Morgunblaðið - 11.06.1961, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudgur 11. júní 196i

ÁRSÞING Norræna rithöf-
undaráðsins var sett í Há-
skólanum í fyrradag kl. 2.
Ávörp fluttu Stefán Júlíusson
form. Rithöfundasambands ís-
lands og Gylfi Þ. Gíslason
menntamálaráðherra, en Jan
Gehlin varaformaður sænsku
rithöfundasamtakanna þakk-
áði móttökurnar með nokkr-
um orðum fyrir hönd hinna
norrænu gesta, sem komu til
landsins á fimmtudagskvöld.
Að setningarathöfn lokinni
náðu fréttamenn Morgunhlaðs
ins sem snöggvast tali af
1 nokkrum gestanna og lögðu
fyrir þá spurningar.
Hans Lyngby Jepsen, for-
Jmaður „Dansk Forfatterfor-
ening“, sagði að í dönsku rit-
höfundasamtökunum væru nú
um 400 meðlimir, þeirra á
meðal barnabókahöfundar og
höfundar vísindarita. Höfund-
ar fagurbókmennta eru kring
um 250 talsins.
' Jepsen kvað Norræna rit-
höfundaráðið nú mundu taka
til umræðu höfundaréttinn, en
hann hefur þegar verið lög-
festur í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð. í því sambandi
minntist hann á viðskiptin við
Sovétríkin sem hefðu skapað
dönskum rithöfundum mikla
erfiðleika, því Rússar greiddu
aldrei fyrir þær bækur er-
lendra höfunda sem þeir gæfu
út í þýðingum. Hins vegar
fengju rússneskir höfundar
fulla greiðslu fyrir sínar
bækur á Norðurlöndum. Jep-
sen kvaðst hafa góðar vonir
um, að á þessu yrði ráðin bót
í náinni framtíð.
Þegar talið barst að dönsk-
um bókmenntum samtímans
sagði Jepsen að þekktustu og
vinsælustu skáldsagnahöfund-
ar Dana væru William Heine-
• sen, Karen Blixen, H. C.
Branner og Karl Bjarnhof.
Sagði hann að Heinesen, sem
er Færeyingur eins og kunn-
ugt er, nyti sérstakra vin-
1 sælda og hefði oft verið orð-
aður í sambandi við Nóbels-
verðlaunin. Af ljóðskáldum
, nefndi Jepsen hið aldna skáld
Tom Kristensen, sem enn yrk-
ir við og við, en fæst þó
einkanlega við bókmennta-
gagnrýni á seinni árum. Hann
, kvaðst ekki vilja nefna yngri
Hans Lyngby Jepsen
höfunda, því þá yrði listinn
of langur.
Danskar bókmenntir eru
mjög opnar fyrir erlendum
áhrifum, sagði Jepsen. Þar
má finna flestar þær stefnur
sem við lýði eru í heiminum,
jafnvel frönsku „absurd“-
stefnuna. Hann kvað nýjar
enskar og amerískar bók-
menntir hafa haft mikil áhrif
ekki síður en franskar. Til
væru jafnvel höfundar sem
skrifuðu í stíl Kerouacs hins
bandaríska.
Þegar Jepsen var spurður
um handritamálið kvað hann
vera skiptar skoðanir um það
meðal danskra rithöfunda
ekki síður en meðal lögfræð-
inga og vísindamanna. Hann
vildi ekki láta neitt uppi um
eigið álit á málinu.
Að lokum kvaðst Jepsen
hafa verið fullur eftirvænt-
ingar á leiðinni til íslands, því
allir norrænir menn hlytu að
líta sögueyjuna sérstökum
augum. Landslagið hér væri
stórfenglegt og minnti mann
á sögurnar.
rK
Martti Santavuori, formað-
ur „Suomen Kirjailijaliitto",
sagði að í samtökum finnsku-
mælandi rithöfunda í Finn-
landi væru um 300 meðlimir,
mestanpart höfundar fagur-
bókmennta. Leikskáld, gagn-
rýnendur og ýmsar aðrar stétt
ir höfunda hafa sín eigin sam
tök, en eiga jafnframt aðild
að höfuðsamtökunum.
Martti Santavuori
Þegar fréttamaðurinn spurði
um finnskar bókmenntir sam-
tíðarinnar, benti Santavuori á
félaga sinn, Tuomas Anhava,
og kvað hann vera eitt helzta
ljóðskáld yngri kynslóðarinn-
ar í Finnlandi auk þess sem
hann væri þekktur gagnrýn-
andi.
