Morgunblaðið - 21.06.1961, Blaðsíða 9

Miðvilcudagur 21. júní 1961
MORGVTSBL AÐIÐ
9
Saltfiskur og Sívali-
turn í dönskum blöðum
Rætt um einokunarverzlunina
i Danmorku
SAMBAND Dana og Islendinga
að íornu og nýju er mjög ofar-
lega á baugi í Danmörku um
þessar mundir vegna handrita-
málsins. Fjöldigreina hafa verið
skrifaðar í dagblöð og málið
rætt frá ýmsum hliðum. Eink-
um er það einokunarverzlunin
og fjárhagssamband Dana og ís-
lendinga, sem borið hefur á
góma.
Nýlega ritaði Halldór Kiljan
Laxness grein í danska stór-
blaðið Politiken, þar sem hann
lýsti nokkuð einokunarverzlun
Dana á íslandi og hélt því
m.a. fram, að Sívaliturn í Kaup
mannahöfn hefði verið reistur
fyrir tekjunrar af Islandsverzl-
uninni. Astrid Friis, prófessor í
sögu við háskólann í Kaup-
manahöfn, brá hart við og ritar
hinn 13. þ.m. grein í Politiken,
sem hún nefnir „Saltfiskur og
Sívalitum“, þar sem hún leitast
við að hrekja röksemdir nóbel-
skáldsins, um leið og rakin er
efnahagsþróun íslands frá upp-
hafi frá hennar bæjardyrum séð.
Greinin fylgir hér á eftir í laus-
legri þýðingu örlítið stytt.
SALTFISKUR OG SÍVALITURN
eftir
Astrid Friis, prófessor.
Halldór Laxness heldur því
fram í fyrradag í gamansamri
grein, að Islendingar geti einnig
gert eignarkröfur varðandi Sí-
valaturn. Sagnfræðingurinn próf.
Astrið Friis hefur kannað málið
nákvæmlega og liggja niðurstöð
ur hennar fyrir í grein þessari,
þ. e.: engir islenzkir peningar í
Sívalaturni.
„Það stakk nokkuð aðdáanda
Laxness að lesa hina lystilega
rituðu söguskýringu hans um
kjör Islendinga undir danskri
stjóm. Vitaskuld rituð í góðri
trú. Síðan er mér tjáð, að marg-
ir íslendingar séu sama sinnis,
það er ef til vill skiljanlegt.
í>að þurfti að skýra hin rýru
kjör íslendinga fyrr á öldum,
og hvaða skýring var einfald-
ari, en kenna dönsku stjórninni
um allt saman.
Ég vil minna S það, að und-
anhald íslendinga í efnahags-
málum hófst mjög snemma. Ár-
ið 1262 urðu Islendingar að segja
sig undir norska konungsveldið.
í>etta þunga spor er ekki hægt
að skýra á annan veg, en að
íslendingar hafi ekki lengur get
að annað sjálfir samgöngum við
landið. íslendingar tryggðu sér,
að minnst sex skip sigldu til
Jslands ár hvert.
Hinum norsku höfðingjum og
vílcingum, sem settust að á ís-
Jandi, virtist landið í fyrstu lofa
góðum kjörum. Hægt var að
stunda kvikfjárrækt og fisk-
veiðar með hagnaði. Þá var
landið og skógi vaxið, eins og
faðir íslenzkrar sagnaritunar,
Ari fróði, getur um í riti sínu.
En skógurinn gekk til þurrðar,
og það leiddi af sér skort á
timbri og eldivið. Eyðing fylgdi
f kjölfarið. Þó að kvikfjárrækt
haldi áfram að vera aðalatvinnu
vegur Islendinga, þá er kúgildið
lagt niður sem mælieining um
1420, en saltfiskurinn látinn
leysa það af hólmi. Hann var
nú orðinn mikilvægasta útflutn-
ingsvara íslendinga og nokkru
áður orðinn tákn í skjaldar-
merki Islands.
