Morgunblaðið - 08.07.1961, Page 8

8
MORGVNBL4Ð1Ð
Laugardagur 8. júlí 1961
Gunnar Úlafsson kaupmafiur
í Vestmannaeyjum
í DAG verður til moldar borinn
við Landakirkju í Vestmanna-
eyjum Gunnar Ólafsson kaup-
maður og konsúll. Eru jpá horfin
af sjónarsviðinu ölil nema eitt
hinna kunnu systkina frá Sum-
arliðabæ í Holtum, en kunnust
þeirra voru Gunnar, Jón skip-
stjóri og bankastjóri, Bogi yfir
kennari og Kristínar tvær, hús-
freyjur í Sólheimatungu og
Eauðanesi í Borgarfirði, sem ein
er á lífi.
Gunnar var fæddur að Efri-
Sumarliðabæ í Holtum 18. febrú
ar 1864, en andaðist að heimili
sínu Vík í Vestmannaeyjum 26.
júní sl. Var hann því orðinn
rúmlega 97 ára að aldri, er hann
andaðist. Þrátt fyrir háan aldur
og líkamlega hrörnun hélt hann
fram á síðustu mánuði andleg-
um þrótti svo að furðu gegndi.
Ég hitti hann síðast í aprílmán-
uði sl. og spjallaði við hann góða
stund. Rifjaði hann bá upp göm-
ul minni og var hinn hressasti
í bragði. Þau orð lét hann þá
falla, að sér þætti aldurinn orð-
inn of hár, en enga æðru var þó
á honum að heyra fremur en
áður.
Gunnar verður þeim lengi
minnisstæður, sem hann þékktu.
Hann var mikill að val'larsýn,
Ijós yfirlitum og svipmikiil,
skapfestulegur og öldurmannleg
ur. Á yngri árum var hann
grannvaxinn, en gildnaði með
árunum. Hann var seintalaður,
en einbeittur og gat, ef því var
að skipta, verið harður í horn
að taka, og ekki var hann allra
bokkur.
Ég man hann allt frá æskuár-
um mínum. Faðir minn, Ólafur
Arinbjörnsson, og Gunnar, voru
svilar,, kvæntir systrum, Bigríði
og Jóhönnu, dætrum Éyþórs Fel-
ixsonar kaupmanns í Reykjavík,
og ber ég nöfn þeirra hjóna.
Jóhanna og Gunnar giftust 1.
september 1898 og settust þá að
í*Vík í Mýrdal. En þegar Gunn-
ar gerðist faktor hjá Bryde varð
faðir minn bókari hjá honum.
Pór vel á með þeim. Báðir voru
miklir hestamenn og áttu gæð-
inga, sem enn eru mér minnis-
stæðir. Blesi var lengi eftirlætis
hestur Gunnars og eftir að hann
flutti til Eyja hékk jafnan á vegg
í skrifstofu hans mynd af Blesa.
Þegar Gunnar fluttist frá Vík
sendi hann föður mínrun, sem þá
var orðinn verzlunarstjóri hjá
J. P. T. Bryde í Borgarnesi, hesta
sína ti'l sölu, 4 eða 5 að tölu. Var
það fallegur hópur.
Leiðir föður míns og Gunnars
lágu aftur saman, er faðir minn
varð 1911 verzlunarstjóri fyrir
Garðsverzlun í Vestmannaeyj-
um, sem Bryde átti einnig. En
stuttu síðar (1913) dó faðir
minn. Þá varð Gunnar ráðgjafi
móður minnar og stytta á marg-
an hátt, og styrktarmaður minn.
Árið 1918—1919 tók Gunnar
heimiliskennara og bauð hann
móður hinni, að ég mætti njóta
kennsiunnar með bömum hans,
án endurgjalds. Varð mér þann-
ig kieift að ganga menntaveg-
inn.