Þeir urðu ásáttir um að ljóð
listin hefði verið upp á sitt
bezta í Finnlandi fyrir nokkr-
um árum, en nú hefði skáld-
sagan tekið forustuna. Nefndu
þeir fyrst tvo þekktustu skáld
sagnahöfunda Finna, Mika
Waltari og Veinö Linna. Walt-
ari er í finnsku akademíunni,
en þeir vildu ekki ræða gildi
verka hans á þessum vett-
vangi. Veinö Linna hefur átt
geysimiklum vinsældum að
fagna í Svíþjóð. Bók hans,
„Óþekktur hermaður", seldist
mest allra bóka í Svíþjóð árið
1955. Hún seldist í 330.000 ein
tökum í Finnlandi einu.
Af öðrum skáldsagnahöfund
um ber fjóra hæst: Eeva Jo-
enpelto, sem nýtur mikillar
hylli í Danmörku og Svíþjóð,
Veikko Huovinen Veijo Meri
og Antti Hyry. Einnig má
nefna höfundinn Martti Larni
sem unnið hefur hjörtu Rússa
með furðulegum hætti. Hann
hefur samið tvær satírur, aðra
um bandarískt viðskiptalíf, en
hina um finnskt viðskiptalíf.
Seldist hvor bók í tveim
milljónum eintaka í Sovét-
ríkjunum, og bókin um Banda
ríkin var færð í leikritsform
og sett á svið í Leningrad.
Krúsjeff var svo hrifinn af
þessari bók að hann gat ekki
lagt hana frá sér og missti
svefn heila nótt hennar vegna.
Martti Larni er varaformaður
finnsku rithöfundasamtak-
anna og andvígur kommúnist-
um í pólitík!
Af finnskum ljóðskáldum
nefndu þeir félagar Paavo
Márten Ringbom
Haavikko, Pentti Holappa og
Helvi Juvonen, sem er látin
en var eins konar spákona nú-
tímaljóðlistar í Finnlandi.
Þegar talið barst að gagn-
kvæmum áhrifum sænsku-
mælandi og finnskumælandi
höfunda í landinu, sögðu þeir
að á seinni árum hefðu þau
aukizt að mun. Nú læsu finnsk
ir og sænskumælandi höfund-
ar bækur hverir annara, eink-
um yngri kynslóðin, og mætti
þannig tala um ákveðin gagn-
kvæm áhrif. Þá bentu þeir á
þá athyglisverðu staðreynd,
að sænskumælandi höfundar
í Finnlandi hafa haft mikil
áhrif á bókmenntir í Svíþjóð.
Nútimaljóðlist barst t. d. til
Svíþjóðar um Finnland, því
Edith Södergran var fyrsti
raunverulegi módernistinn á
sænska tungu. Hún kom fram
í Finnlandi árið 1919.
Márten Ringbom, ritari
„Finlands Svenska Författ-
areförening", kvað 158 með-
limi vera í samtökum sænsku
mælandi höfunda í Finnlandi.
Hafa þessir höfundar tvo höf-
uðútgefendur í Finnlandi en
auk þess hafa þeir samninga
við sænska útgefendur, þann-
ig að bækur þeirra koma sam-
timis út í Finnlandi og Sví-
þjóð.
Ljóðlistin
sænskumælandi Finna frá upp
hafi fram á þennan dag. Edith
Södergran hefur þegar verið
nefnd. Gunnar Björling, sem
lézt í fyrra, var annað mikið
ljóðskáld, svo og Rabbe Enck-
ell sem nú býr í heiðursbú-
stað samtakanna í Borgá.
Af leikskáldum ber Wal-
entin Chorell hæst, og er í
ráði að eitt verka hans verði
fært upp á Broadway í New
York á næstunni.
Skáldsagnahöfundar e r u
margir, en meðal þeirra kunn
ustu eru Christer Kihlman og
Jörn Donner. Kihlman fékkst
áður við ljóðlist eingöngu, en
i fyrra gaf hann út fyrstu
skáldsögu sína, og kom hún
út í þremur upplögum. Felur
hún í sér hvassa gagnrýni á
þjóðfélagið og ýmsar hugsjón-
ir samtímans, er dálítið í ætt
við existensjalismann. Donner
hóf feril sinn fyrir tíu árum
og varð eins konar „enfant
terrible“ í bókmenntunum.
Þekktasta bók hans er lýsing
á Berlín eftir heimsstyrjöld-
Thorolf Elster
ina, sem kom m. a. út í Banda
ríkjunum.
Af höfundum sem einkum
lýsa sveitalífi eru tveir þekkt-
astir, Evert Huldén og Leo
Ágren.
•
Fréttamennirnir hittu einn-
ig að að máli þá Thorolf Elst-
er frá Noregi og Jan Gehlin
frá Svíþjóð.
