Morgunblaðið - 10.05.1961, Blaðsíða 10

10
r
MORCVISBLAÐ1Ð
Miðvik'udagur 10. maí 1961
MMIAéM

I andlegum hvalreka
á Hornafirði
Hjalti Jónsson hreppstjóri í Hólum
Rætt við fræðaþulinn Hjalta Jonsson á Hólum
Hornafjörður hefir þann
prís,
hér um sveitir allar,
að mörgum er þar mat-
björg vís
þá miðjum vetri hallar.
ÞESSI vísa var eitt af því
sem fræðaþulurinn Hjalti
Jónsson, hreppstjóri og
bóndi í Hólum í Horna-
firði, kenndi mér, er ég
sat dagstund eina nú fyr-
i ir skömmu og rabbaði við
hann’. Hann sagði mér
margt fróðlegt og skemmti
legt, rakti ætt mína sex
liði aftur í beinan karl-
legg, fræddi mig um hval-
i reka og lúruveiðar á
Hornafirði, sagði mér
verzlunarsögu Hornfirð-
inga og miðlaði mér
mörgum fróðleikskornum
öðrum úr fræðasjóði sín-
um. —
1 — ★ — .
Það var komið fast að há-
degi, er við renndum í hlaðið á
óðalssetrinu að Hólum í Horna
firði. Egill Jónsson, héraðs-
1 ’ ráðunautur, tengdasonur,
Hjalta, flutti okkur I>orkel
Bjarnason, erindreka Lands-
sambands hestamannafélaga,
milli bæja. Þorkell hugðist
skoða hrossin á staðnum,
reyna gæðingana og fá raktar
ættir meranna. Ég hugðist hins
vegar taka Hjalta bónda tali
og fræðast af honum um ætt
mína, sem Egill taldi líklegt að
hann mundi vita nokkur deili
á.
Hjalti er einn þeirra, er hlýt
■ ur að verða hverjum manni
minnisstæður er sér hann.
Hann er sléttur yfirlitum, þótt
orðinn sé hartnær 77 ára gam
all. Gráhærður er hann með
mikið, ræktarlegt, grásprengt
yfirskegg. Hann er hýreygur
og kíminleitur, rómmikill og
1 »skýrmæltur en talar hægt og
það er hlýlegur blær á þessari
kraftmiklu rödd. Hjalti er hár
maður og þéttvaxinn, höndin
er stór óg holdmikil, sem heils
ar hlýju taki.
— ★ —
Þegar við erum setztir inn
í skrifstofu hans, sem jafn-
; framt er veðurathugunarstöð-
in í Hólum, segi ég honum
nokkur deili á mér, sem ég
veit þó ekki mikil. Frásögn
mín var eitthvað á þessa Ieið:
• Þegar ég var 16 ára gamall
var ég kaupamaður á Stóra-
Hofi á Rangárvöllum. Þar var
þá í vist kona austan af Jökul
dal. Hún sagði mér svo frá, að
ætt minni fylgdi draugur, er
Oddrún væri nefnd. Hefði
skyggnt fólk á Austurlandi
orðið hennar vart og væri
; henni lýst sem ungri konu í
öllu brúðarskarti og hljóð
fylgdi henni eins og hringlaði
í sýldum hesti. Var það glamr
ið í silfurskartinu. Stúlka þessi
• hefði átt að fyrirfara sér
vegna heitrofs prests nokkurs
suður í Hornafirði. Meira vissi
stúlkan af Jökuldal ekki.
Nokkrum árum síðar eignaðist
’ ég „Skaftfellskar þjóðsögur og
sagnir“ eftir Guðmund Jóns-
son á Hoffelli, bróður Hjalta.
Þar las ég frásögn af presti
; nokkrum, Magnúsi Ólafssyni
í Bjarnanesi, og þar með að
i Titrmrri ~>i—-1— ----
stúlka hefði fyrirfarið sér
vegna þess að hann hefði rof
ið við hana hjúskaparheit og
átti hún að hafa orðið skæð
niðjum hans, orsakað slysfarir
þeirra og vofveifleg dauðsföll.