Jóhanna, kona Gunnars, vár
hlý og góðgjörn kona. Fór mjög
veT á með þeim. Hún átti Tengi
við aivarleg veikindi að stríða,
og fékk ekki bót á því höfuð-
meini fyrri en hún sigldi eriend-
is tii lækninga. Jóhanna var fædd
í Reykjavík 18. okt. 1870, en
andaðist 19. júlí 1944. Jóhanna og
Gunnar eignuðust 6 böm, og eru
þrjú þeirra á lífi: Nanna í
Reykjavík, Guðlaug kona Andrés
ax Þormar aðalgjaldkera og Ey-
þór læfcnir í Reykjavík. Dáin
eru: Kristín, sem dó ungbam
25. júlí 1909, Ólafur f. 21. nóv,
1899, sem fórst 16. desember 1924
og Sigurður Ásgeir verzlunar-
stjóri, f. 18. febrúar 1902 og d
12. október 1941. Kona Sigurðar
var Sigríður Geirsdóttir. Var
mikið manntjón að þeim bræðr-
um, sem báðir önduðust á bezta
reki og voru myndarmenn.
Störfuðu þeir báðir við fyrirtæki
föður síns.
II.
Gunnar ólst upp að Efra-Sum-
arliðabæ hjá foreldmm sínum
Ólafi Þórðarsyni bónda þar og
Guðlaugu Þórðardóttur, konu
hans, í hópi fjölmargra syst-
kina. Þau voru 14 alls. Ungum
var honum haldið til vinnu og
vandist hann því snemma öll-
um sveitastöríum. Barnafræðsiu
naut hann í heimahúsum.
Kenndi Ólafur bömum sínum
lestur, skrift og reifcning á kvöld
vökum vetrarins, en hann var
maður greindur og hagur, og
skrifaði fagra rithönd. Móðir
Gunnars var tápmikil kona, sí-
glöð og ánægð.
Fimmtán ára gamall fór Gunn
ar fyrst í verið suður í Garð, og
reri 'hann þar 3 vertíðir og síðan
eina vertíð í Keflavík. Frosta-
veturinn mifcla reri hann í Garð-
inum. Þá var frostgrimmdin svo
miki-1, að Stakkafjörður var und
ir ísi inn að Keilisnesi. Næstu
vertíð reri hann á Stokkseyri.
Um þessar mundir stundaði
Gunnar sveitavinnu á sumrum,
en sjómennsku á vertíðum. Skó-
smíðanám lagði hann fyrir sig
í hjáverkum tvær haustvertíðir.
Veturinn 1888—1889 gekk
hann í kvöldskóla verzlunar-
manna í Reykjavík 2 eða 3 mán-
uði, og var það allt hans skóla-
nám. Síðan hóf hann verzlunar-
störf, nema hvað hann stundaði
sjóróðr-a frá Bolungarvík ver-
tíðina 1892. Hann starfaði við
verzlun þeirra Sturlu og
Friðriks Jónssona í Reykjavík til
áreins 1896. Líkaði honum vel
við þá þræður, en vinnutími
þótti of langur. Verzlunin var
opnuð kl. 7 á morgnana og að
’jafnaði haldið opið til kl. 10 á
kvöldin. Gáfust Gunnari á þeim
árum fáar tómstundir, en hann
lærði stafróf viðskiptanna, enda
annaðist hann l'Jka bókhald verzl
unarinnar. Þótti honum þó lítil
framtíð í þessu starfi, því að fá-
ar stundir voru til þess að afla
sér frekari fræðslu, en hann
hafði á þessum árum rífca til-
hneigingu til þess að læra meira
með því að lesa fræðibækur, en
til þess var enginn timi nema
nóttin, sem líka átti að vera til
hvíldar.
Árið 1896 réðist Gunnar bók-
ari til verzlunar J. P. T. Brydes
kaupmanns í Vífc í Mýrdai. Þar
var þá verzlunarstj óri Anton
Bjarnasen frá Vestmannaeyjum.
Anton varð árið 1899 verzlunar-
stjóri í Vestmannaeyjum við
verzlun Brydes þar, og þá réð
Bryde Gunnar sem faktor við
Ví'kurverzlunina og gegndi hann
því starfi til 1. sepember 1908,
en vorið Í909 fluttist hann út í
Vestmannaeyjar. Það dró til
skilnaðar milli Bryde og Gunn-
ars, að hann bauð sig fram til
þings við alþingiskosningarnar
1908 eftir beiðni Sjlfstæðis-
manna í Vestur-Skaftfellssýslu.