Gömlu íslenzku sögurnar
eru líka hluti af bókmennta-
sögu okkar, og hann ekki rýr,
sagði Elster. Hlutur sagnanna
er sennilega eins mikill í Sví-
þjóð og í Nofegi, sagði Gehlin,
sem er varaformaður sænska
rithöfundasambandsins, hins
vegar er Ynglingasaga undir-
stöðurit í sænskri bókmennta-
sögu og okkur finnst hún jafn
sænsk og íslenzk.
Formaður sænska rithöf-
undasambandsins gat því mið-
ur ekki komið á þingið, það
er Stellan Arvidson, sem er
mikill sérfræðingur í Gunnari
Gunnarssyni.
Ég las Gunnar þegar ég var
15 ára, sagði þá Norðmaður-
inn. Eg var mjög hrifinn.
Seinna fór ég út í Kiljan.
Elster taldi, að norskar nú-
tímabókmenntir væru 10—15
árum á eftir þróuninni í Sví-
þjóð. Það sagði Gehlin að
væri m. a. vegna þess for-
skots, sem Svíar hefðu fengið
í stríðinu. Þá hefðu þeir getað
legið yfir bókum í rólegheit-
um á meðan Norðmenn stóðu
í stórræðum. Auk þess væru
Svíar sennilega opnari fyrir
erlendum áhrifum. Absurdism
inn er t. d. mjög vinsæll í
sænskum leikhúsum sem
stendur, en á vafalaust mjög
erfitt uppdráttar í Noregi.
Ungir höfundar experíment-
era mikið meira í Svíþjóð og
það hleypir að minnsta kosti
alltaf nýju blóði í bókmennt-
irnar, hvað sem um annað má
segja.
Eru nokkrar stefnubreyt-
ingar í bókmenntunum á
Skandinavíuskaganum?
Jan Gehlin
Ein breyting er greinileg,
hvað sem um annað má segja,
sagði Elster, það éru aukin
áhrif þýzkra og franskra bók-
mennta, fráhvarf frá ensku-
mælandi rithöfundum, sem
voru mest í tízku upp úr 1930.
Þessu samsinnti Gehlin og
taldi orsökina hinn aukna á-
huga rithöfunda á siðferðileg-
um og heimspekilegum við-
fangsefnum, sem þýzkir og
franskir fjalla svo mjög um.
Amerískar bókmenntir
halda þó alltaf sínu, sagði
Elster. Það eigum við Sigurd
Hoel að þakka í Noregi.
Handritamálið?
Ég er sænskur. Blanda mér
ekki i málið.
Sama mín megin, sagði
Norðmaðurinn.
Ég vona að þetta fari allt
saman vel. Þetta er mál, sem
tvær frændþjóðir gera upp
sín á milli, bætti Gehlin við,
en ég vil ekkert láta hafa eft-
ir mér um málið.
Áhrif íslendingasagnanna á
norskar og sænskar bókmennt
ir?
Mjög mikil á norskar bók-
menntir, sagði Elster, bæði
stíllinn og mannlýsingar.
Knappar gagnorðar mannlýs-
ingar, þar sem mest er lesið
milli linanna. Mest eru áhrif-
in á Björnstjerne Björnson.
Bein áhrif sagnanna á
sænskar bókmenntir eru ekki
svo mikil, skaut Gehlin inn í,
en þær hafa verið og eru lind,
sem við Svíar höfum ausið af.
Það er efnið og sjálfar frá-
sagnirnar, sem hafa innblásið
Svía.
Hlutverk rithöfundanna?
Hlutverk listanna er alltaf
það sama, sagði Elster, að
ryðja meningunni braut. Það
talar sennilega sinu máli, að í
einræðisrikjum, eins og Þýzka
landi nazismans og í Rúss-
landi, er alltaf byrjað á því að
taka listamennina taki.
Mér finnst hálfskrýtið að
vera kominn hingað til ís-
lands, sagði Gehlin, til þessa
lands sem ég er búinn að
þekkja svo lengi úr bókum.
Einkennilegast af öllu er
græni liturinn. Græn þök,
grænir bílar, græn tún og svo
mosinn.
Merkilégast finnst mér,
sagði Elster, að ísland, sem
er svona nálægt Ameríku og
hefur svo mikil samskipti við
Bandaríkjamenn, er að mínum
dómi minnst „ameríkaníser-
aða“ land Vestur-Evrópu. Það
finnst mér að minnsta kpsti.
Hvað er Hekla langt héðan
frá Reykjavík? spurði Gehlin
að lokum. Þegar honum var
sögð vegalengdin, þá var eins
og honum létti.
|
!

■
»
í
i
:
i