Morgunblaðið - 14.07.1961, Blaðsíða 6
0
MORCUNBLAÐIÐ
Föstudagur 14. júlí 1961
Helgi Hjörvar
Lokagreinin
Háttvirt ritstjórn
Morgunblaðsins!
Út af elskulegri athugasemd
yðar í blaðinu 1. þ. m. um grein
mína: Opið bréf ...., vil ég biðja
yður fyrir þessi orð, sem hvergi
síður skulu vera elskuleg:
Sá ritstjóri Mbl., sem ég sneri
mér til með fyrstu grein mína
um bæjartóftir Ingólfs, sagði við
mig: Það er mjög gott að fá
rökræður um málið. Báðum okk
ur var harla ljóst, að Mbl. gæti
birt grein eftir mig, þó að blaðið
væri mér ekki sammála um hvert
atriði; slíkt hið sama gæti það
beðist undan að birta grein frá
mér, þó að það væri mér sam-
mála um sitthvað eða allt. Slíkt
er undirstaða frjálsrar blaða-
mennsku.
Hvorugum okkar tókst að fá
rökræður. Ég talaðist einn við,
unzt ég lauk máli mínu með til-
vitnun í mjög markverð og sterk
orð Lárusar Sigurbjörnssonar.
Fáein orð mín þar í greinarlok,
uim hið danska ráðuneyti okkar
í þessum málum, voru beint til-
efni til „bréfsins." En í bréfinu
sjálfu segir fullum stöfum frá
tiltekjum mínum við hinn göfga
gest bæjarins. En ég vil biðj-
ast að mega segja þetta að auki:
Ég lét í ljós við próf. Breds-
dorff í örstuttu símtali (fyrir
meðalgöngu Aðalsteins Richter)
að ég vildi mjög gjarna mega
heilsa honum persónulega. Það
gekk að óskum. Ég beið hans • í
fordyri bæjarsafnins og hins
línufagra „ráðhúss" vors við
Skúlatún, er hann gekk þaðan
af fundi. Hörður Bjarnason
kynnti okkur og við skiftumst á
nobkrum glaðlegum kurteisis
orðum, í áheyrn margra heldri
manna, sem vel tilheyrði. Ég bað
hann vel virða, að ég hefði hag-
nýtt mér hans ágæta nafn sem
„kamóflas“ til þess að komast
að innsta kjama málsins hér
meðal vor sjálfra (en maðurinn
virðist skilja skrifaða dönsku
það vel, að honum var þessi út-
skýring óþörf). Hann svaraði
með breiðu og góðu brosi, en ég
sagði — einnig við opinbera á-
heyrn: Ég álít að þér munduð
ráða þessu atriði, ef yður þykir
taka því. En próf. Bredsdorff
kvaddi með sínu sama brosi;
kannski hvarflaði honum í hug
úitlimafegurð hússins sem við
stóðum í. En um sjálfan mig segi
ég: þetta er enn eftir af íslenzkri
auðmýkt fyrir dönskmn yfirráð-
um á Austurvelli, og svona lág-
fleyg er orðin á meir en hálfri
öld hin brennandi hugsjón ung-
mennafélaga Reykjavíkur um
þjóðernisdrengskap okkar sjálfra.
Hér um ekki fleira — sögðu þeir
gömlu menn.
Mbl. segir nú um mig, að ég
sé „mikill hugsjónamaður“ og
þakka ég innvirðulega fyrir
slíka einkunn. Mjög vildi ég að
þetta mætti satt verða. En ég
biðst undan því, að greinar mín-
ar um Ingólfsbæ séu flæktar við
„hugsjón," ef slíkt skal vera iof,
en ekki glens. Sársauka fyrir
siinni eigin þjóðarsæmd má ekki
kalla hugsjón; slíkt er dreng-,
skaparkvöð, manndyggð við sitt
land, sem enginn fær verði
keypt. En stundum er sú kvöð
verði seld. — I ritstjórnarþættin
um er einnig farið fáum orðum
um „friðhelgi þess staðar í bæj-
arlandinu, þar sem hann( HHjv.)
og fleiri telja að bæjarstæði
Ingólfs hafi verið". Þetta kallar
stílfræðin úrdrægt orðalag. Svo
vissulega er Aðalstræti í „bæj-
arlandinu“. En enginn fslending
ur segir að hús Morgunblaðsins
sé í bæjarlandinu, ekki ef hon-
um þykir það hús gott, enn síður
ef honum skyldi ekki þykja svo.
