Morgunblaðið - 31.05.1961, Qupperneq 17

Miðvikudagur 31. maí 1961
MORGUNBLAfílÐ
17
— Grein Odds
Framh. af bls. 8.
skáldsögur og styttri sögur, all-
margar talsins, en hin merkasta
þeirra, „Paa tvert“ (1909), ágæt
sálfræðileg skáldsaga um minni-
máttarkennd, varð til þess
að vekja á honum athygli fyrir
alvöru. í „Det gode samvite"
j< 1916) tvinnar hann saman sál-
(fræðilega könnun og ættarsögu
og rannsakar, sálfræðilega og fé
lagslega samvizkuna, eins og
hún kemur fram hjá þrem kyn-
slóðum á ýmsum tímum. Þessa
aðferð notar hann þó af enn
meiri kunnáttu í bezta verki
sínu, „Juvikfolke“ (1918—’23),
sem er stórfengleg framhalds-
saga í 6 bindum. Þessi ættar-
saga, sem spannar yfir heila öld
og vel það, frá lokum 18. til
upphafs 20. aldar, er ein hin
merkasta ættarsaga í norskum
bókmenntum. Hún sameinar í
sér til fullnustu skapandi ímynd
unarafl og sálfræðilega könnun
og er einnig einhver fremsta
þjóðfélags-skáldsaga norskra
fcókmennta. Tvö fyrstu bindin
lýsa hinum gömlu Juvikingum
með sterka ættarkennd, en í
þriðja bindinu er upplausn hinn
ar gömlu ættarmenningar í full-
um gangi. Þrjú síðustu bindin
segja frá Óðni, sem sameinar í
sér gamla og nýja tímann; heil-
steyptum manni þrungnum lífs-
krafti á tímum þegar allt er að
leysast upp og ganga úr skorð-
um.
Olav Duun gat margsinnis
hrósað sigri eftir útkomu þess-
arar bókar. Hverrar nýrrar bók-
ar frá hendi hans var beðið
með eftirvæntingu. í norskum
nútímabókmenntum var hann
öllum öðrum fremur maðurinn,
sem kom á óvart — hann kom
alltaf úr nýrri átt og á nýjan
hátt. Allt til hins síðasta varð-
veitti hann skáldlegan sköpun-
armátt sinn, hæfileikann til
endurnýjunar og hinn víða and-
lega sjónhring. Eftir „Carolus
Magnus“ (1928) þar sem misk-
unnarlaust er flett ofan af
hræsni og blekkingum, sótti
hann aftur í sig veðrið og gaf
út stóran þriggja sagna flokk,
„Medmenneske", hefur einnig ver
ið fært í leikritsform. „Ragnhild"
og „Siste leveáre“ (1929—’33). í
lýsingunni af aðalkvenpersón-
unni, Ragnhild, hittum við aft-
ur fvrir þennan sorgarleik góð-
leikans, sem Duun tæpir á í lýs-
ingunni af Óðni. Fyrsta bindið,
„Medmenneske“, er eitt hið
allra ágætasta af ritum Duuns,
en annars ritaði hann á fjórða
áratugnum ýms merk einstök
verk:, „Ettermæle" (1932), „Gud
smiler“ (1935), „Samtid“ (1936),
„Menneske og maktene“ (1938).
Braaten. Uppdal. Falkberget
Upp úr 1910 kemst lýsingin á
íevi verkamanna fyrst fyrir al-
vöru inn í norskar bókmenntir.
Oscar Braaten (1881—1939) sótti
sér efni í verksmiðjuhverfi
Óslóborgar, „Östkanten11, þar
sem hann átti sjálfur heima.
Ritverk hans eru bæði leikrit,
smásögur og skáldsögur. Ekki
hefur ritmennska hans neinn
beinan pólitískan tilgang, og
verkamannahreyfingarinnar verð
ur lítt vart í verkamannasögum
fcans. „Ungen“ (1911) er vin-
sælasta leikrit hans, og meira að
segja eitthvert hið vinsælasta í
nýrri bókmenntum norskum.
