Morgunblaðið - 14.07.1961, Blaðsíða 13

n Föstudagur 14. júlí 1961
M ORGJUTS *tL AÐIÐ
13
— Bæjarstjórn
Framh. af bls. 1
bæjarsjóðs, en við athuganir sín-
ar hefði nefndin byggt á því, að
kaup hækkaði almennt um 13%
og annar kostnaður hækkaði um
3%.
Vék borgarstjóri síðan nokkuð
að þeirri spurningu, hvort rétt-
mætt væri að reikna með 13%
kauphækkun, sem væri sú kaup-
hækkun, er verkamenn hefðu
fengið með fríðindum. Kaup
verkakvenna hækkaði hins vegar
meira, Og sagði hann, að áætlun
sparnaðarnefndar væri Of lág að
því er hana varðaði. Og kaup iðn-
aðarmanna hefði hækkað um nær
15% að meðaltali. Enn væru
ótaldir fastir mánaðarkaupsstarfs
menn, og því hefði verið hreyft,
að ekki væri ástæða til þess að
taka hugsanlega kauphækkun
þeirra með, þar sem um hana
hefði ekki verið samið. Kvað
borgarstjóri, að engum ætti þó
að dyljast, að þeir muni fá til-
svarandi hækkun, sérstaklega,
þar sem í ljós hefði komið, að
ikröfur þeirra væru mjög svipað-
ar því, sem aðrir hefðu fengið.
Það væri því ljóst, að sparn-
aðarnefnd hefði síður en svo gert
of mikið úr kauphækkunum, og
ef gagnrýna ætti viðmiðunartölu
hennar, mætti sjálfsagt frekar
gagnrýna hana sem of lága en of
háa.
Þá sagði börgarstjóri það álit
sitt, að 3% hækkun á öðrum
kostnaði væri heldur ekki of hátt
áætlað, því að hér kæmu t. d.
vinnulaun einnig til greina, þótt
í gegnum milliliði væri. Þá kæmu
verðhækkanir á landbúnaðarvör-
um einnig fram á kostnaðarlið-
um bæjarsjóðs, og þar sem ýmsar
þeirra mundu innan tíðar hækka
um allt að 10%, væri auðséð, að
3% hækkun á þessum lið, væri
alls ekki of' mikil.
Skýrði borgarstjóri síðan frá
því, að hvert % í kauphækkun-
um jafngilti 1.3 millj. kr. hækk-
un á ári í vinnulaunum og öðr-
um kostnaði. Þessar útgjalda-
hækkanir hefðu í för með sér, að
hækka þyrfti heildarupphæð út-
svara um rúml. 11,4 millj. kr., eða
úr 214 millj. 416 þús. kr. í 225
millj. 852 þús. kr. Útsvörin væru
í raun og veru eini tekjuliður
bæjarsjóðs, sem unnt væri að
hækka, og því hefði hækkun
þeirra verið óumflýjanleg. Öllum
hlyti að vera ljóst, að kauphækk-
anirnar, sem um var samið,
mundu leiða til útgjaldaaukning-
ar fyrir bæjarsjóð, og bæjar-
stjórn ætti ekki annarra kosta
völ en að hækka útsvörin.
Þessu næst ræddi borgarstjóri
nokku^ áhrif kauphækkananna
á hag strætisvagnanna, rafmagns
veitunryir og hitaveitunnar.
Greindi hann frá, að strætis-
vagnarnir hefðu verið reknir með
2 millj. kr. greiðsluhalla á sl. ári,
einnig hefði fyrirtækinu skv.
hæstaréttardómi verið gert að
greiða 6%áhættuþóknun vagna-
Stjóra, sem hefði talsverð áhrif
til hækkunar. Um síðustu áramót
hefði svo skuld SVR við bæjar-
sjóð verið um 10 millj. kr. Til
þess að mæta þessum hækkun-
um Og kauphækkunum nú væri
lagt til, að gjaldskrá SVR yrði
hækkuð um 9.6%, en þrátt fyrir
þá hækkun væru fargjöld SVR
enn sem fyrr miklu lægri en t. d.
fargjöld strætisvagna í höfuð-
borgum annarra Nórðurlanda.