Bryde var því mótfallinn að
starfsmenn hans stæðu í póli-
tísku vastri og sagði Gunnar því
lausu starfi sínu hjá honum um
leið og hann bauð sig fram til
þings. Áður hafði Gunnar skýrt
J. P. T. Bryde frá því, að hann
hefði verið beðinn að gefa kost
á sér til þingmennsku. Bryde
etatsráð var þá orðinn fjörgam-
all, en Herluf sonur hans mestu
ráðandi. Hann var staddur í
Reykjavík sumarið 1908. Gunnar
frétti það eftir einhverjum
heimastjómarmanni, að Herluf
I mundi sjá um bað, að Gunnar
yrði ekki í framboði, en hann
var talinn líklegastur til að ná
| kosningu. Úrslit kosninganna
urðu þau, að Gunnar sigraði
með miklum yfirburðum og
hafði þó Hannes Hafstein ráð-
herra mætt á framboðsfundum
í Vestur-Skaftafellssýslu til
trausts og halds frambjóðanda
Heimastjórnarmanna, þvi mikið
þótti við liggja. Eins og kunnugt
er var árið 1908 kosið um sam-
bandslagauppkastið, sem D'anir
höfðu þá fallizt á. Þjóðin snerist
nær einhuga gegn uppkastinu og
unnu Sjálfstæðismenn einhvern
mesta kosningasigur, sem um
getur.
Gunnari höfðu fallið vel störf
sín hjá Bryde, enda fór orð af
verzluninni fyrir traust viðskipti
þó að hún þætti dýrseld. Tók
hann nærri sér að hverfa frá Vík,
því að þar hafði honum liðið vel,
Og eignazt marga vini. Taldi hann
síðar á ævinni, að sín beztu ár
hefði hann lifað í Skaftafells-
sýslu og minntist þeirra tíma jafn
an með ánægju. Rifjaði hann nú

Gunnar Ólafsson
síðast upp þau gömlu kynni, er
við áttum spjall saman í sl. apríl.
Minntist hann þá margra manna,
sem honum voru hugstæðir enn.
Skaplyndi Gunnars má marka af
viðbrögðum hans í þessu máli.
Hann sagði lausu góðu og vellaun
uðu starfi, án þess að eiga sér
nótt vísa, heldur en að láta kúg-
ast.
Gunnar sat síðan þingið 1909,
en það hófst 15. febrúar, en lauk
8. maí. Fjölskylda hans hafði
verið í Vík um veturinn. Hvarf
hann heim að þingi loknu, en
skömmu síðar kom vb. Ásdís frá
Vestmannaeyjum til Víkúr til
þess að sækja búslóð hans og
fjölskyldu. Gunnar hafði ráðist
pakkhúsmaður hjá Edinborgar-
verzlun í Vestmannaeyjum, eign
Coplands og Berrie, sem Gísli J.
Johnsen veitti forstöðu. Sjálfur
gat hann ekki farið með Ásdísi.
Átti hann ólokið ýmsum störf-
um og Skaftfellingar efndu til
skilnaðarhófs fyrir hann Og það
varð hann að sitja.
Gunnar varð ekki mosavaxinn
hjá Edinborg. Vertíðina 1910 hóf
hann fiskkaup of fiskverkun fyr-
ir eigin reikning. En síðar á ár-
inu stofnaði hann til verzlunar í
Vestmannaeyjum í félagi við þá
Jóhann Þ. Jósefsson verzlunar-
mann við Edinbórgarverzlun og
Pétur Thorsteinsson kaupmann
frá Bíldudal. Nefndu þeir fyrir-
tækið Gunnar Ólafsson & Co. og
iátti Gunnar %, Jóhann %, en
Péturi/-. Árið 1915 seldi Pétur
þeim félögum eignarhlut sinn. En
árið 1929 eignaðist Sigurður Ás-
geir sonur Gunnars % í fyr-
irtækinu.