Með sagnasafninu „Mens hjulene
staar“ (1916) yfirgaf hann lands
málið og tók að skrifa á ríkis-
máli með miklum Óslóarkeim. í
fjölmörgum smásögum og skáld
sögum hefur hann lýst lífi verk-
smiðjumanna í Ósló af innileg-
um skilningi, heilbrigðu raun-
sæi og af mikilli samúð. Merk-
asta verk hans eru tvær sam-
stæðar skáldsögur, „Ulvehiet11
(1919) og „Matilde" (1920), sem
komu aftur út 1933 í mjög end-
urbættri gerð. Braaten hefur
veitt Norska leikhúsinu í Ósló
mikilsverða 'þjónustu, bæði sem
ráðunautur og forstjóri.
1 skáldskap Kristofers Uppdals
(f. 1878) er verkalýðshreyfingin
þungamiðjari. Hann tók sjálfur
virkan þátt í verkalýðsbarátt-
unni allt frá 1899 og flækings-
tímabil hans sjálfs hefur sett
mark sitt á skoðun hans á hreyf
ingunni. Fyrstu ljóðasöfn hans,
frumverk hans, „Kvæde“ og
„Ung song“ (1905) og „Sol-laug“
(1908) eru öll tengd átthögun-
um og bændalífinu í Þrændalög
um. En flækingurinn kemur
fyrst fram í kvæðasafninu „Vill-
fuglar" (1909). Samt er það
ekki fyrr en í prósaverkum sín-
um, að Uppdal k'ynnir flæking-
inn fyrir alvöru og leiðir hann
til sætis í norskum bókmennt-
um. í stórvöxnum skáldsagna-
flokki, sem er 10 bindi og ber
samheitið „Dansen gjenom
skuggeheimen“ (1910—’24) lýsir
hann breytingunni úr bænda-
þjóðfélagi í iðnaðarþjóðfélag;
þetta verk er í sérflokki, ekki
aðeins í norskum bókmenntum
heldur í verkamannabókmennt-
um yfirleitt.
Johan Falkberget (f. 1879)
hefur ritað langan flokk skáld-
sagna um líf manna á Röros-
vidda og meðal námamanna áð-
ur fyrr. Hann kom nýrri þjóð-
félagsstétt inn í bókmenntirn-
ar, námumanninum. „Den fjerde
nattevakt" (1923) er hin fyrsta
sögulegra skáldsagna hans. Hún
gerist á öndverðri 19. öld, en
atburðirnir í hinum mikla
skáldsagnaflokki hans, „Christi-
anus Sextus“, sem er meðal
stórvirkja norskra bókmennta,
er látið gerast á 18. öld, eða
rétt upp úr ófriðnum mikla á
Norðurlöndum. Bæði í þeim
sagnaflokki og hinum, er nefn-
ist „Nattens bröd“ (1940, 1946
og 1952) er aðalefnið dýrðaróð-
ur til friðsamlegs og uppbyggi-
legs starfs. „Den fjerde natte-
vagt“ var færð í leikritsform
og leikin í norska leikhúsinu í
Ósló 1956. Af einstökum verk-
um hefur sögulega skáldsagan
„Eli Sjursdotter" (1913) verið
kvikmynduð, og hin kostulega
skopmynd frá brasktímabili
fyrri heimsstyrjaldar, „Bör Bör
son jr.“ (1920) hefur bæði verið
kvikmynduð og leikin á sviði.
Falkberget er í Verkamanna-
flokknum og var þingmaður
1931—’33, fyrir þann flokk. Allt
um það verður marxisks hugs-
unarháttar hvergi vart í ritverk
um hans, og enda þótt þar
komi fram eindregin uppreisn
gegn þjóðfélagslegri kúgun,
höfðar hann ekki teljandi til
stéttarmeðvitundarinnar. Grunn
tónninn í sögulegum skáldsög-
um hans og eins hinum frá sam-
tíðinni er djúp, kristileg hug-
sjónastefna.