Skýrsla sparnarðarnefndar sýndi,
að helzt væri þörf 10.6% hækk-
unar, Og mætti því sjá, að hækk-
uninni væri slillt eins í hóf og
unnt væri.
Samkvæmt athugun sparnaðar
nefndar yrði árleg útgjaldaaukn-
ing hitaveitunnar rúmlega 2.5
millj. kr. og teldi nefndin, að
hækka þyrfti verð á heitu vatni
um 6.7% til þess að mæta þeirri
aukningu. Tillaga sín hljóðaði
hins vegar aðeins upp á 6%
hækkun, svo að ljóst ætti að vera,
að þar væri ekki heldur of langt
gengið.
Hjá hitaveitunni teldi spanaðar
nefnd, að hækkunin mundi nema
tæplega 6.4 millj. kr., sem jafn-
gilti 6.8% á seldri raforku. í gjald
skrá fyrirtækisins væri hins veg-
ar heimild til að hækka raforku-
verðið um 4% fyrir hver full
5%, sem kaupgjald hækkar.
Einnig mætti taka tillit til þess,
að verð á rafmagni var ekki
hækkað fyrr en í árslok á sl. ári,
þrátt fyrir gengislækkunina, en
þá hefði það verið hækkað um
15%. Sagði borgarstjóri, að til-
laga sín um 6% hækkun ætti
því að sýna, að einnig hér værr
farið eins varlega í hækkanir og
frekast væri mögulegt.
Þá sagði borgarstjóri, að allar
líkur virtust benda til þess, að
þrátt fyrir útsvarshækkunina
yrði væntanlega hægt að gefa
11% afslátt frá útsvarsstiganum
á þessu ári í stað 7.7% á sl. ári.
Hins vegar hefði hin einkennilega
,kj arabótastefna“ verkalýðsfélag-
anna komið í veg fyrir, að unnt
væri að gefa 15.5% afslátt frá
útsvarsstiganum, eins og annars
hefði verið unnt.
Samanlagt sagði borgarstjóri,
að tekjur bæjarsjóðs og fyrr-
greindra fyrirtækja mundu
hækka um 16 millj.. 124 þús.
kr. vegna hækkananna á þessu
ári. Þetta væri sá skattur, sem
lagður væri á bæjarbúa vegna
verkfallanna og kauphækkan-
anna að undanförnu. Þrátt fyrir
þetta væru útsvörin 9,2 millj. kr.
lægri en verið hefði eftir út-
svarsstiganum frá í fyrra. Staf-
aði það fyrst og fremst af
því, hve útsvarsstiginn gefur
mikið í aðra hönd vegna tekju-
hækkunar einstaklinga og fyrir-
tækja á sl. ári. Þetta sannaði
aðeihs, að viðreisnarráðstafan-
irnar hefðu ekki haft í för með
sér tekjulækkun, eins og oft
hefði verið haldið fram, heldur
hefði þvert á móti verið um
tekjuhækkun á fyrsta viðreisnar
árinu að ræða, eins og skatta-
framtöl sýndu bezt. Einnig að
öðru leyti, sagði borgarstjóri, að
viðreisnarráðstafanirnar hefðu
haft hin farsælustu áhrif, t. d.
hefði náðst hér greiðslujöfnuð-
ur og jafnvægi hefði skapazt hér
í peningamálum í fyrsta sinn
um árabil, þar sem spariinnlán
hefðu aukizt meira en útlán.
Sagði borgarstjóri, að við
skyldum vona, að takast mætti
að koma í veg fyrir þá verð-
bólgu, sem verkföllin að undan-
förnu gætu haft í för með sér.