Frekari skýringu þurfti
Hjalti ekki. Hann þuldi upp
úr sér í skyndi ættmenn mína
til Magnúsar í Bjarnanesi og
í ljós kom að ég var 5. ættliður
í beinan karlegg frá honum
komlnn. Draugurinn Oddrún
mun hafa átt að fylgja niðjum
Magnúsar í 7. lið. Hjalti hugg
aði mig hinsvegar með því, að
komnir myndu 7 ættliðir frá
Magnúsi og myndi áhrifa henn
ar því hætt að gæta.
— ★ —
En nú var klukkan að verða
12 á hádegi og bað Hjalti mig
að doka við stundarkorn með-
an hann tæki veðrið. Síðan
kvaðst hann mundu leita í
syrpu einni er hann átti og
sýna mér ættartölu mína. —
Tvær dótturdætur Hjalta voru
nú komnar inn til hans til þess
að hjálpa honum að taka veðr
ið. Þær höfðu komið með okk
ur í bílnum með Agli föður
sínum. Litlu hnáturnar hafa
ýmislegt að athuga við veður
tökuna, þær vilja hreint ekki
fallast á það að senda sömu töl
ur Og afi, önnur þeirra prílar
því upp á borð og kíkir á loft
vogina. Þeim finnst sennilega
veðrið úti ekki svo skemmti-
legt að ástæða sé að senda
fregnir um það suður í Reykja
vík, úti er rigningarsuddi og
strekkingsvindur. Þær hugsa
sér án efa sól og vorblíðu, en
afi gamli verður að halda sig
við staðreyndirnar og senda
fregnir um fallandi loftvog og
vaxandi vind. Og nú hefst sam
talið við Reykjavík. Hjalti
sendir tölurnar: 0,8,2,8,0,6,2,2,
8,0,0,2,2,9,7,4,0,9,8,6,5, xx 0,5,7,
2,2. Litlu stúlkurnar þuldu ein
hverjar allt aðrar tölur, sem
þær höfðu baslast við að krota
hjá sér á blað, líkt og afi gerði
jafnóðum og hann las af mæl-
unum.
En nú var þessari veðurlýs-
ingu lokið og talið snýst um
stund enn að ættfræði. Hjalti
sýnir mér ættartöluna og gerir
mér jafnvel þann stóra greiða,
að skrifa hana upp fyrir mig.
Við beinum síðan talinu að
öðru. Mig fýsir að fá nokkuð
að heyra um sögu Hornafjarð-
ar síðari árin og byrjum við
því að rabba um verzlunar-
hætti þar um slóðir. bwi sveifl-
ur sögu og athafna fylgja
henni gjarna nokkuð. Hjalti
sagði mér frá eitthvað á þessa
leið:
Framan af 19. öld og raunar
fyrr sóttu Hornfirðingar verzl
un sína norður á Djúpavog.
Þangað sóttu og Vestur-Skaft
fellingar verzlun. Komu menn
allt vestan af Síðu með varn
ing sinn og seldu á Djúpavogi.
Þurftu þeir annað hvort að
sækja verzlun vestur á Eyrar
bakka eða austur á Djúpavog
og mun hvorugur kosturinn
hafa verið góður. Um 1860
byrjar verzlun í Papós. Frá
tilkomu þeirrar verzlunar
sagði mér Eymundur Jónsson,
smiður og bóndi í Dilksnesi en
hann er látinn fyrir allmörg
um árum. Hef ég löngum ætl
að að skrá frásögn hans og ætl
aði raunar að gera það áður
en hann féll frá, en af því gat
þó ekki orðið.
