Morgunblaðið - 08.06.1961, Page 11

Fimmíudagur 8. júní 1961
MORGUNmr4B1D
11
Laun verzlunarinnar voru skert um
20-25% við efnahagsráðstafanirnar í fyrra
Eftir Svein Snorrason
framkvæmdastjóra
AÐ UNDANFÖRNU hefur verið
mikið ritað og rætt um kjaramál
Jaunþega. í því sambandi hefur
verið réttilega á það bent, að laun
(þeirra hafi ekki hækkað þrátt
fyrir hækkun verðlags vegna
efnahagsaðgerðanna í fyrra, og
■kaupmáttur launanna farið
minnkandi. Á móti kemur þó
lækkun tekjuskatts og útsvara og
fj ölskyldubætur.
1 Hins vegar má þó á það benda
að launþegar hafa fengið að halda
íþeim launum að krónutölu, sem
Iþeir höfðu. Það var enda yfirlýst
Btefna ríkisstjórnarinnar við setn
ingú efnahagslaganna í fyrra, að
enginn skyldi bera meira úr být-
«m vegna aðgerðanna, en jafn
framt að enginn skyldi heldur
Ibera rninna úr býtum. f>ó er það
*iú svo, að einn atvinnuvegurinn
Ihefur borið mun minna úr býtum
við efnáhagsaðgerðirnar en það
er verzlunin, en laun hennar,
verzlunarálagningm, var skert
um 20—25% með efnahagsaðgerð
unum og þeim nýju verðlags-
ókvæðum, sem þeim fylgdu.
Verzlunin hafði áður tekið á sig
tvöfalda byrði.
Þegar laun verzlunarinnar voru
Bkert í fyrra þoldi verzlunin
sannarlega enga skerðingu á kjör
um sínum, enda hafði hún þá um
alllangt árabil búið við ströng
verðlagsákvæði og að ýmsu leyti
mjög óraunhæf. Ennfremur hafði
verzlunin vegna þegnskapar síns,
samþykkt lækkun álagningarinn-
ar fyrir beiðni fyrrverandi ríkis-
stjórnar, ef það mætti hjálpa til
þess að firra vandræðum í efna-
hagsmálunum þá.
Með þeim ráðstöfunum vildi
verzlunin enn einu sinni sýna að
hún var reiðubúin að taka á sig
meiri byrðar en aðrir atvinnu-
vegir og meiri en hún raunveru
lega þoldi, enda treysti hún því
eð ástand þetta væri til bráða-
birgða. Við þá lækkun launa, sem
launþegar þá samþykktu minnk-
eði kaupgeta almennings að sjálf-
sögðu sem þeirri lækkun nam og
þar með vöruveltan og þar af
leiðandi laun verzlunarinnar að
sama skapi, þannig má segja að
með því að lækka álagninguna
einnig þá hafi verzlunin tekið á
sig tvöfalda byrði á við aðra.
Veltan hefur vertff óhreytt vegna
óbreyttrar kaupgetu.
' Uaun verzl-unarinnar, álagning-
in, voru orðin óraunhæf þegar
tfyrir efnahagsaðgerðirnar í fyrra,
þannig að verzlunin þoldi þá í
sjálfu sér enga skerðingu á kjör-
um sínum. Ef ríkisstjórnin vildi
vera þeirri stefnu sinni trú, að
ellir skyldu bera jafnt úr býtum
eftir sem áður, hefðu laun verzl-
unarinnar átt að vera óbreytt,
eins og annara. Vegna óbreytts
Ikaupgjalds og þar af leiðandi
óbreyttrar kaupgetu gat ekki ver
ið um neina veltusukningu í
hrónutali að tæða, og þar af leið-
endi átti álagningin að vera ó-
breytt til þess að verzlunin héldi
óbreyttum sínum launum eins og
aðrir.