Bæjarfulltrúar yrðu að gera sér
ljóst, að þeir stæðu ekki vörð
um hag bæjarfélagsins, ef þeir
gerðu sér ekki grein fyrir
þessu. Og það mundi aðeins
ýta undir verðbólguþróunina, ef
bæjarfyrirtækin væru rekin
með halla.
„Við verðum að horfast í
augu við afleiðingar verkfall-
anna og kauphækkananna, og
því eru þessar tillögur fram
bornar,“ sagði borgarstjóri í lok
ræðu sinnar.
Guðmundur Vigfússon, bæjar-
fulltrúi Alþýðubandalagsins,
sagðist telja, að hinar nýju álög
ur á bæjarbúa mundu nema
a.m.k. 22—23 millj. kr., þótt
borgarstjóri vildi nú láta í
veðri vaka, að þær næmu að-
eins rúmum 16 millj. kr. Ekki
rökstuddi hann þó þá skoðun. Þá
vék Guðmundur nokkuð að tali
borgarstjóra um útsvarshækkun
ina. — Sagðist hann telja, að
auðvelt hefði verið að veita
15,5% afslátt frá útsvarsstiganum
eins og áformað hefði verið, ef
ekki hefði nú verið farið að
hrófla við fjárhagsáætluninni að
ástæðulausu.
Ástæðurnar til þess, að út-
svarsstiginn kæmi svo vel út,
kvað GV einkum þrjár:
1. Fjölskyldubætur hefðu á sl.
ári hækkað úr 24 millj. kr. í
115 millj. kr., og með þessu
hefði verið reiknað við útsvars-
álagninguna.
2. Áberandi hefði verið við
framtöl eigenda fyrirtækja, að
þeir töldu sér nú hærri tekjur
en þeir hefðu áður gert. Þetta
væri gert í skjóli þeirra gífur-
legu skattfríðinda, sem núver-
andi ríkisstjórn hefði veitt há-
tekjumönnum.
3. Fyrirtæki kæmu vel út á
árinu 1960, einkum iðnaðarfyr-
irtæki, þar sem ríkisstjórnin
hefði gert ráðtafanir, sem sér-
staklega kæmu sér vel fyrir at-
vinnurekendur.
I lok ræðu sinnar flutti GV
tillögu um, að hækkunartillög-
um borgarstjóra yrði vísað frá,
og aðra tillögu um endurskipu
lagningu á rekstri Rafmagns-
veitu Reykjavíkur.
Alfreð Gíslason sagði valda
hlutföllin í bæjarstjórn ákafleg;
einkennileg.
Hinn mikl
meirihluti hefð
að baki sér lít
inn minnihlut;
bæjarbúa er
þeir minnifoluta
flokkarnir allar
f j ö 1 d a manna
þar sem værr
launþegar. Hann
sagði peningavaldið afskræma
mynd lýðræðisins.
Bæjarfulltrúinn ræddi ser-
staklega hækkanir hitaveitu og
sagði að það vseri álit Alþýðu-
bandalagsmanna að jafnvel þótt
tilkostnaður hækkaði, þá væri
síður en svo rétt að hækka hita-
veitugjöldin, það ætti að verða
síðasta úrræðið.
Guðmundur J. Guðmundsson
hafði tekið að sér að ræða sér-
staklega hækkun strætisvagna-
gjalda. Hann
taldi hana ó-
þarfa. Hún
kæmi verst nið-
ur á úthverfabú-
úm, sem bærinn
veitir minnsta
þjónustu, og auk
þess barnafólki.
Guðmundur J. Hann sagði borg
Guðmundsson. arstjóra eiga að
leggja meiri áherzlu á að bæta
rekstur hinna ýmsu bæjarfyrir-
tækja. Sagði hann ekkert hafa
verið aðhafzt í því efni og mætti
það furðulegt heita því að Morg-
unblaðið h-efði vítt atvinnurek-
endur fyrir óhagkvæman rekstur
og margásakað þá fyrir að bæta
ekki afköst fyrirtækja sinna. Það
ætti bærinn líka að geta gert.
