samráð við Trygg-
ingarstofnun ríkisins. Enn frem-
ur tel ég rétt, að ákveðið yrði
samtímis um laun fyrir embætt-
isstörf lækna og greiðslur sam-
kvæmt liðum 2—4. Þó að greiðsl-
ur samkvæmt þessum liðum ættu
að vísu fyrir sér að breytast,
væri þá eigi að síður í upphafi
fundinn grundvöllur, sem hafa
mætti til hliðsjónar við síðari
samninga.
Sérfræðinám. Ég tel mikla
nauðsyn á, að sett verði hið
fyrsta strangari skilyrði en hing-
að til hafa gilt fyrir sérfræðivið-
urkenningu í læknisfræði, og
þyrfti því að hraða afgreiðslu
reglugerðar þeirrar, sem nú ligg-
ur í aðalatriðum fyrir.
Læknisbústaðir. Halda þarf á-
fram og herða á byggingu læknis
bústaða, þar sem þessir bústaðir
eru gamlir og úr sér gengmr, en
fjöldi þeirra og staðsetning fer
vitanlega eftir því, hvort fallizt
verður á að fækka læknishéruð-
um eða ekki.
Varatillögur
Ef ekki verður fallizt á til-
löguna um að steypa saman lækn
ishéruðum og gera embættin á
þann hátt lífvænleg, eða meðan
það er ekki gert, mun óhjá-
kvæmilegt að auka til muna út-
gjöld ríkis (og sveitarfélaga)
vegna héraðslæknaþjónustunnar
í landinu, og verður hér á eftir
bent á helztu ráðstafanir, sem
mér virðast tiltækilegar.
Framh. á bls. 15