Við efnahagsaðgerðirnar hækk-
»ði verzlunarkostnaðurinn að
sjálfsögðu mjög mikið, svo að
verðgildi launa verzlunarinnar
minnkaði þess vegna á sama hátt
®g laun launþeganna. Eitt er það
enn, sem hér kemur til og skert
hefur laun verzlunarinnar til mik
illa muna, en dregið úr útgjöld-
um almennings að sama skapi.
Það eru opinberir styrkir í einni
mynd eða annari.
Ýmis nauðsynjavarningur er
niðurgreiddur af opinberu fé og
uppbætur á ýmiskonar fram-
leiðslu. Á þessu ári munu greiðsl-
ur þessar nema um 300 milljón-
um króna. Megin hluti þeirra
vörutegunda og afurða sem hér
um ræðir fer um verzlunina.
Raunverulegt verðmæti þessara
afurða og vöru er það verð, sem
almenningur greiðir fyrir þær að
viðbættum niðurgreiðslum éða
uppbótum hverrar vörutegundar,
og ættu laun verzJunarinnar því
að vera við það miðuð, en því
er alls ekki til að heilsa. Ekkert
tillit er tekið til þess við ákvörð-
un launa verzlunarinnar og þýðir
þetta beinlínis skerðingu á laun-
um hennar til hagsbóta fyrir þá,
sem niðurgreiðslanna njóta að
lokum.
Skerffing launa verzlunarinnar
órökstudd og óraunhæf.
Röksemdir stjórnvalda fyrir
álagningarskerðingunni voru
fyrst og fremst þær, að verðlag
myndi fara hækkandi vegna efna
hagsgerðanna og leiddi það þá til
aukinnar veltu í krónutali og þar
af leiðandi kæmu fleiri krónur í
sölulaun til verzlunarinnar fyrir
þann varning er hún seldi með
hærra verði, en það væri ein-
mitt sami krónufjöldi, sem verzl-
unin ætti að bera úr býtum eftir
sem áður, þess vegna væri nauð
synlegt að skerða álagninguna til
samræmis við hækkun vöruverðs.
— Þessar forsendur eru vita-
skuld alrangar. I fyrsta lagi var
til þess ætlazt að launin væru
óbreytt og veltan er háð þeim,
þannig að um veltuaukningu gat
ekki verið að ræða, í bezta máta
gat veltan staðið í stað. Þar að
auki kom svo það til, að vegna
hækkandi verðlags þurfti neyt-
andinn að eyða fleiri krónum af
launum sínum til kaupa á nauð-
synjavarningi, en laun verzlun-
arinnar fyrir sölu hans eru mun
minni en þess varnings sem ekki
telzt til nauðsynja, og má segja
að launin fyrir sölu allra al-
gengustu neyzluvöru, hvort heid-
ur er til fæðis, klæðis eða skæðis,
séu mun minni en kostnað-
urinn við að selja varning þenn-
an. Þessi laun voru fyrir við-
reisnaraðgerðirnar mun minni en
tilkostnaðurinn. Var þetta gert í
þeim tilgangi að halda niðri fram
færslukostnaði og vísitölu fram-
færslukostnaðarins. Fékk verzlun
in hér engu um ráðið. Hins veg-
ar var til þess ætlazt, að verzl-
upnin gæti fengið nokkra uppbót
á þessum mismun með hærri sölu
launum á öðrum vörutegundum,
sem ekki teldust til brýnna nauð-
synja. Nú var hins vegar ekki
látið við það sitja að lækka sölu-
laupin á nauðsynjavarningi (sem
þó var allskostar óraunhæft að
lækka nokkuð) heldur var álagn
ingin einnig skert á öllum öðrum
vörutegundum, sem ætlað hafði
verið að bera verzlunarkostnað-
inn, svo að segja má að sölulaun
in fyrir þann varning út aí fyrir
sig hrökkvi ekki fyrir tilkostnað-
inum, meðan allar þær vöruteg-
undir sem til nauðsynja teljast
eru seldar með álagningu langt
undir verzlunarkostnaðinum.