Skömmu síðar nefndi bæjar-
fulltrúinn þó tvö dæmi um það,
að rekstur bæjarfyrirtækja hefði
verið bættur. Kvaðst hann í inn-
kaupastofnuninni hafa spurzt fyr
ir um verð varahluta til strætis-
vagnanna. Hefðí það orðið til
þess að álagning hefði verið lækk
uð og hagkvæmari kjör fengizt.
Sömuleiðis sagði hann verð á olí-
um til bæjarfyrirtækja hafa ver-
ið lækkað.
Guðmundur J. Guðmundsson
sagðist ekki skilja það, að allt
þjóðfélagið þyrfti að kollsteyp-
ast, þó að verkamenn fengju
kauphækkanir. Slíkt þyrfti ekki
að ganga yfir þjóðfélagið. Ég
viðurkenni alls ekki að þetta lög
mál sé óumflýjanlegt, sagði hann
að lokum.
Geir Hallgrímsson, bórgar-
stjóri, svaraði þessu næst ádeilum
Og fyrirspurnum kommúnista.
Vék hann sérstaklega að þeim
þrem liðum, sem Guðmundur Vig
fússon hafði talið skýra það,
hvers vegna útsvarsstiginn gæfi
nú.meira en áður í tekjum til
bæjarins. Benti borgarstjóri á, að
rökstuðningur Guðmundar sann-
aði einmitt það, sem hann hefði
haldið fram, að viðreisnarráð-
stafanirnar hefðu verið bein or-
sök hins bætta hags. í fyrsta lagi
voru fjölskyldubæturnar ákveðn
ar með efnahagslöggjöf viðreisn-
arstjórnarinnar. í öðru lagi kynni
breyting skattalaganna að hafa
orkað því að menn teldu nú rétt-
ar fram en áður. Eldri skattalög-
gjöf hefði verið andstæð siðferði
vitund almennings, þegar ríki og
sveitarfélag seildust eftir meiri
hluta tekna manna. Væri það
vissulega eitt hið mikilvægasta í
löggjöf þeirri, sem núverandi rík- ,
isstjórn hefði beitt sér fyrir, að
skattar væru með þeim hætti, að
framvegis mætti vænta þess, að
það yrði talið ámælisvert að
skjóta undan skatti. Hinar auknu
tekjur, sem bærinn fengi eftir
skattalagabreytinguna, sýndu
bezt, hvort ekki hefði verið skyn-
samlegt að gera hana. Loks væri
þess svo að geta, að ef sú skoðun
bæjarfulltrúans væri rétt að at-
vinnurekendur og fyrirtæki
hefðu haft auknar tekjur, þá
sýndi það heilbrigði atvinnu-
rekstrarins og þann grundvöll,
sem bæði mætti byggja á raun-
hæfar kjarabætur í framtíðinni
)g eins væri þá skapaðir öruggir
.ekjustofnar fyrir bæ og ríki.
Borgarstjóri svaraði fyrirspurn
im kommúnista um það, hvað
>ærinn hefði gert, ef fallizt hefð;
erið á 3% tilboð atvinnurekendc
ða tillögu sáttasemjara um 6%
.auphækkun. Benti borgarstjór
i að bærinn hefði ekki verið að
li að samningunum, en eftir a;
/innuveitendur og launþega
íafa samið, getur hvorugur að
linn fundi að hækkunum, sen
íauðsynlegar eru til að stand
rndir hinum auknu útgjöldur
ræjarins. Það liggur í hlutarin
rðli að launþegar geta ekki ætl
azt til þess að þeir, sem laun taka
irá bænum, hafi lægri tekjur/er
aðrir, né heldur geta atvinnurek-
endur ætlazt til þess að bærinn
hlífist við að leggja á þá sem
aðra þær byrðar, sem nauðsyn-
legar eru til að hann geti greitt
sama kaup og aðrir.