Síðan rekur próf. Friis mikil-
vægi fiskútflutningsins fyrir ís-
land á 14.—17. öld. Greinir frá
auknum fiskveiðum annarra
þjóða og áhrifum þeirra á verð-
lagið, sem sifellt hafi farið lækk
andi. Prófessorinn vill gera mjög
mikið úr hlut Hansakaupmanna
í íslandsverzluninni og sök
þeirra eða a.m.k. samsekt á ó-
fremdarástandinu í verzlunar-
málum Islendinga. Síðan er þess
getið, að íslendingar hafi sífellt
fengið minni og verri vörur fyr-
ir fiskinn og nefnd dæmi úr
þýzkum og enskum plöggum um
útflutning á ruddaöli og beizku
brennivíni til Islands. Að sama
skapi hafi innflutningur nauð-
synja dregizt saman. Nefnd eru
dæmi um góðan vilja Kristjáns
fjórða til þess að bæta úr vand-
ræðum Mörlandans. Prófessor-
inn lýkur grein sinni með þess-
um orðum:
„Halldór Laxness frá Sivala-
turni — sem hann greinilega
hefur mjög í hávegum — talar
mjög um framlag Islands til
Kristjáns fjórða og bygginga-
framkvæmda hans, og því vil
ég mótmæla. í yfirliti yfir tekj-
ur og gjöld ríkisins frá 1608 eru
tekjur konungs af íslandi taldar
3200 dalir, að viðbættum óviss-
um tekjum að upphæð lauslega
3—400 dalir. Á sama ári voru
tekjurnar af Færeyjum 2200
dalir.
Um tekjur af varningi og í
fríðu, sem kom til Kaupmanna-
hafnar þarf ég ekki að fjöl-
yrða.
Á hinn bóginn vil ég geta
tekna Kristjáns fjórða af Eyr-
arsundstollinum, sem var 142.000
dalir. Þetta var reiðufé, sem
hann og aðrir konungar vörðu
til byggingaframkvæmda og
annars. Þarna og eingöngu
þama er skýringin á höllum og
byggingum, sem reistar voru í
Danmörku í lok 17. aldarinnar."
Hér skal enginn dómur
lagður á sagnfræði prófess-

Skjaldarmerki íslands eins og
það lítur út á Hóla-sálmabók-
inni 589.
orsins, hins vegar er rétt að
geta þess, að furðulegrar fá-
fræði gætir í löngum og þýð-
ingarmiklum kafla greinar-
innar, þar sem fjallað er um
skjaldarmerki íslands, og
þeirri fræði beitt sem rök-
semdafærslu. Sagt er, að
skjaldarmerki íslands á ofan-
verðri fimmtándu öld hafi
verið blár, flattur fiskur á
rauðum feldi. Fiskur þessi
var silfraður, enda er það
talið höfuðsök í skjaldar-
merkjafræðum (heraldik) að
setja saman blátt og rautt.
Enn fremur segir orðrétt í
greininni: „Hið frjálsa lýð-
veldi Island notar einnig
hvíta, íslenzka fálkann sem
merki sitt. Þessi stolti, fagri
fugl, sem mun hafa verið
beztur veiðifálka, er afbragðs
tákn stoltrar þjóðar.“ Fálk-
inn var hins vegar skjaldar-
merki Islands 1903—1919, en
aldrei lýðveldisins.
BLABINU SNÚIÖ VI»
13. júní sl. birtist svo önnur
grein í Politiken um sama efni,
og kveður þar við nokkuð ann-
an tón. Greinin er eftir Merete
Bonnesen og heitir fullu nafni:
Kvartanir Islendinga í ljósi sög-
unnar. Líf og eymd, vegna tvö
hundruð ára einokunarverzlun-
ar danskra kaupmanna. Neyðar-
óp íslendinga til konungs: „Það
Sívaliturn
beykja, skóara, tóbakskaup-
manna, sútara, bakara og síðast
en ekki sízt brennivínssala. —
Jafnvel bændumir högnuðust á
íslandsverzluninni. Þeir seldu
til Islands 8—10000 tunnur af
rúgmjöli árlega, sem var óselj-
um væri máttarstólpi undir
velmegun höfuðborgarinnar. 100
árun\ síðar ritaði forstjóri kon-
imglegu verzlunarskrifstofunn-
ar, Beeh dómari, í riti sínu „Um
verzlunina á íslandi", að ís-
landsverzlunin hefði lagt grund-
völlinn að verzlun og sigling-
um Kaupmannahafnar. Niður-
stöðuna dró Ove Höegh Guld-
berg saman í pjesa, sem hann
ritaði undir dulnefninu „Philo-
damus“, og sendi nefndinni,
sem fjallaði um afnám einok-
unarverzlunarinnar 1787. Þar
kallar hann verzlunina svívirðu
fyrir landið.
