Morgunblaðið - 23.07.1961, Blaðsíða 8

8
MORCVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 23. júlí 196J
—-----

kafi, en ákaflega hægt. Fólki
virtist þessi hlutur hreyfast af
sjálfu sér, því að ekkert sjáan-
legt samband var milli hans og
lyftitækjanna á prömmunum.
Eftir rúmlega hálftíma stóðu
þó fáeinir þumlungar af dökk-
um og hrufóttum viði upp úr
vatnsyfirborðinu, og eftir 6 tíma
mátti greina útlínur skipsskrokks
ins og þverbitana fyrir ofan efra
byssuþilfar.
Erfiðar aðstæður.
Á næstu dögum var flakinu
lyft betur milli dráttarpramm-
anna og dregið á grynnra vatn.
Á sama tíma var dælum, sem
sérstaklega höfðu verið gerðar
af þessu tilefni, komið fyrir inni
í skrokknum. Tekið var til við
að dæla sjónum út. Það verk
stóð yfir nótt með degi í tæplega
viku, þar sem skipið var óþétt-
ara, en búizt hafði verið við.
sem aJV þeim voga — boga — toga
— soga!
En sumir geyma svíma í drauma
rúmi,
sofa ofurdofa í stofukofa.
Konráð Gíslason hefur ort
fremur kaldranaleg eftirmæli,
þar sem þessar vísur eru:
Á sjávarbotnl sitja tveir
seggir í andarslitrum,
aldrei komast aftur þeir
upp úr hrognakytrum.
Sjávarbylgjur belja oft,
bragnar niðri hljóða,
aldrei sjá þeir efra loft
ellegar ljósið góða.
Og Grímur Thomsen segir í
Ólund: „djúpt í marar straumi
/fölur meðal fiska ég sit“ og
„liðinna volkast líkin bleik“.
Steingrímur Thorsteinsson hef
ttr lýst þessari tilfinningu mjög
vel í kvæðinu ,,Efra og neðra“.
Aleinn ræ eg út’ á djúpl,
6, sú sjónin skær!
Sjórinn gullnum sólskinshjúpi
sveipast fjær og nær.
Sjór er gagnsær — grilli’ eg niður,
gnötra eg við að sjá:
hafskip sokkið! — helgrár bryður
hákari hleikan ná.
Áfram ræ eg, ei skal dvelja,
áfram, hátur! svíf;
yfir sólbros, undir helja,
ó, þú falska líf!
Þetta er nú orðinn nokkuð
póesískur inngangur að frásögn
um björgun „Vasa“, en auk
þeirra ástæðna, er þegar hefur
verið getið fyrir áhuga almenn-
ings, má geta þess, að 90 fyrir-
tækí í Svíþjóð leggja fram fé
til björgunarinnar, og hafa þau
vitaskuld kappkostað um að aug-
lýsa hana — og sjálf sig um
leið. ,
Álitshnekkir og fjárhagsáfall.
„Vasa“ var flaggskip sænska
flotans, sem konungurinn, Gústav
Adolt II., batt miklar vonir við.
Þær vonir urðu þó skjótt að
engu, því að það var rétt í byrj-
un jómfrúarferðar skipsins í
ágúst 1628, sem það sökk undan
Stokkhólmi.
Missir skipsins var mikið áfall
fyrir sænsku þjóðina. Það var
ekki einungis álitshnekkir, held
ur einnig mjög alvarlegt fjár-
hagslegt áfall. Sænska þjóðin og
sænska ríkið var fátækt á þess-
um tíma. Það var ekki fyrr en
síðar á 17. öld, sem grundvöllur
var lagður undir efnahagslega
velmegun þjóðarinnar. Þegar
„Vasa“ sökk, voru aðeins um
10.000 íbúar í Stokkhólmi. Þeir
bjuggu flestir í bjálkakofum með
torfþaki, þar sem geitur þeirra
voru tjóðraðar, og lifðu frum-
stæðu lífi. Borgin, sem ,,Vasa“
lagði upp frá, hefur breytzt mik-
ið á þessum 333 árum.
Skipinu lyft.
Hér fer á eftir lýsing á því,
hvernig skipinu var lyft úr kafi.
Geysilegur mannfjöldi hafði
safnazt saman alls staðar þar
sem nokkur von var til þess að
sjá skipið rísa úr sæ. Fyrst hélt
forseti bæjarráðsins í Stokkhólmi
ræðu, þá var skotið fallbyssu-
skotum, en síðan varð löng og
eftirvæntingarfull bið eftir því,
að eitthvað gerðist. Fólk teygði
óþólinmótt úr hálsunum, en ekk-
ert sást nema smávegis ólga í
svörtu vatninu milli dráttar-
prammanna Óðins og Friggjar
og hins gríðarstóra krana-
pramma Loðbrókar. Smám sam-
an virtist eitthvað vera koma úr
Kafarar urðu að taka aftur við
að þétta skrokkinn, en löngu
áður en farið var að lyfta skip
inu, höfðu þeir neglt fallbyssu-
götin og gert við skutinn, sem
hafði skemmzt töluvert. Viðgerð-
in var gerð af furðulegri ná-
kvæmni, þegar þess er gætt, að
hún var gerð á miklu dýpi og
næstum því í algerðu myrkri.