Bærinn tekur afstöðu til mál-
anna eins og þau liggja fyrir
hverju sinni. Nú liggur það fyrir
að kaup hækkar um 13% en
hvorki 3 eða 6%. Ef kauphækk-
unin hefði orðið minni, hefði það
eðlilega farið eftir mati á getu
bæjarins, hvort sérstakar ráð-
stafanir hefði orðið að gera til
tekjuöflunar og þá hvað miklar
og í hvaða formi. En það væri
auðvitað fullkömið ábyrgðarleysi
að sjá bænum ekki fyrir nauð-
synlegum tekjum til að standa
undir 13% kauphækkunum.
Borgarstjóri benti á, að bæjar-
fulltrúar kommúnista þrástöguð
ust á því að útgjaldaaukning bæj
arins væri aðeins 4 millj. kr. Af
því tilefni varpaði hann fram
þeirri spurningu, hvort ætlun
þeirra væri sú að bæjarstarfs-
menn fengju ekki sambærilega
kauphækkun við aðra. Skoðun
mín er sú, sagði borgarstjóri, að
launahækkanirnar séu raunveru-
lega meiri en 13% Og því mjög
varlega í hækkanir bæjarins far-
ið.
Borgarstjóri gerði síðan enn
rækilegri grein fyrir fjárþörf raf
magnsveitu, hitaveitu og stræt-
isvagna. Hann vék að þeirri full-
yrðingu kommúnista, að bærinn
hefði búið við óhagkvæm við-
skiptakjör að því er snerti inn-
kaup á olíu og varahlutum til
strætisvagna. Hann sagði bæinn
njóta beztu kjarasamninga í olíu
viðskiptum, en vissulega kæmi til
greina að bjóða þau viðskipti
út. Borgarstjóri sagðist sammála
Guðmundi J. Guðmundssyni um
það, að þeir viðskiptahættir, sem
nú væru á innkaupum varahluta
væri hagkvæmari fyrir bæinn,
en fyrri viðskipti, en þeir festu
þó meira fé bæjarins.
Bæjarfulltrúar Alþýðubanda-
lagsins hafa rætt um kjara-
skerðingu árið 1959, sagði borg-
arstjóri. Hannibal Valdimars-
son lýsti því þá yfir, að kaup-
hækkanirnar hefðu ekki getað
staðizt og vinstri stjórnin
hrökklaðist frá vegna þeirra.
Þannig liggur fyrir vitnisburður
Hannibals Valdimarssonar í
þessu efni og fall stjórnarinar
er staðfestingin.
Á hinn bóginn er svo talað um
kjaraskerðingu við gengisbreyt-
inguna. Á það hefur aldrei ver-
ið dregin nein dul, að efnahags
ráðstafanirnar í fyrra mundu
hafa tekjuskerðingu í för með
sér. Við getum deilt um tekju-
skiptinguna í þjóðfélaginu en
sem heild eyddum við of miklu.
Þess vegna hlaut að verða nokk
ur kjaraskerðing meðan verið
var að rétta við greiðslujöfnuð-
inn og ég hygg að ekki sé hægt
að deila um, að áframhald þeirr
ar stefnu, sem vinstri stjórn-
in fylgdi hefði leitt til fjár-
hagslegs ósjálfstæðis Islendinga.
Við efnahagsráðstafanirnar
voru hins vegar ákveðnar fjöl-
skyldubætur og skattalækkanir,
sem hvort tveggja bætti mjög
hag manna. Kjaraskerðingin
mun líka hafa orðið minni en
ætlað var. Þá skoðun staðfestir
a.. aukning tekna einstakl-
inga og fyrirtækja og hið vax-
andi gjaldþol, sem kemur fram
í. því hve mikið nú hefði verið
hægt að lækka útsvarsstigann,
ef kauphækkanirnar hefðu ekki
dunið yfir.
