Morgunblaðið - 05.07.1961, Blaðsíða 11
Miðvik'udagur 5. júlí 1961
MORGUNBLAÐIÐ
u
Bjorn Sigfússon háskólabóSiavörður:
Segulafl raunvísindarita
frá meginlandinu
EFL.AUST er það álit manna
rétt, að amerísk fræðirit, sérlega
í ha-gnýtum efnum, séu einn aug
Ijósasti og merkasti þáttur
„anner,lkianiserijngar“ í þókabúð
um Norðurlanda og Vestur-
Þýzkalands og í enn ríkara mæli
í bókasöfnum tækniskóla og há-
skóla. Flestum þjóðum fremur
Ibafa hinar germönsku sótzit eftir
öllum þessum feng, bæði til náms
og til að bera saman við kunn-
áttu og vinnuaðferðir sínar
íheima fyrir.
Sérhvert háskólabókasafn,
sem ég veit eitthvað til í þessum
Löndum, mun balda fleiri er-
lend fræðitímarirt á ensku en
nokkurri annarri tungu, og er
þar raunar eigi minnstur skerfur
brezkra tímarita, sökum ljósrar
og haiganlegrar framsetningar á
ihverju efni og lægra tímarita-
verðs en að meðaiitali er annars
Btaðar. Söfn breyta eigi til um
tímaritaáskriftir sínar nema
imjög hægt, og fjalia ég ekkert
um þær í þessari grein, heldur
uim nýjar bækur og í raunvís-
jndum nærri einum.
Árin 1945—58 voru það breyt
ingaskeið í Háskólabókasafni,
Bem gerði bóknám læknisfræð-
innar á safnsvegum nærri alenskt
og jók mjög hinn ameríska
skerf ritanma í eigu allra há-
skóladeilda og þá eigi sízt í
stærðfræði og eðlisfræði. Til sam
anburðar má nefna, að mikill
hluti raunvísindarita, sem út
hafa komið á öðrum Norður-
löndum eftir stríð, birtist á
ensku. Þessum straumi tímans
verður aldrei snúið við, enda
kysu fláir. En aðrir straumar
geta runnið samhliða.
Á 6. tug aldarinnar hefur at-
hygli manna beinzt á ný að vís
indaritum á þýzku í æ fleiri
greinum; svissnesk og austurrísk
ri't meðta'lin. Jafnframt og af ó-
skyldum ástæðum hefur þýzku-
kunnátta stúdenta og kandídata
telkið framförum, svo að litlu
munar oft á henni og enskukunn
áittunni. Háskólanám íslendinga
í þýzkum löndum hefur vaxið
jafnt og þétt og orkað á við-
horf fleirri manna en stúdenta;
og í þessa áttina rnunu t.d. þeir
verkfræðinemiar flestir leita,
sem hugsað hefðu sér fullnumun
í grein sinni í Höfn, ef þar hefði
eigi orðið sú skipulagsbreyting
á verkfræðinámi, sem ráðin er.
Til að færa okkur heim sann-
inn, því að þeim „þótti þú hafa
hann oflítinn áður“, eins og
sveitungi minn kvað við eyfirsk
an ríkisbónda, var fyrir 2 árum
rúmum haldin fjölbreytt og stórj
tæk sýning þýzkra nútíðarbókaj
í Reykjavík. Hún vakti verðskuld
aða athygli Reykvíkinga.
Að sýningu lokinni var bókun
um skipt milli nokkurra safna
og stofnana sem gjöf frá þýzka
sambandslýðveldinu. Hluti Há-
skólabókasafns varð stærstur, og
skiptist læknisfræðin milli þess
og dcilda I.andsspítalans, en nátt
úruvísindi og þyngri hluti tækni
ritanna, auk mikils skerfs til hug
vísindadeilda, runnu í safn há-
skólans.
Safnið hefur, af mörgum ástæð
um, keypt meira af þýzkum rit
um tvö síðustu árin en nokkur 2
ár í sögu sinni áður, og hefði aukn
ingin orðið meiri, ef eigi hefði
kaupmáttur þess staðið í stað.