Menn verða að hafa í huga, að
öll undirbúningsvinna fór fram
í mjög köldum sjó og mikilli
dimmu. Gera varð ganga undir
skipið svo að koma mætti þar
fyrir köðlum og vírum, og bjarga
varð útskornum munum, sem
losnað höfðu af skipinu og hálf-
grafizt í leðjuna umhverfis.
Sjórinn við Stokkhólm er mjö
gruggugur og mengaður óhrein-
indum, eins og sjórinn er yfir-
leitt við stórborgir. Kafararnir
gátu séð um tvo til þrjá metra
frá sér með aðstoð skærustu
lampa, en um leið og vinna hófst,
þyrlaðist for og leðja upp, svo
að þeir sáu ekki nokkurn skapað
an hlut. Við slík skilyrði hefur
orðið að ganga frá öllum undir-
búningnum. T. d. þurfti að reka
um 5000 trétappa í skrokkinn,
til þess að gera hann vatnsþéttan.
30 kafarar hafa verið um 3000
stundir neðansjávar við vinnuna.
og helmingi þess tíma eyddu þeir
í að gera göngin undir skipið.
Þau eru um metri á þykkt og
22 metrar á léngd. Þau vom
gerð m. a. með vatnsbyssum og
leðjusogdælum.
Miklir fornieifafundir.
Jafnvel áður en „Vasa“ hafði
verið lyft, höfðu 3700 munir fund
izt á hafsbotni, og þegar fyrstu
vikuna eftir að skipið var sett i
þurrkví, höfðu 1700 fundizt til
viðbótar. Aðalsiglutréð mun hafa
brotnað á sínum tíma á móts
við efra þilfarið. Það fannst við
hliðina á skipinu og hefur nú
aftur litið dagsns Ijós. Stýrð
hafði losnað, en er í góðu ásig-
komulagi.
„Vasa“ er nú sýnilegt í fyrsta
skipti, frá því var hleypt af
stokunum. Til allrar hamingju
hefur skipsskrokkurinn varð-
veitzt mjög vel. Það er því að
þakka, að hann er ekki maðk-
étinn, en skipamaðkurinn þrífst
ekki í Eystrasalti.
Fornleifafræðingar grafa nú
sem óðast niður í skipið. Lík
sjóliðanna og annarra, sem um
borð voru, hylur mörg.hundruð
tonna lag af ógeðslegri, slím-
kenndri leðju. Enn er ekki vitað
með vissu, hvers vegna „Vasa“
sökk, en skipið lagðist á hliðina
við fyrsta vindgust. Menn hyggja,
að skipið hafi verið „crank“.
eins og sjómenn segja, þ. e. að
því hafi verið hætt við að hvolfa,
annað hvort vegna bess, að það
hafi verið of mjótt í hlutfalli við
jfe, Framhald á bls. 22.
Hér sést aftan á og fram efthr VASA, eftir að skipiS var komið í þurrkví. Skipið er rúmlega 50 a.
SJALDAN hefur fornleifafura ur
dregið að sér jafn mikla athygl
alls almennings og fundur sænska
herskipsins Vasa, þar sem það lá
á hafsbotni undan Stokkhólms,
höfn. Þetta á þó sínar skýringar,
eins og flest annan í heimi hér
þegar vel er að gáð. Það var ekki
fornfræðingur, sem fann skipið
í ríkisstyrktum leiðangri, heldur
áhugamaður um fornfræði með
glöggt auga fyrir áhrifamætti
blaða og sjónvarps. Hann er
einnig naskur og fundvís á forna
hluti af áhugamanni að vera,
líkt og Schliemann forðum.
Skáldskapur og auglýsingar
Þá finnst fólki alltaf eitthvað
ævintýralegt við það, þegar forn-
minjar finnast á hafsbotni. Gaml-
ar sagnir um sokknar borgir og
horfin lönd rifjast upp í róm-
antízku rökkri hugans. Við þessa
tilfiningu bætist óhugnaðarkend
þegar hugsað er um leik fiska
innan um mannabeinahröngl o.
s. frv. Þeirri kennd hafa mörg
skáld lýst. Minna má á vísu
Sneglu-Halla:
Hrang es, þars hávan þöngul
heldk of, síz fjör seldak,
sýnt es, at ek sitk at Ránar,
sumir eru í búð með humrum;
ljóst es lýsu at gista,
lönd ák út fyr ströndu,
því sitk bleikr í brúki,
blakir mér þari of hnakka,
blakir mér þari of hnakka.
(Gnýr er, þar sem ég held um
háan þöngul, síðan ég lét lífið;
það er sýnt, að ég bý hjá Rán;
sumir eru í bústað hjá humrum;
bjart er að gista hjá lýsu; ég á
heima úti fyrir ströndu; því sit
ég bleikur í þarabrúki; þari blak-
ir um hnakka mér).
Þá má og minna á hina ein-
kennilegu visu, sem sumir eigna
huldukonu, en aðrir Kolbeini
skáldi undir Jökli:
Hér f vörum heyrist bárusnarí,
höld ber kaldan öldu vald á faldi.
sveltu piltar söltum veltast byltum,
á sólar bóli róla i njólu gjólu;
öflgir tefla afl við skeflu-refla,
Vosa
Myna xeKin úr lofti, meðan verið var að draga VASA úr kafi.
rís úr votri gröf