Borgarstjóri benti á, að fyrir
kommúnistum vekti ekki annað
en að reyna að koma viðreisn-
arstjórninni frá völdum. Tvö-
eldni þeirra væri of augljós til
)ess að menn sæju ekki í gegn-
im hana. í vetur hefði Lúðvík
úsefsson krafizt þess að báta-
lotinn yrði stöðvaður, þar sem
ann gæti eklci staðið undir
Jgjöldunum, en á sama tíma
Framh. á bls. 19.
Utan úr heimi
Framh. af bls. 10.
Bayar. Sakirnar, sem á þá
hafa verið bornar, eru hinar
margvíslegustu, allt frá gróf-
um brotum á stjórnarskrá
ríkisins til ólöglegrar auðsöfn-
unar og tvíkvænis.
• Mælirinn fullur
Menderes komst til valda ár
ið 1950, en þá sigraði Demo-
krataflokkur hans Republik-
anaflokk Inöús, vinar og eftir-
manns hins dáða Atatúrks,
„skapara" Tyrklands. Mender-
es gerði stórhuga áætlanir til
víðtækrar uppbyggingar og
framfara í Tyrklandi og ávann
sér miklar vinsældir — til að
byrja með. En áætlanir hans
reyndust hálfgerðar skýjaborg
ir, sem voru algerlega ofviða
efnahag landsins. Tók þá and
staðan gegn honum skjótt að
vaxa, en Menderes svaraði sí-
aukinni gagnrýni með gerræð-
islegum aðgerðum, sem báru
öll meirki einræðisins. Hann
afnam prentfrelsi og kúgaði
stjórnarandstöðuna. — Þegar
mótmælaaldan gegn stjórninni
í fyrra var kæfð í blóði og
upplýst var, að Menderes
hefði jafnvel haft í huga að
láta myrða foringja stjórnar-
andstöðunnar, var mælirinn
fullur — og herinn gerði bylt-
ingu.
• Menderes á enn marga
fylgismenn
Það vakti strax vonir um
sigur lýðræðisins, er Gursel
hershöfðingi endurreisti prent
frelsið Og leyfði stofnun stjórn
málaflokka. Aðeins Demo-
krataflokkurinn, flokkur
Menderes, var bannaður — en
hann hefir fengið arftaka í
ýmsum myndum í sumum
þeirra 16 stjórnmálaflokka,
sem skotið hafa upp kollinum
í Tyrklandi að undanförnu. —
Með slíkan f jölda nýrra flokka
og með tilliti til allra þeirra
breytinga, sem orðið hafa í
landinu á undanförnu ári, er
ekki gott að spá um úrslit
væntanlegra þingkosninga.
Flestir eru reyndar þeirrar
skoðunar, að hinn 77 ára gamli
Inönú og Republikanaflokkur
hans hafi mikla möguleika til
sigurs í kosningunum, en
gamli maðurinn flaggar mjög
með vinskap sínum og sam-
vinnu við hinn dáða umbóta-
mann, Atatúrk. — En, þótt
ótrúlegt kunni að virðast, mun
Menderes enn eiga fjölda á-
hangenda í Tyrklandi, einkum
meðal hinnar lítt upplýstu
bændastéttar. Bændurnir
minnast þess, að hann veitti
þeim skattfrelsi og gerði ýms-
ar aðrar ráðstafanir til að
bæta hag þeirra — og því
skyldu þeir þá vera að gera
veður út af ýmsum göllum,
sem hann kann að hafa haft?
— Nú munu fylgjendur hins
gamla Demokrataflokks vænt-
anlega dreifast nokkuð á hina
nýju flokka. Ekki er vitað,
hverja samvinnu þeir kunna
að hafa með sér — en ef um
skipulegt samstarf væri að
ræða, gætu þeir vafalaust haft
mikil áhrif í kosningunum í
haust.
m.