Síðan bauð þýzka sendiráðið í
Reykjavík mér að gera óskalista,
1960, um nýlegar bækur, sem
safnið girntist umfram hið
fengna, og gerði ég hann að á-.
gjamra hætti þrem sinnum
lengri en ég mundi fealla hóf;
r.okkrar dýrar lestrarsalsbækur
í lætknisfræði og dreifð rít í
efnafræði, stærðfræði og raf-
eindafræði sátu í fyrirrúmi, en
þar næst einkum rit miðuð við
Guðfræðideild. Á þeim efnissvið
um, s-em Lbs. var úthlutað sýning
arbókunum 1959, bað ég ekki um
rit, sem heitið gæti. Eigi var beð
ið um önnur rit en þau, sem
hver háskóli í sporum H. í. þarf
að eignast, ef tiltök eru.
Hátíðargjöf 17. júní 1961.
Kvöldi fyrir þann dag var Há
skólabókasafni færð mikil bóka-
gjöf frá Deutsche Forschungs-
■gemeinschaft. f>að var staðgengill
þýzka sendiherrans, Karl Rowold
chargé d'affaires, sem færði há-
skólanum gjöfina, sem í voru 80
hinna vöildustu binda af óskalist-
anum, en um hálft hundráð ann-
arra binda ' af honum var gefið
Hbs. fyrr þetta ár og væntanleg-
ar eru í viðbót allar merkar bæk
ur óskalistans, sem til verður náð
(óútkomnar). Afmælisósk fylgir
allri gjöfinni í heild.
Safn mitt er eina háskólabóka-
safnið á Norðurlöndum, sem engu
getur þurft að kvíða um það,
Viðhorf kvenna
Það varðar okkur
eítir frú Þóru Jónsdóttur
UNDANFARIÐ hefur verið
rætt nokkuð í blöðum um
lauslæti ísl. kvenna og því
jafnvel haldið fram, að þær
séu allra kvenna lauslátastar.
Sú ályktun er dregin af hinni
háu prósenttölu óskilgetinna
barna, sem talin er hærri en
tíðkast annars staðar.
Mér virðist þessi niður-
staða gefa tilefni til nokk-
urrar umhugsunar og jafnvel
andmæla, þó ég treysti mér
ekki til að gera því nein
fullnægjandi skil.
I fyrsta lagi á sú algenga
ísl. venja, að heitbundið fólk
býr saman óvígt, lengri eða
skemmri tíma, sinn þátt í
þessari háu tölu. Hvað sem
segja má til málsbóta þess-
ari venju, er hún sízt til
þess fallin að auka reisn
þjóðarinnar, út á við og inn
á við. Á hinn bóginn finnst
mér íyrirbrigði þetta ekki
bera vott lauslætis viðkom-
andi kvenna, miklu fremur
bendir það til, að þær séu
auðtrúa og um of ósérplægn-
ar. —
Þá kemur og til að í flest-
um öðrum siðmenntuðum
löndum munu karlmenn ekki
komast hjá að ganga að eiga
þær konur, sem ganga með
börn þeirra. Hérlendis virð-
ast konur engu mannorði
hafa að glata í augum al-
mennings. Ekki treystist ég
til að dæma um hvort á því
fer betur eða ver, að öllu
leyti, en eðlilega er það mis-
vísandi, þegar bera skal sam-
an, eftir skýrslum, siðferði
ísl. kvenna, við konur þeirra
þjóða, sem enn hafa heiður
kvenna að hugtaki.
í þriðja lagi liggur öll
fræðsla um kynferðismál í
þagnargildi, og aldrei minnzt
á upplýsingar um takmörkun
barneigna, þótt það liggi í
augum uppi að allir ungling-
ar eiga heimtingu á að njóta
slíkrar fræðslu. Er t. d. ekki
tímabært að vara ísl. drengi
við kynvillu?
Það er ótrúlegt að fræðsla
sem hefur slíka meginþýð-
ingu fyrir börn okkar, og
varðar hamingju þeirra, skuli
ekki vera nefnd á nafn.