Verzlunarkostnaffuriren 20%
af söluverffi vörunnar.
Það mun almennt viðurkennt,
að verzlunarkostnaðurinn er hér
lendis um það bil 20% aí útsölu-
Sveinn Snorrason
verði vörunnar. M. ö. o. sölulaun
in þurfa að vera 20% af útsölu-
verðinu til þess að unnt sé að
selja vöruna án taps. Mörgum
kann í fljótu bragði að finnast
það mikið og líta á söluna sem
þá áthöfn eingöngu, að rétta
söluhlutinn frá einni hendi til
annarar. En málið er því miður
ekki svo einfalt. Stöðugt eru gerð
ar meiri kröfur til verzlunarinn
ar um meiri þjónustu og hraðari
þjónustu, fjölbreyttara vöruval,
stærri búðir og dýrari og betri
tækja til geymslu og sölu vör-
unnar. Stofnkostnaður verzlunar-
fyrirtækja er því mikill og
reksturskostnaðurinn sömuleiðis.
Skulu hér nefndir nokkrir þeir
kostnaðarliðir, sem verzlunin
verður að bera af sölulaunum
sínum. í fyrsta lagi eru laun
starfsmanna þar með er orlof eða
orlofsfé, lífeyrissjóðsiðgjald, og
skyldutryggingar en þessir liðir
munu vera um það bil %—
% af tekjum verzlunarinnar
Húsaleiga, ljós, hiti, ræsting, sem
einnig tekur drjúgan skerf af
tekjunum. Starfsfólkið þarf
sloppa við störf sín. Þá verður að
greiða af tekjum verzlunarinnar
og sömuleiðis hreinsun þeirra.
Umbúðakostnaður er og gífurlega
mikill, og miklu meiri en menn
almennt gera sér nokkra grein
fyrir. Stafar það bæði af því, að
meiri kröfur eru gerðar til um-
búða nú en áður, og eins af hinu
að verð þeirra hefur hækkað
mjög mikið, t. d. um 70% etftir
viðreisnaraðgerðirnar. Þá er að
geta vaxta, en vaxtagjöld verzl-
unar eru feiknlega mikil, og sömu
leiðis afskriftir af áhöldum, sem
stöðugt eru að verða dýrari og
dýrari. Þá er aldrei hægt að kom-
ast hjá rýrnun vörubbirgða. Kröf
ur neytenda um sífellt meiri þjón
ustu krefst m. a. þess, að mikill
hluti söluvarnings verzlunarinn-
ar sé sendur heim til neytandans.
Þetta er að vísu ekki nema sjálf-
sögð krafa og sjálfsögð þjónuséa,
en hún kostar það, að verzlunin
verður að hafa til umráða bif-
reið, og reksturskostnaður hennar
er einnig allmikill. Hverri verzl
un þarf og að fylgja sími. Aug-
lýsingar eru sömuleiðis nauðsyn-
legar hverri verzlun. Gerðar eru
kröfur til verzlunarinnar um bók-
hald, það er enda nauðsynlegt,
en sú vinna kostar líka peninga.
Verzlunin verður líka að greiða
sína skatta og sín tryggingarið-
gjöld, vátryggingar og félagsgjöld
ekki síður en aðrir og útsvar
alveg án tillits til þess, hvort
verzlunin er rekin með tapi eða
hagnaði. Allt þetta verður verzl-
unin að greiða af sölulaunum sín
um, og þá fyrst, er þetta er greitt
getur verið um hagnað að ræða.