I.ýrikin og
blómaskeið liennar.
Jafnframt hinum merka skáld
skap á sögulega og episka svið-
inu, varð á þriðja áratugnum
svo mikili uppgangstími í lýrisk
um skáldskap, að slíks eru engin
dæmi í norskum bókmenntum.
Bjóðskáldskapur hafði lifað við
bág kjör sem listgrein eftir 1870
og ’80, á tímum raunsæisstefn-
unnar og natúralismans. Nýróm
antísku skáldin eftir 1890 höfðu
að vísu uppgötvað hann aftur,
en það er ekki fyrr en eftir
1910, að hann ryður sér braut
'fyrir alvöru í norskum bók-
menntum. Hinsvegar réttlætir sá
ljóðaskáldskapur, sem kom fram
næstu þrjá áratugi eftir 1910, að
talað sé um tímabil hinna miklu
Ijóðskálda.
Rikismálsskáldin snúa sér oft
að hinu persónulega og mann-
lega, en landsmálsskáldin eru
frekar bundin þjóðlegum og átt-
hagabundnum erfðum, ennfrem-
ur fást þau meira við siðferði-
leg og trúarleg viðfangsefni.
Herman Wildenvey (1886—
1959) ávann sér nafn í bók-
menntunum á einni svipstundu
við útkomu „Nyinger" (1907).
Með kæruleysislegri hrynjandi,
sem lét vel í eyirum, lýsti hann
gleði sinni yfir stórum og smá-
vægilegum atvikum sem fyrir
hann bar. Eftir 1920 dýpkar tónn
inn í skáldskap hans, og það er
eins og hann dragist í áttina til
dulspeki og trúmála, og þó án
þess að glata glettninni, sem hon
um er svo eiginleg.
Olaf Bull (1883—1933) og Arn
ulf Överland (f. 1889) voru ef
til vill ekki eins fljótir að sigra,
en ná máske dýpra í hugsun og
geðblæ. Bull var fyrst og fremst
vitmaðurinn, sem hugsaði djúpt,
og skáldskapur hans er inihalds-
mikill, sveigjanlegur og tíguleg-
ur og þar er engu vísuorði of-
aukið. Kvæði eins og „Gobelin"
úr „Nye Digte“ (1913), „Stjern-
erne“ (1924) og _,Metope“ (1927)
eru hátindar í norskri ljóðagerð.
— Fyrstu kvæðasöfn Överlands
voru dálítið litlaus persónuleg
lýrík, sem bar með sér lífsótta,
einmanakennd og þrá eftir inni-
haldi í lífinu. Meir en nokkur ann
ar norskur rithöfundur varð Över
land fyrir sterkum áhrifum af
heimsstyrjöldinni, en þó einkum
endalokum hennar, hungurein-
angrun Þýzkalands og Versailles
friðnum, og það svo að tímamót-
um olli. Þjóðfélagsleg meðaumk-
un og stjórnmálaleg og menning-
arleg barátta varð einkenni á
mestöllum kveðskap hans. Kvæða
söfnin „Hustavler“ (1929) og
„Jeg besverger dig“ (1934) eru
hátindarnir í lýrík överlands. í
stjórnmálaátökunum á þriðja og
fjórða áratugnum var Överland
lengst til vinstri og vakti þá kveð
skapur hans hneykslun, and-
mæli og samúð. Pólitísk kvæði
hans eru gefin út í kvæðasafn-
inu „Den röde front“ (1937). í
síðari heimstyrjöldinni kom hann
fyrst og fremst fram sem þjóðlegt
skáld, og ásamt Nordahl Grieg og
Gunnar Reiss-Andersen skapaði
hann á ófriðarárunum skáldskap,
sem hefur lifað út yfir stundar-
gildi sitt og hefur varanlegt gildi.