Er þetta gerðist var
Eymundur unglingur og í
vist hjá Stefáni Eiríkssyni,
bónda og alþingismanni í
Árnanesi. Voru þeir í kaupstað
norður á Djúpavogi og með
þeim Bergur Jónsson, bóndi í
Krossalandi í Lóni og Halldór
Ketilsson bóndi í Volaseli í
sömu sveit. Höfðu þeir lokið
verzluninni og voru að búast
til heimferðar ásamt fleiri
bændum. Á þessum árum tíðk
aðist það, að kaupmenn, sem
engan ákveðinn verzlunarstað
höfðu hér á landi, komu með
kaupskip og lögðust úti á höfn
um og var þá verzlað um borð
í skútum þeirra. Um þessar
mundir lá á Djúpavogi skútan
Jóhanna og stýrði henni kaup
maður Jörgen Johnsen. Þeir
Stefán, Bergur og Halldór á-
kváðu nú að bregða sér um
borð í Jóhönnu og leyfðu þeir
Eymundi að fljóta með. Lét
Stefán Eymundi í té nokkurt
skotsilfur en hann varði því
til kaupa á dálítilli þjöl og
öðru smálegu er hann hugðist
nota til smíða, því snemma
snerist hugur Eymundar um
smíðar og tæki til þeirra. Ann
ars var verzlun þeirra félaga
(Ljósm. vig.)
Jóhönnu. Hins vegar varð ferð
þeirra þangað nokkuð afdrifa
rík. í samtali þeirra við John
sen kaupmann réðist svo, að
hann skyldi taka upp akkeri
og halda skipi sínu suður í
Papós.
Halldór í Volaseli tók að sér
leiðsögumannsstarf þangað
ekki mikil um borð í skútunni
suður eftir en hann var kunn
ur sjósóknari suður þar. Berg
ur skyldi þá þegar um kvöldið
taka hesta sína og ríða, sem
skjótast suður til Hornafjarð
ar og snúa bændum þeim í
Papós, sem voru á leið úr vest-
ursveitum Austur-Skaftafells-
sýslu, öræfum og af Síðu.
Vissu þeir félagar að von var
allmargra þaðan vestan að
þessa dagana. Þeir Eymundur
og Stefán urðu hinsvegar eftir
og bjuggu sig til ferðar með
lestirnar að morgni næsta
dags. Stefán reið síðan á und-
an en Eymundur fylgdist með
öðrum lestarmönnum frá
Djúpavögi og hafði hann fyrir
skipan um að segja ekkert frá
ferðum eða fyrirætlunum
þeirra félaga. Menn spurðu
nokkuð um ferðir þeirra Bergs
og Halldórs en einhver sagði
að þeir mundu hafa haldið af
stað kvöldið áður. Höfðu menn
þá séð Berg búast til ferðar.
Eymundur þagði sem fastast
og dóluðu nú lestirnar suður
frá Djúpavogi. Er menn komu
á móts við Papós, sjá þeir að
skúta liggur þar í ósnum. —
Nokkuð hafði það undrað
menn á leiðinni suðureftir að
þeir mættu engum lestarmönn
um á leiðinni vestan úr sveit
um, sem þeir bjuggust þó við
Nú taldi Eymundur sig ekki
bundinn þagnarskyldu lengur
og sagði samferðamönnum sín
um allt af létta. Höfðu vestan
bændur orðið fegnir að þurfa
ekki lengra en í Papós, og
þetta varð upphaf hartnær 40
ára verzlunar þar, sagði Hjalt!
er hann lauk frásögn Eymund-
ar.
Strax á fyrsta árl byggðl
Jörgen Johnsen kaupmaður
verzlunarhús í Papós og stund
aði þar síðan kaupmennsku
allt til 1894 eða 5, er hann
seldi verzlunina Ottó Tulinius,
sem rak hana þar í 2 eða 3 ár,
eða þar til hann 1897 flutti
hana að Höfn í Hornafirðí.
Enn standa fyrstu byggingarn
ar, sem Ottó Tulinius reisti
fyrsta árið í Höfn. Er önnur
Framh. á bls. 10

„Gamla búðin“, elzta húsið í Höfn í Hornafirði.