Auk þessa beina kostnaðar við
verzlunina hefur verið lögð á
hana sú kvöð í æ ríkari mæli, að
inna af hendi alls konar þjónustu
fyrir opinbera aðila endurgjalds
laust en með mikilli fyrirhöfn,
ábyrgð' og tilkostnaði þannig er
verzluninni falið að innheimta
þinggjöld starfsmanna sinna, út-
svör þeirra, sjúkrasamlagsgjöld
o. fl. og ber jafnframt ábyrgð á
greiðslu þeirra. Enn frémur með-
lagsgjöld ef því er að skipta og fé
lagsgjöld. Við tilkomu söluskatts
ins í fyrra var verzluninni falin
innheimta og ábyrgð söluskatts
ins. Kostnaðinn við alla þessa
innheimtu verður verzlunin að
tæra sjálf. Það skyldi því engan
undra, að liðir þessir nema nokk
uð hárri fjárhæð, þegar þeir eru
allir komnir saman.
Verzlunarkostnaffurinn hækkaffi
stórlega viff viffreisnina.
Hér að framan hefur verið
getið nokkurra kostnaðarliða
verzlunarinnar. Við efnahagsað-
gerðirnar í fyrra stórhækkuðu
margir þessara kostnaðarliða svo
sem umbúðakostnaður, sem áður
hefur verið nefndur, auglýsinga
kostnaður, hiti, rafmagn og sími
eins og allir vita, tryggingar-
gjöld, reksturskostnaður bifreiða,
sloppar, ræstingakostnaður o. s.
frv. Nú kann kannske einhver að
segja, að þetta sé ekki meira en
aðrir verði að þola, en það er
bara ekki rétt, því að aðrir urðu
að vísu að þola þetta líka en sá
er bara reginmunurinn á, að þeir
fengu að halda óskertum launa-
tekjum sínum, en það fékk verzl-
unin ekki. Laun hennar voru skor
in niður um 20—25%. Enda má
segja að verulegur hluti verzlun
arinnar hafi á s. 1. ári verið rek-
inn með tapi. Það segir sig auð-
vitað sjálft, að við svo búið má
ekki lengur standa. Það var bæði
óraunhæft og ómaklegt að skerða
laun verzlunarinnar í fyrra, og
leiðrétting á því ranglæti þolir
enga bið. Núgildandi verðlagsá-
kvæði eru ekki neinn starfsgrund-
völlur fyrir verzlunina og geta
ekki leitt til annars en þess, að
þjónusta verzlunarinnar fari
minnkandi, vöruval minnki og
skortur verði jafnvel á sumum
vörutegundum, en skortur þeirra
hefur þveröfug áhrif við það, sem
verðlagsákvæðum er ætlað að
hafa: Erfiðara verður fyrir neyt-
endurnar að afla vörunnar og
kostnaðurinn við það verður
margfalt meiri en raunhæf álagn
ing þyrfti að vera.
Álagningin er óraunhæf.
Eins og áður segir þarf álagn-
ingin að vera 20% af útsöluverði
til þess að nægileg sé fyrir verzl-
unarkostnaðinum. En hver er þá
raunin á núna. Við skulum líta í
matvöruverzlun og sjá hver álagn
ingin er þar. Á smjörlJki er
7.69% álagning af útsöluverði,
vantar 12.31% til bess að nægja
fyrir meðalkostnaði verzlunar.
Skylt smjörlíkinu er smjörið með
9,09% álagningu, vantar 10.91%
Kaffi 13.05%. Tóbak 13.39%,
grjón 17.35%, en 18.04% fyrir
sápur. Hins vegar getur kaupmað
urinn selt sinnep og sultutau fyr-
ir sölulaun, sem hrökkva fyrir
greiðslu verzlunarkostnaðarins. í
matvöruverzlunum eru einmitt
þessir vöruflokkar, sem eru með
álagningu undir verzlunarkostnað
inum, meginhluti veltunnar í
þeim búðum, eða um það bil 70%
af heildarveltu þeirra. Til fróð-
leiks má geta þess, að samvinnu
verzlanir í Svíþjóð, er með sams
konar vörutegundir verzla hafa
álagningu, sem er um 75% hærri
en álagningin hjá okkur.