Ekki verður hjá því kom-
izt að minnast á, að ístöðu-
leysi íslenzkra kvenna á sér
líka sínar orsakir.
Þær eru yfirleitt ekki ald-
ar upp eða menntaður með
það fyrir augum að verða
óháðar og sjálfstæðar í hugs-
un og lífsstarfi. Þær alast
og upp við að því nær ein-
göngu karlmenn hafa á hendi
yfirráð og forsjá þjóðfélags-
heimilisins, en konur þjón-
ustustörfin.
Af þeirri rót er það kann-
ski runnið að margt foreldri
óskar sér enn í dag, að verða
fremur sona en dætra auðið,
og margri móður hættir ó-
sjálfrátt til að hafa meira
dálæti á sonum sinum en
dætrum. Slíkt hefur Tieikvæð
áhrif á sjálfsvitund dætr-
anna.
Þegar þess er gætt að ísl.
karlmenn eru ekki skjall-
málgir eða riddaralegir, í
yfirborðslegum skilningi þess
orðs, en í betra lagi orðheldn
ir, er auðsætt að ísl. konur
eru ekki leiddar í mjög mikla
freistni, en vilja of mikið til
vinna að vera þeim til lags.
Þessu lauslæti ber alþjóð
samábyrgð á, m. a. sökum
ofmats á karlmönnum og
vanmats á konum.
Þó fyrir því séu frumstæð
og sígild rök, að konur verði
að vita fótum sínum forráð í
þessum sökum, þá má það
ékki draga úr ábyrgð karla
í sambúð kynjanna.
Gott veganesti væri það
uppvaxandi kynslóð, ef for-
eldrar leiddu börnum sínum
fyrir sjónir. sonum jafnt og
dætrum, hversu mikla ábyrgð
samlíf og barnagetnaður hef-
ur í för með sér.
Orðið lauslæti er aðeins
notað um konur, og við höld-
um öll að við skiljum hvað
það merkir, en á tungan
nokkurt heiti á þeim körl-
um, sem láta sig helzt engu
skipta börn sín?
Leikflokkur frá Þjóðleik-
húsinu hefur að undanförnu
sýnt leikritið Horfðu reiður
um öxl; á Vestfjörðum hvar-
vetna við húsfylli og mikla
hrifningu leikhúsgesta. Á fsa-
firði var leikurinn sýndur
tvisvar og Þjóðleikhúsið sýndi
nú í fyrsta sinn í Félagsheim
ilinu í Örlygshöfn.
Frá Vestfjörðum fer leik-
flokkurinn til Norðurlandsins
og sýnir fyrst þar á Ásbyrgi
í Miðfirði og svo á Blönduósi
og Sauðarkróki. Á Akureyri
verður leikurinn sýndur mið-
vikudaginn 5. og fimmtudag-
inn 6. júlí. Einrs og fyrr segir
hefur leiknum alstaðar verið
vel tekið og virðist sem leik
húsgestir kunni vel að meta
þessa ágætu sýningu Þjóðleik
hússins.
að farið verði að klípa af ríkis-
styrk þess, sem til bókakaupa
skal, ef það skyldi fréttast, að
víða komi Hallgerði bitlingar.
Bókastyrkinn þann er torvelt að
minnka. Mér var mjög útláta-
laust að skýra frá því í Mbl. 22.
4. 1959, að þýzku læknisfræðirit-
in, sem Landsspítali og Háskóla
bókasafn hlutu þá eftir sýning-
una, verða með nútíðargengi 240
þús. kr. virði, en fengur Hbs. á
sviðum Verkfræðideildar og í al-
mennri efnafræði jafngilti 115
þús. kr. (söluskattur ekki álagð-
ur), og að þetta var hjálp gegn
vanþróun Hbs. Nú hefur affcur
bætzt við gjöf úr sömu átt og
nemur miklu fé á mælikvarða
safns.
Renna atburðastraumar
samsíða?
Gott er það og gleðilegt í
háskólasafni, að straumar þekk-
ingar renni samsíða um farvegu
þess og hverfi eigi smæðar vegna
hver undir annan. En margt vill
kaffærast, og skal þess eigi dylj-
ast. Undan ójafnvægi safns, sem
á bylting sína og samruna við
Lbs. framundan, sýnist mér á-
stæðulaust að kvarta, eða dylja.