En um þessa „fleiri“ þarf fá
orð. Hvar eru nú þeir sem „telja"
annað? Eftir að öll fræðirök
hefur borið að einum punkti,
varð af tekin sá efi um stað
reyndir, sem á kunni að skorta,
við fund hinna eldgömlu hlóða
(í maí 1944). En sá furðulegi
fundur mundi raunar týndur og
allur tröllum gefinn, ef Valtýr
Stefánsson hefði ekki bjargað
fundi þessum og órækum sönn-
unum um hann, af þeirri snilld
sem þann gerði og vísindalegri
nákvæmni um sjálft aðalatriðið
— þó að „þat fólk allt væri vit-
laust, er þar var“, eins og Eyjólf-
ur grá sagði fyr. En brennandi
áhugi Valtýs um jarðfræði knúðí
hann, Hálfar vangaveltur um
staðreyndir kunna ekki hér eftir
að breyta efalausu langlífi Val-
týs Stefánssonar í sögu landsins
fyrir þetta eina handarvik, þó að
einskis yrði annars við getið.
Sjálfur vil ég mega segja hér:
Blessaður veri Valtýr Stefáns-
son fyrir 'þetta handarvik!
Margir vinir mínir hafa til
mín talað sem svo: Það sér á,
að þú verður að ganga varlega
um Morgunblaðshöllina, að nefna
hana ekkj á nafn í þínu þarf-
lega tali um misbrúkun á þjóð-
helgu landi! Mér er kært að
eiga nú svo valið tækifæri til að
svara þessu: Norðan við Bratta-
götu, sem nú er orðin og svo
nefnd, þar var frá upphafi alda
grjóturð niður undir traðirnar
(nú Aðalstr.), neðst vesæll mold
arkofi um 1800, síðar var þar
byggt hús, handa Jónasi Hall-
grímssyni að eiga athvarf um
tíma, en Sigurði Breiðfjörð til
að deyj^. Ég hygg að gólffjalir
skáldanna kunni enn að vera þar,
á sínum stað, ef einhver kann
að þekkja sjálfan staðinn. Þar
út frá reis Fjalakötturinn og
leiklistin í Reykjavík. Valgarð-
ur Snæfellingur hefur vemdað
sín hús frá bruna allt til þessa,
stundum mjög naumlega, verið
árrisull og farið seint í háttinn.
Við vorum trúnaðarvinir, en sjálf
ur hitti ég hann aldrei; mér er
ekki það gefið. Frú Stefanía
Guðmundsdóttir bjó um sinn á
3. hæð við Aðalstræti, síðar önn
ur góð húsfreyja langa hríð.
Jafnvel ég vil ekki þar fyrir
kalla þá jörð nema Aðalstræti
átta. En — það er hin gamla
hugmynd um sjálfstætt stórhýsi
vestur frá Austurstræti sem
einkum mæðir á Mbl. höllinni
(fyrir utan þá pólitík, sem allt
nagar). En nú mætt) vera fljót-
séð hve sú hugmynd var gölluð,
eða varð ónýt nær samtímis —
vegna þess hvað Austurstræti er
þvengmjótt, en veruleg breikk-
un fyrirbyggð í verki áður en
hugmyndin gæti þróast. Ég hef
bæði á hlýtt og lesið ásakanir
í ýmsum tón um „Mbl.höllina".
En ég hef hugsað (og oftast í
hljóði): Álit ykkar, góðir menn,
kynni hæglega að snúast við,
ef þið þyrftuð ekki að segja
„Morgunblaðshöllin", heldur
gætuð sagt í öllu lítillæti: „húsið
flokksins míns“!