Þroskuðustu öreigakvæði er að
finna hjá Rudolf Nielsen (1901-
’29). Lítið kvæðasafn „Pá sten-
grunn“ (1925) kom honum á svip
stundu í fremstu röð hinna
yngri ljóðskálda. Einstöku kvæði
hans eru hið bezta, sem fyrir
finnst á norrænu máli af bylting
arkenndum bardagaljóðum. Hann
náði ekki að gefa út nema eitt
kvæðasafn í viðbót, , PS gjen-
syn“ (1926), áður en hann and-
aðist snögglega á ferðalagi í
Frakklandi, aðeins 28 ára gamall.
Eftir andlát hans var lítið kvæða
safn, „Hverdagen" (1929) gefið
út. Mannleg hlýja, töfrar og inni
leiki sá_ sem fram kemur í ljóð
um hans. hefur áunnið honum
stórs lesendahóps.
Gunnar Reiss-Andersen (f.
1896) hefur síðan hann kom fyrst
fram árið 1921 („Innvielsens ár“)
orðið æ sérkennilegri og eftir-
tektarverðari. í hreggviðrunum
á fjórða áratugnum vaknaði sam-
vizka hans gagnvart meðbræðr-
unum fyrir alvöru, og svo ábyrgð
artilfinning hans um stjórnmála-
leg og þjóðfélagsleg efni, og síð-
ari heimsstyrjöldin rak smiðs-
höggið á þá þróun. Af kvæða-
söfnum hans má nefna „Lykk-
ens pröve“ (1931) þar sem er m.
a. kvæðið „Til hjertene“ (,.Glem
aldri henne du aldri mötte").
sem er einn gimsteinninn í norsk
um ástakveðskap, „Vidnesbyrd“
(1936) og svo kvæði hans frá
styrjaldarárunum, „Kampdikt
fra Norge“ (1943) og ,Norsk röst‘
(1944).
Landsmálsskáldið Olav Auk-
rust (1883—1929) var skáld Fjalla
Noregs. Hann var rót-norskur í
anda og hugðist taka upp erfðina
frá Eddu, Draumkvæðinu og
Wergeland, en þar fyrir var hann
enginn þröngsýnn þjóðrembings
maður. í stórfenglegum sýnum
lýsti hann baráttu góðs og ills og
ákafri kristinni dultrú sinni, og
allt var þetta sett fram í ein-
kennilega lifandi hrynjandi. —
„Himmelvarden" (1916) er áhrifa
mikið kvæðasafn um leit manns
ins til anda, ljóss Og eilífs lífs. í
„Hamar í Hellom“ (1926’) er
norskt sveitalíf þungamiðjan, en
,Solrenning“ (1930) stendur að
hugmyndum nær „Himmelvard-
en“. í verkum hins höfuðskálds-
ins á nýnorsku. Tore Örjasæter
er þungamiðjan aftur á móti and
stæðurnar milli ættar og átthaga
kenndar annarsvegar og útþrár
innar hinsvegar, milli frelsis og
ófrelsis, milli kynhvatar og sálar.
„Gudbrand Langleite" (1930) er
episkt-lýrískt kvæði um stríð-
andi mann, sem að lokum finnur
frið, er hann skynjar Krist sem
hinn mikla leiðtoga. Framhald
af því varð ,,Bru-millom“ (1920)
og „Skuggen“ (1927). í hinu
táknræna ljóði „Elvesong“ (1932)
er þungamiðjan trúin á samfé-
lagið og frelsandi mátt sjálfs-
fórnarinnar.
(Aðalritið um nútímabók-
menntir Norðmarma er Philip
Houm: Norges litteratur fra 1914
til 1950-árene (Oslo 1955),
sem þáttur þessi aðallega byggist
á.)
Regína Þórðardóttir og
Brynjólfur Jóhannesson í
gamanleikmim „Sex eða 7“
sem Leikfélag Reykjavíkur
hefur sýnt að undanförnu.
Regína hefur ekki leikið
í Iðnó í meira en áratug, eða
síðan Þjóðleikhúsið tók til
starfa og er það mikið happ
fyrir Leikfélagið að fá nú
tæbifæri til að njóta starfs-
krafta hennar og hæfileika.
Leikárinu er nú að ljúka
og er næst síðasta sýning
í kvöld kl. 8,30.