I dag er svo komið, að allmörg
Stærðarhlutföll, sem giltu í Hbs.
1948 (og munu gilda í Lbs. 1961),
hafa snúizt við. Rénandi notkun
handbóka á Norðurlandamálum
(utan lögfræðinnar) var fyrirsjá
anleg 1948, svo að þar hefur ekk-
ert óvænt gerzt, því síður gerzt
snögglega. ítalir standa varla
lengur að baki Frökkum, en hvor
irtveggja að baki Rússum í fram
leiðslu þeirra raunfræðirita, sem
um er spurt í söfnum, og er Hbs.
sjaldan viðbúið að verða við ósk-
um um það, sem samið er á tung
um þeirra þjóða. Mikilvægasta
breytingin í safninu er, að á 2
árum hefur vogarskál þýzkunnar
orðið þyngri en enskunnar að því
er varðar stórar handbækur á all
flestum raunvisindasviðum há-
skólans. Hinar smærri handbæk
ur og visindarit á undirstöðusvið
um Verkfræðideildar virðast
einnig í svipinn fleiri og nýrri á
þýzkunni en enskunni. Þá má og
nefna, að öflun og notkun þýzkra
mótmælendarita (auk fáeinna ka-
þólskra merkisverka) virðist sízt
minni en hún hefur hér áður
mest verið. Á sviðum Heimspeki
‘deildar og í viðskiptafræði er um
margar smábreytingar að ræða,
en enga auðkennandi í heild.
Samferða hlutfallabreytingum
þesSum eru raunvísindi farin að
verða eins fyrirferðarmikil og hug
vísindki í Hbs., ef aðeins eru
reiknuð nútíðarrit hvorratveggja.
Þetta tel ég staðgóðan hyrningar
stein þeirrar sameiningfcr, sem
nauðsynleg er á undirstöðufræð-
um raunvísinda jafnt sem hug-
vísinda í einu ríkissafni og ekki
tveim, hvað þá mörgum smá kytr
um, eins og verða mun með nú-
verandi miðstöðvarleysi safna.
Viðleitnin að tvinna raunvís-
indi og hugvísindi saman er eitt
af elztu og sterkustu menningar-
sérkennum Vesturevrópuþjóða,
Norðurlönd meðtalin. Til sönn-
unar vitna menn gjarnan í nokk-
ur stórmenni nýjustu eðlisfræði
eða hinn náttúrufróða Goethe. En
skemmra má leita dæma, og
klofna mundi líklega verkfræð-
ingaskóli, tannlæknaskóli, við-
skiptafræðiskóli o.s.frv. frá Há-
skóla íslands og mikið af aldar-
fjórðungssameiningu reynast unn
ið fyrir gýg, ef eigi verður enn
haldið sameiningarstefnunni með
festu. Bókasafnsmálin tilheyra-
Orð leikur á, að Sameinaði
markaðurinn hafi segulafl, sem
muni draga til tíðinda um norð-
læg lönd. Má vera að þannig
renni atburðastraumar samhliða
sem oft fyrr. Á söguöld vorri og
siðskiptaöld, og hvenær sem ís-
lendingar vöktu með fullri rænu,
hafa þeir sótzt eftir sem örustum
viðskiptum við þjóðir kringum
Norðursjó og sunnan Eystrasalts,
og reynsla er, að þar sem verzlun
artengslin eflast, ráðast einnig
skólaganga og menntatengsl. Það
sér glöggt á kynslóð þeirra Gizur
ar biskups og Stjörnu-Odda, sem
og á siðasfeiptafrömuðum vorum
á 16. öld, að þeir skiptu milliliða
laust við þýzkar menningarstöðv
ar. Þegar svo er sem hér, að mátt
ugar landfræðistaðreyndir og af-
urðategundarmunur landa valda
mestu um að „sagan endurtekst",
er hver alda „sögunnar" vön að
rísa hærra en hinar fyrri náðu.
Björn Sigfússon.