Ég hef tekið fram, að bæði
höfundur og ritstjórn eru á einu
máli þar um, að þessi skrif mín
skrifar um KVIKMY N Dl R
GAMLA BÍÓ:
STEFNCMÓT VIÐ
DAUÐANN
ÞAÐ er oftast eitthvað sérstætt
og athyglisvert við enskar saka-
málamyndir og á það ekki sízt
við þessa mynd. — Ungur mað-
ur og aðlaðandi, Mark Lewis,
starfar sem myndatökumaður í
brezku kvikmyndaveri. Faðir
hans var vísindamaður, sem
beitti sér einkum að því að
rannsaka hræðsluviðbrögð
manna. Hann gerði tilraunir sín-
ar á Mark syni sínum og hafði
það þau áhrif á sálarlíf drengs-
ins að hann varð geðsjúkur, þó
að lítt bæri á því. Mark erfði
þennan áhuga föður síns á rann
sókn hræðsluviðbrigðanna og
hann kvikmyndaði fólkið, sem
hann gerði tilraunir sínar á,
þegar hræðsla þess náði há-
marki. Beindi hann bá að því
voru orðin of einhliða, í nama
blaði, enda mun ég nú taki npp
efnið á víðara grundvelli og öðr
um vettvangi.
Að svo mæltu þakka ég Morgun
blaðinu fyrir stjórmannlega gest-
risni við mig að undanförnu. Ég
hef þá von, að greinar mínar
megi verða höfundf þeirra til
nökurs sóma. En sannarlega
munu þær verða Morgunblað-
inu til hinnar mestu sæmdar,
því fremur sem lengra líður frá.
Því að þetta mál mun draga
nokurn slóða í sögu Reykjavíkur.
3. júlí 1961
lagvopni en brjálæðið fékk þá
oftast yfirhöndina og hann ban-
aði þessum „tilraunadýrum" sín
um, meðal annars ungri dans-
mey sem vann í kvikmynda-
verinu. Lögregían fær þegar
málið í sínar hendur og berast
böndin fljótlega að Mark, sem
meðan á rannsókninni stendur
hefur myrt aðra stúlku á sama
hátt. Að lokum kemur lögregl-
an heim til Marks til þess að
taka hann höndum, en hann still
ir þá kvikmyndavél sinni upp og
tekur morðvopnið fram.
Mynd þessi er mjög óhugnan-
leg og um margt athyglisverð
en viðburðarásin er nokkuð
hægfara. Leikurinn er góður,
sérstaklega leikur hins unga
þýzka leikara, Karls Böhm, sem
fer með hlutverk Marks og
Önnu Massey, em leikur Helen
Stephens, unga stúlku, en þau
hafa fellt hugi saman.
NÝJA-BÍÓ:
W A R L O C K
ÞETTA er ein af mörgum amer
íkum kvikmyndum þar sem
bófaflokkar kúreka vaða uppi
og láta sig ekki muna um að
sálga þeim, sem sýna þeim ein-
hverja mótstöðu. Skammbyss-
urnar eru lausar í beltum þess-
ara náunga og skothríðin dynur
yfir af minnsta tilefni. Svona
er ástandið í þorpinu Warlock,
þar til Clay Blaisdell, illræmd-
ur bardagamaður, er gerður að
lögreglustjóra þorpsins. Hann
kann hin réttu tök á glæpa-
lýðnum og ræður niðurlögum
Framh. á bls. 8
sveitinni" hefur ritað Yelvak-
anda langt og ýtarlegt bréf og
vill upplýsa „ökumann" um
ýmis atriði um leið og hann
kveðst vilja bæta nokkrum
atriðum við skrif Velvakanda,
sem ekki hafi tæmt vandamál-
ið sl. föstudag.
* í bréfinu segir m. a.
„Það er satt, þjóðvegir í
Mosfellssveit eru fjölfarnir og
hitt er líka satt, að þar eru
skepnur að þvælast á vegum
og við þá, vetur, sumar, vor
og haust. En þessar sömu
skepnur gera fleira en að þvæl
ast fyrir ökutækjum og um-
ferð á vegunum, þær eru
mestu meinvættir öllum þeim,
sem er ræktun stunda I sveit-
inni, til nytja eða til ánægju.