HeildariðgjöSd Sam-
vinnuírygginga 84,7 milj.
AÐALFUNDUR Samvinnutrygg-
inga og Líftryggingafélagsins
Andvöku var haldinn á Selfossi
9. þ.m.
í upphafi fundarins minntist
formaður félagsstjórnanna, Er-
lendur Einarsson, forstjóri, Egils
Thorarensen, kaupfélagsstjóra á
Selfossi, sem lézt 15. janúar sl.
Fundarstjóri var kjörinn Magn
ús Kristjánsson, kaupfélagsstjóri,
Hvolsvelli og fundarritarar Ósk-
ar Jónsson, fyrrv. alþm., Selfossi,
og Steinþór Guðmundsson, kenn-
ari, Reykjavík.
Stjórnarform., Erlendur Einars
son, forstjóri, flutti skýrslu
stjórna félaganna og framkv.stj.,
Ásgeir Magnússon, skýrði reikn-
inga þeirra og flutti ýtarJega
skýrslu um starfsemina árið 1960,
sem var 14. reikningsár Sam-
vinnutrygginga og 11. reiknings-
ár Líftryggingafélagsins And-
vöku.
Heildariðgjaldatekjur Sam-
vinnutrygginga á árinu 1960
námu 84,7 millj. kr. og höfðu auk-
izt um 21,3 millj. frá fyrra ári,
eða um 33,5%. Tjónin námu 59,8
millj. kr., sem er 5,3 millj. hærri
upphæð en árið 1959.
Samþykkt var að endurgreiða
þeim, sem tryggt höfðu hjá félag-
inu kr. 7.380.906,00, sém skiptist
þannig á hinar ýmsu trygginga-
greinar:
Brunatryggingar ’ . Kr. 2.192.713
Bifreiðatryggingar — 1.671.251
Dráttavélatryggingar — 335.666
Skipatryggingar — 1.324.724
Vörutryggingar — 1.681.628
Ferða- og slysatr. — 78.468
Byggingatryggingar — 96.996
Með þessari endurgreiðslu
tekjuafgangs til hinna tryggðu,
hafa Samvinnutryggingar endur-
greitt til tryggingartakanna frá
því byrjað var að úthluta tekjuaf
gangi árið 1949, kr. 29.370.940,00.
Miðað við iðgjöld lækkar kostn
aðarprósentan úr 10% 1959 í
9,2% 1960.
Iðgjalda- og tjónasjóðir félags-
ins námu í árslök kr. 109,9 millj.
og höfðu aukizt um 24,8 millj. á
árinu.
Útlán félagsins námu í árslok
62,4 millj. króna.
Líftryggingafélagið Andvaka
gaf á árinu út 196 ný líftrygg-
ingaskírteini samtals að upphæð
kr. 5.654.000,00. Voru 8887 líf-
tryggingaskírteini í gildi í árs-
lok 1960 og nam tryggingastofn-
inn þá rösklega 102,4 millj. kr.
Iðgjaldatekjur félagsins námu
tæpum 2,7 milljónum kr. Var
samþykkt að leggja kr. 310.000,00
í bonussjóð og kr. 2.375.000,00 í
tryggingasjóð, sem þá nemur kr.
18.950.000,00.
Að loknum aðalfundi félaganna
hélt stjórnin fulltrúum og nokkr-
um gestum hóf í fundarsal Kaup-
félags Árnesinga.
Stjórn félaganna skipa: Erlend-
ur Einarsson, formaður, ísleifur
Högnason, Jakob Frímannsson,
Karvel Ögmundsson og Kjartan
Ólafsson frá Hafnarfirði.
Framkvæmdastjóri félaganna
er Ásgeir Magnússon, en auk
hans eru í framkvæmdastjórn
Björn Vilmundarson og Jón Rafn
Guðmundsson.
Lögmenn: Jón Eiríksson, hdl.
og Þórður F. Ólafsson, lögfr.
Skrifstofa: Austurstræti 9.
Sími 16462.