Þeir félagar höfðu 23. septem-
ber 1909 fengið leigða hjá ríkis-
sjóði hina gömlu verzlunarlóð í
Júlíuháb eða Tanganum, eins og
sá verzlunarstaður var jafnan
nefndur, Og var Gunnar síðan við
hann kenndur og oft kallaður
Gunnar á Tanganum, eftir að
hann tók þar við stjórn. Bryde
hafði átt Tangann um langt skeið
en engan verzlunarrekstur haft
þar síðustu árin. Átti hann þar
allmikil hús. Pétur keypti þær
eignir af honum 19. febrúar 1910
fyrir kr. 8000,00, en hann seldi
aftur þeim félögum 16. desember
1910. Þeir félagar hófu síðan
verzlunarrekstur og útveg á Tang
anum og byggðu nýja sölubúð á
sUðurmörkum lóðarinnar, og síð-
ar mikið fiskverkunarhús norður
við sjóinn. Er tímar liðu juku
þeir jafnt og þétt rekstur sinn,
bæði útveg og verzlunarrekstur-
inn. Blómgaðist atvinnurekstur
þeirra vel, enda var Gunnar hag-
sýnn og forsjáll, en hann hafði
jafnan með höndum aðalforstjórn
ina. Jóhann starfaði frá upphafi
einnig við fyrirtækið, en hafði
meira með höndum umsjón útá
við og allskonar erindisrekstur,
enda var hann langtímum fjar-
verandi eftir að hann varð al-
þingismaður 1923. En þeir félag-
ar voru samhentir mjög, Og báð-
ir tveir miklir dugnaðarmenn.
Gunnar var jafnan árrisull,
enda var í mörg horn að líta.
Oftast var hann kominn að störf
um kl. 7 að morgni, og þá setzt-
ur að skriftum í skrifstofunni
eða tekinn að líta eftir störfum
á stakkstæðunum eða annars stað
ar. Minnist ég þess frá því að ég
vann við fiskbreiðslu á Tanga-
stakkstæðunum, að Gunnar kom
á morgnana til að handleika salt-
fiskinn og ganga úr skugga um
hvernig þurrkuninni miðaði
áfram Og segja fyrir verkum.
Jafnframt eigin rekstri höfðu
þeir félagar umbo'ðsstörf fyrir
ýmis fyrirtæki. Þeir voru um-
boðsmenn Landsbanka íslands,
sem aldrei hefur haft útibú í
Vestmannaeyjum, Eimskipafé-
lags íslands frá stofnun þess 1914,
Brunabótafélags íslands, Olíu-
verzlun fslands h.f. o. fl.
Á þeim áratugum, sem Gunnar
starfaði varð mikil bylting á at-
vinnuháttum þjóðarinnar Og at-
vinnutækjum. Einkum fleygði
sjávarútvegnum fram með risa-
skrefum. Þessa nýbreytni alla var
Gunnar riðinn við og eignaðist
fyrirtæki hans marga og góða
vélbáta, og um skeið fengust
þeir félagar við útgerð botnvörp-
ungs, sem þeir keyptu frá Þýzka-
landi með nokkrum mönnum í
Reykjavík Og var skipið gert það-
an út.
Rekstur fyrirtækis þeirra Gunn
ars var oft umfangsmikill. Á
vertíðum voru tíðum upp undir
100 manns í þjónustu þess. Árið
1930 gekk mikil kreppa yfir Vest-
mannaeyjar vegna verðfalls á
fiski og fiskafurðum erlendis. Þá
urðu þeir félagar fyrir miklu
tjóni, eins og aðrir útvegsmenn,
en þeir stóðust þá raun, sem sá
ófarnaður hafði í för með sér.
Fyrirtæki sitt seldu þeir félag-
ar árið 1955.
m.
Gunnar var ætíð áhugasamur
um félagsmál og þjóðmál. Með-
an hann átti heima austur í Vík
var hann kosinn í hreppsnefnd
Hvammshrepps og sýslunefnd
Vestur-Skaftafellssýslu, Og jafn-
framt var hann oddviti hrepps-
nefndar. Hann átti upptök að
stofnun sparisjóðs þar eystra.
Árið 1908 var Gunnar kosinn
alþingismaður Skaftafellssýslu og
átti hann sæti á Alþingi þingin
1909 og 1911, en gaf ekki kost
á sér til framboðs aftur. Á þingi
var hann enginn málrófsmaður,
heldur talaði stutt og skilmerki-
lega þar sem hann hafði afskipti.
Hann var ekki mælskumaður,
raunar heldur stirðmáll, en mælti
af rökfestu. Lagði hann einkum
lið atvinnumálum og því er hann
taldi að til framfara horfði. Hann
var einn af þeim, sem samþykktu
vínbannslögin 1909,-og seinna f.tti
hann í ritdeilum við andbann-
inga í landsblöðunum, er barizt
var fyrir afnámi þeirra. Honum
þótti þingið stundum þungt f
vöfum og varð honum þá einu
sinni að orði á þinginu 1909:
„ef aldrei má gera neitt, sem
ekki hefur verið gert áður, þá
verður lítið um nýmæli og lítið
um framfarir“.