Sauðfé er hreinasta plága, sem
veldur næturvökum, það er
eru æði margar skepnur, bæði
ær og gemlingar, sem engin
löggirðing heldur.
Vissar kindur stökkva á
hvaða girðingu sem er, hamast
í þeim fram og aftur unz þær
hafa troðið sér í gegn, meira
að segja um vírnetin, draga til
möskvana og fara svo í gegn,
einkum meðan þær eru í ull-
inni. í skarðið, sem áræðnustu
skepnurnar gera þannig, fara
svo aðrar, bæði vaxnar kindur
og lömb.
Þau spjöll, sem þessar
skepnur valda, eru ómæld og
er ekki ósennilegt að þau verð
mæti, sem þannig er spillt, séu
meiri en afurðirnar af sauð-
fénu, er spjöllunum veldur.
Það eru ræktendur í sveitinni
sem verða fyrir spjöllunum
og skemmdunum en að sjálf-
sögðu fjáreigendur, sem fá
• Hverjir eiga féð?
„Að sjálfsögðu eiga ýmsir
bændur í Mosfellssveií sauðfé,
það er nú ein aðalgrein ís-
lenzkra bænda að stunda sauð
fjárrækt. En það er ekki fyrst
og fremst sauðfé bændanna í
sveitinni, sem er að þvælast
um vegina og hangir í hverri
girðingu og brýzt inn í rækt-
unarlöndin og eyðileggur þar
ómæld verðmæti.
Það sem verst er í þessum
sökum er einmitt sauðfé Reyk
víkinga, sem mun vera um það
bil jafn margt og allra bænda
í Mosfellssveit samanlagt. Það
er reyndar bannað í dýra-
verndunarlögum að aka sauð-
fé í tengivagni, en hvað sem
því líður þá er það ekki óal-
gengt fyrirbrigði að jeppi með
átengdri kerru flytur sauðfé
að næturlagi frá höfuðstaðn-
um áleiðis í Mosfellssveit.
Hvar staðnæmst er og hin
átengda kerra tæmd, er tilvilj-
un háð, stundum að minnsta
kosti, en um undanfarin vor
hafa æðimargar slíkar kerrur
verið tæmdar á svæðinu frá
Korpu í Mosfellsdal. Ær, gem-
lingar og lömb, fá að hlaupa
úr tengivagninum á þjóðveg-
inn eða í eitthvert skotið utan
hans.
Reykvíkingar, sem ekkert
land eiga, verða að hafa féð
sitt einhversstaðar að sumr-
inu og þá er gott að lauma því
inn í lönd grannanna að næt-
urlagi. Það er þetta fé fyrst
og fremst, sem sífellt er á þjóð
vegunum og það er þetta fé,
sem hvað eftir annað er staðið
að stærri eða minni skemmd-
um á girðingum og spjöllum í
garðlöndum og öðrum afgirt-
um svæðum."
• Frístundaland-
búnaður
FERDIIMAINin
(K’
V371
Velvakandi hefur tilhneig-
ingu til þess að vera sammála
bréfritara, þó hann vilji ekki
taka eins djúpt í árina og gert
er í bréfinu. Ágangur búfjár
er Og hefur valdið miklu tjóni
á trjám og görðum, en hins-
vegar er varla hægt að tala
um „sök“ hjá sauðfénu og ekki
er hægt að ætlast til, að fjár-
eigendur sitji yfir fé sínu dag
og nótt, né krefjast þess, að
þeir sem hafa atvinnu af kvik-
fjárrækt, láti af henni. Ef
girðingar ræktenda eru ekki
sauðheldar, þá er það þeirra
mál.
Frístundalandbúnaður Reyk
víkinga Og annarra kaupstað-
arbúa er hinsvegar tómstunda
iðja, sem veldur ama og óþrif-
um. Ætti sem fyrst að setja
mjög strangar reglur um þesa
háttar starfsemi eða banna
hana með öIIm