Hér voru nefndar matvöruverzl
anir, en það er síður en svo, að
þær séu nokkurt einsdæmi. Það
er liægt að taka sams konar dæmi
úr öllum sérgreinum verzlunar-
innar. Alls staðar hatfa laun henn-
ar verið skert og sums staðar jafn
vel meira en við á um matvöru-
verzlanirnar. Skókaupmaðurinn
selur sjómanninum sjóstígvél og
fær fyrir það 13.05% af útsölu-
verðinu. M. ö. o. hann fær ekki
greidda % hluta kostnaðarins.
Hins vegar fær kaupandinn i
þessu tilfelli í skattfríðindum
margtfalt það, sem skókaupmaður
inn fær upp í kostnað sinn.
Óþarft er að gera hér lengri
talningu, því að allt ber hér að
sama brunni. Laun verzlunarinn-
ar voru of lág fyrir viðreisnarað
gerðirnar. Við efnahagsaðgerðirn-
ar voru þau laun skert án þess
nokkur rök mæltu með því.
Æskilegast fyrir verzlunina aff
kaup almennings væri sem hæst.
Auðvitað væri það langæski-
legast fyrir verzlunina, að laun
almennings væru sem allra hæst
og afkoman sem bezt. Við það
myndi kaupgetan vaxa og þar
með batna hagur verzlunarinnar.
Þess vegna hlýtur verzlunin líka
að vera því fylgjandi, að laun-
þegar fái bætt kjör sín að svo
miklu leyti, sem slíkt er mögu-
legt. Ef verðmæti þjóðarfram-
leiðslunnar er meira en kostnað-
urinn við hana á almenningur
vissulega rétt til þess að fá hærri
laun. Launþegar eiga rétt til eins
hárra launa og atvinnuvegirnir
geta risið undir að greiða. Tré-
smiðurinn á fullan rétt til þess
að fá greiddan kostnaðinn, sem
hann hefur af því að vinna verk
fyrir mig og auk þess laun fyrir
starf sitt. Bílaviðgerðarmaður-
inn hefur á sama hátt fullan rétt
til þess að fá greiddan kostnað
sinn við að gera við bílinn, svo
sem kostnað við verkstæðið, vél-
ar, rafmagn o. s. frv. auk launa
sinna. Bóndinn hefur rétt til
launa fyrir rekstur bús síns. All-
ir hafa þessir aðilar að vísu orð-
ið að sætta »ig við bindingu
launa sinna frá því efnahagsað-
gerðirnar komu til framkvæmda
í fyrravetur, en enginn þeirra
hefur orðið að þola beina skerð-
ingu launa sinna. Verzlunin er
einasti atvinnuvegurinn. sem þá
varð að þola skerðingu á launum
sínum, sem þó voru óraunhæf
fyrir. Burtséð frá öllum krötfum
launþega nú, og þeirri hækkun,
sem kauphækkanir óhjákvæmi-
lega hefðu á verzlunarkostnað-
inn, á verzlunin skýlausa krötfu
til þess, að henni verði skilað atft-
ur því, sem ranglega var af henni
tekið með álagningarskerðing-
unni í fyrra.
Haustlegt á
Húsavík í gær
ÞAÐ er frekar haustlegt en sum-
arlegt hér um austanvert Norð-
urland í dag, sagði fréttaritari
Mbl. á Húsavík, í símtali í gær-
kvöldi. Hann sagði: „Hér hefur
verið slydduhríð öðru hvoru í
dag. Ekki hefur þó gránað í rót
hér niðri við sjó, en hvítt er að
sjá til fjalla. í kvöld er hitastigið
um frostmark og norðan strekk-
ingur. Veðurstofan spáir ó-
breyttu veðri hér um slóðir
næsta sólarhring", sagði S. P. B.
að lokum.