Að síðustu segir í greininni:
„I Danmörku virtu menn fá-
tæka ættingjann á fjarlægju
eynni nákvæmlega jafn lítils og
meðferðin gaf til kynna. Því er
ekki að undra, þótt Islendingar
yrðu beizkir í garð Dana,
vegna móðgana og auðmýk-
inga. Það er því skiljanlegt, að
þakklæti íslendinga gagnvart
Dönum sé takmarkað. Þegar Is-
land tók sér sjálfstæði á neyð-
arstund Dctnmerkur, þá hefur
það sinar sögulegu ástæður. íe-
lendingar hafa ekki lengur
ástæðu til þess að óttast Ðani,
þegar þeir færa þeim gjafir.
En gjafirnar koma of seint“.
íslandsför frá tímum einokunarverzlunarinnar.
blasir fyrir mennskum augum
vorum, að landið muni leggjast
í auðn innan skamms.“ Greinin
hefst með eftirfarandi inngangs-
orðum:
„Hinar löngu og hörmulegu
deilur Dana og Islendinga eiga
rætur sínar að rekja til tíma
einokunarverzlunarinnar. Hún
hófst þegar Kristján fjórði seldi
Kaupmannah., Málmhaugum og
Helsingjaeyri einokun á Islands-
verzluninni 1602, gegn árlegu
gjaldi, og varaði til 1787, þegar
verzlunin var gefin frjáls fyrir
alla þegna Danakonungs, en
bönnuð öðrum. Fyrir Islendinga
eru þessi 200 ár hin lengstu og
mest auðmýkjandi á þyrnum
stráðum vegi frá útlendu valdi
til sjálfstæðis. Orði maður þessi
mál við Dani, þá svara þeir,
eins og Halldór Laxness getur
um: Við vitum ekkert um þetta.
Við höfum aldrei heyrt um
þetta.
Bonnesen rekur síðan mjTSg
ýtarlega ástandið á íslandi á
!*.mum einokunarverzlunarinnar
og leggur höfuðsökina á Dani,
en dregur þó ekki úr þeim
þætti, sem rýrt land, plágur og
eldgos áttu í niðurlægingu ís-
lendinga. Síðan segir:
„Hvað sem finna má af töl-
fræði og skýrslum, þá var það
dönskum kaupmönnum þess
tíma full-ljóst, að íslandsverzl-
unin var stórgróðafyrirtæki og
urðu skelfingu lostnir, þegar
einokun þeirra komst í hættu.
Þegar Altóna ógnaði einokun
þeirra 1720, þá báru þeir það
fyrir sig, að einokunarverzlun-
in væri ekki aðeins lifibrauð
þeirra, heldur alls þorra Kaup-
mannahafnarbúa — snikkara,
skipasmiða, smiða, reipslagara,
anlegt alls staðar annars stað-
ar. Og vörurnar frá íslandi
voru ódýrar og komu sér vel
fyrir herinn og flotann; menn
kölluðu jafnvel Island „hina is-
lenzku borðstofu Kaupmanna-
hafnar“. 1 konunglegu bréfi frá
T687 var svo komizt að orði, að
verzlunin á Islandi og Færeyj-
Kaus frelsi
París, 16. júní. (Reuter)
RUDOLF Noureev, aðal-
dansari Kirov-ballettsins
rússneska, leitaði í dag
hælis sem pólitískur
flóttamaður í Frakklandi.
Noureev var staddur á
flugvellinum Le Bourget
og var ballettflokkurinn
að leggja af stað frá París
til London. Þá komu
tveir Rússar til dansar-
ans og sögðu honum að
hann ætti ekki að fara
með flokknum, heldur
snúa heim til Sovétríkj-
anna.
Noureev bað leyfis til að
fá að kveðja félaga sína og
fékk það. Notaði hann tæki-
færið og hljóp á brott hróp-
andi á vernd frönsku lög-
reglunnar. Var hann fluttur
til lögreglustöðvar flugvall-
arins, þar sem hann endur-
tók í sífellu á ensku: Ég
óska þess að verða frjáls.

Til sölu
3 herbergja íbúð á Seltjarnarnesi rétt við bæjar-
takmörkin. Bílskúrsréttindi. Fallegt útsýni. Verð kr.
300 þús. Útborgun kr. 150 þús. á árinu. Upplýsingar
í síma 13206 eftir kl. 5 í dag og næstu daga.
Íullk cminn dianqui!
Það má œtíð
treusta
Royal