Á þinginu 1911 barðist hanni
fyrir því, að loftskeytastöð yrði
sett upp í Vestmannaeyjum. Þá
var því hampað að honum, að
kjósendafundur í Eyjum, hefði
andmælt loftskeytunum og farið
fram á síma, og varð honura
þá að orði:
„Hver þingmaður er eingöngu
bundinn við sannfæringu sína.
Sannfæringin á ekki að koma til
þingmanna á þann hátt, að þeir
fái hana með undirskriftum utan
úr hverju landshorni“.
Sýnir þetta vel afstöðu Gunn-
ars og sjálfstæði.
Það er vert að geta þess, að
Gunnar lagðist á móti lækkun á
skáldastyrk til Þorsteins Erlinga
sonar, sem stjórnin hafði lagt til
að yrði lækkaður verulega.
Á þinginu 1911 átti Gunnar f
nokkrum útistöðum við gróna
þingmenn úr heimastjórnar-
flokknum, sem veitzt höfðu að
honum. Einkum skarst í odda út
af kosningaréttarákvæðum í
frumvarpi til breytingar á stjórn
arskránni. Vildi Gunnar að vinnu t
hjúum yrði veittur jafn réttur í
landsmálum og sveitarstjórnar-
málefnum á við aðra borgara i
landinu. Sagði hann þá meðal
annars:
„Ég var einn af þeim, sem
1909 vildu gefa vinnuhjúum jafn
an rétt við aðra í sveitarmálum
og safnaðar, og sama sinnis er ég
nú að gefa þeim jafnan rétt í
landsmálum.
Það eru fleiri öðrum háðir en
vinnuhjú og það eru embættis-
mennirnir; þeir eru vinnuhjú
þjóðarinnar ög öðrum háðir engu
síður en hin vinnuhjúin.
(Þá gripu fram í: Ráðherra
(Kristján Jónsson): En faktorar?
Lárus H. Bjarnason: En pakk-
húsmenn?)
Gunnar hélt áfram: »Þessir
menn hafa margir hverjir eigi
meiri almenna þekkingu en önn-
ur vinnuhjú, þótt þeir hafi ein-
hverja sérmenntun, sem gerir þá
hæfa til að gegna einhverju
vissu starfi og státa svo af mennt
un sinni. En það er víst, að þess-
ir menn bera ekki allij meira
með sér af skynsamlegu viti en
menn, sem ekki eru lærðir“.
Sýnir þetta að Gunnar lét eng
an bilbug á sér finna, hver sem
í hlut átti, og hélt hlut sínum
fyllilega til jafns við þá, sem
hann átti í höggi við.
Síðan átti Gunnar sæti á AD
þingi árið 1926 sem varamaður
af landskjörslista íhaldsflokksins.
Eftir að Gunnar kom út í
Vestmannaeyjar var hann kosirin
til ýmissa opinberra starfa.
Hann átti sæti í sýslunefnd 1912
—1918, og einnig átti hann sæti í
hafnarnefnd. En á þeim árum réð
ist sýslunefnd í það stórvirki að
efla til hafnargerðar í Vestmanna
eyjum. Áður hafði Gunnar á
þingmálafundi 3. febrúar 1911
borið fram tillögu um það, að
Alþingi veitti fé úr ríkissjóði til
þess að rannsaka hafnarstæði í
Vestmannaeyjúm, og var það
framkvæmt ári síðar. Hann var
einn þeirra sýslunefndarmanna,
sem undirrituðu 8. október 1914
samning við N. C. Monberg verk
fræðing um byggingu hafnar-
garða í Vestmannaeyjum. Útveg
ur Vestmannaeyinga var um þess
ar mundir í mjög örum vexti.
Höfnin mátti heita hrein hafn-
leysa og stórhættuleg. Þurfti þvl
skjótra aðgerða, ef ekki átti að
draga úr þeirri þróun, sem haf-
in var. Það var ekki sök Gunn-
ars eða annarra sýslunefndar-
manna hvernig tókst til. Sérfræð
ingarnir, sem til voru kvaddir,
áttu að sjálfsögðu sök á mistök-
Framh. á bls. 19.