Morgunblaðið - 01.08.1961, Blaðsíða 12

12
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 1. ágúst 1961
Um gamlan bæ og
góðan fulltrúa hans
AGÚST Markússon, veggfóðrari
eða Gústi Mark eins og hann er
kallaður í hópi vina og samfylgd-
armanna hér í bæ, átti sjötugs-
afmæli s.l. sunnudag. Hann er
einn af þessum gömlu og góðu
Reykvikingum sem í engu mega
vamm sitt vita og bera „Kvos-
inni“ fagurt vitni, hvar sem spor
þeirra liggja. Þegar við kynnumst
þessu elskulega einarða fólki,
verður okkur á að hugsa til
gamla bæjarins, sem fóstraði það
og gaf því í vöggugjöf svip af
sinni Tjöm.
Á þessum síðustu og verstu
tímum er mikið rætt og ritað
um flóttamenn. Þegar Ágúst
Markússon fæddist, átti Reykja-
vík drjúgan hlut að því að
stöðva „flóttamannastrauminn"
til Vesturheims. Hingað lágu
leiðir margra vesturfara, hingað
og ekki lengra.
Sú Reykjavík, sem leiddi kyn-
slóð Ágústs Markússonar úr fá-
tækt til bjargálna, býr yfir seið-
magni fegurðcir og rómantískrar
birtu. Gömlu Reykvíkingamir
hafa í ríkum mæli miðlað okkur,
sem yngri emm, af þessari birtu
stolts og unaðar, sem lengi mun
endast. Mér hefur alltaf fundizt
staðfestulegur svipur höfðing-
legrar reisnar yfir þessu fólki,
sem bjó við heldur rýr kjör á
okkar kröfuharða mælikvarða, en
hafði tima til að sjá við heimin-
um og koma ár barna sinna fyrir
borð. Séra Bjami Jónsson, sem
er orðinn einskonar samnefnari
þeirrar kynslóðar, sem bezt hef-
ur varðveitt virðulega hlýju og
hlutlausa gamansemi umhverfis-
ins, hefur í mín eyru lýst betur
en aðrir þeim duttlungum van-
efna og fátæktar, sem einkenndu
þennan góðlátlega bæ: „Þegar
ég var í menntaskóla" sagði
hann „bjó Jón Ófeigsson, síðar
yfirkennari, í húsinu beint fyrir
ofan Mýrarholt ásamt móður
sinni og systur. Það hús stendur
enn og er nr. 46 við Vesturgötu.
Þau höfðu eitt herbergi og eld-
hús og bjuggu fint. Því fá engin
orð lýst, hvað ég öfundaði þau
að búa í húsi með þaki, sem lak
ekki“. Og þegar Ágúst Markús-
son hóf veggfóðraranám hjá
föður sínum eftir aldamótin,
þótti það óþarfa lúxus að dúk-
leggja húsakynni bæjarbúa. Svo
stutt er síðan allt þótti óþarfi í
Reykjavík, nema fátæktin ein.
Nú eru hús yfirleitt ólek í þessum
bæ og dúkur á hvers manns gólfi.
Jólakökur þykja ekki lengur sæl-
gæti, heldur jafnsjálfsagt kaffi-
brauð og tvíbökur. Svona hefur
Reykjavík stækkað!
Þegar ég frétti af afmæli Á-
gústs vinar míns, datt mér í hug:
Mundi ekki vera ástæða til að
minnast þess manns á prenti,
sem í senn getur rakið uppruna
sinn aftur í gráa fomeskju síð-
ustu aldar og var fæddur á sjálf-
um Smiðjustígnum, en fluttist
síðan í lítið hús við Garðastræti,
sem einnig var hnotskum Egg-
erts Stefánssonar um eitt skeið,
það hefur löngum verið músik í
því húsi. Síðan farið ausfcur yfir
Lækinn og slegið upp tjöldum í
uppbænum. En ekki til einnar
nætur, heldur langrar ævi..
Smiðjustígur fyrir aldamót, það
hljómar eins og setning í forn-
sögu! Og þó seint sé, langar mig
að senda þessa stuttu kveðju
með þakklæti fyrir tryggð og um
hyggju.
Faðir Ágústs, Markús Þorsteins
son var ættaður frá Eyrarbakka.
Hann var þúsundþjalasmiður
eins og þá var siður og músíkalsk
ur meira en í meðallagi, enda
annað vart sæmandi slíkri kúlt-
úrmiðstöð sem Eyrarbakki þá
var. Hér í Reykjavík stundaði
hann söðlasmiði, veggfóðrun og
orgelsmíði og kenndi syni sínum
að smíða þær þjalir, sem hafa
dugað honum síðan. Þegar Ágúst
óx úr grasi, varð hann einnig
veggfóðrari, málari, gaslagninga
maður og músíkant, svo nokkuð
sé nefnt af því sem hann hefur
fengizt við á langri og annasamri
ævi. Ætíð glaður á sínum akri,
starfsamur og sanngjarn í upp-
mælingum erfiðis 6Íns, hafandi
óljósan grun um reikningsskil
við þann mælingameistara sem
öllum öðrum er kröfuharðari,
þegar hann bregður sinni stóru
stiku á Jíf okkar og störf.
Ágúst var kappsamur og vel
að manni og tók snemma þátt í
íþróttum, var meðal annars stofn
andi Ungmennafelags Reykjavík-
ur. í glímu stóðust honum fáir
og vafalaust hefði hann ekki þótt
árennilegur á stundum, ef hann
hefði ekki alla tíð verið sá skap-
deildarmaður, sem raun ber
vitni. Þó hefur honum sjaldnast
verið geðfellt að lúta í lægra
haldi fyrir ribböldum, en verið
minnugur þessara orða Hákonar
jarls í Njálu: „En goð 'hefna eigi
alls þegar“.
Einn er þó sá þáttur í upplagi
Ágústs, sem ber uppruna hans
fegurra vitni en flest annað: ást
á listum og þá einkum tónlist.
Þó ég sé litt dómbær á frú Mús-
íka, þykist ég þess fullviss, að
— Krúsjeff
Frh. af bls. 11
viss, að kommúnisminn muni
sigra í heiminum. Hann notar
hvert tækifæri til þess að varpa
ljóma á þetta kerfi, sem á að
vera eina laus* fyrir þjóðir fram
tíðarinnar.
Hins vegar treystir Krúsjeff
þegnum sínum á engan hátt.
Sovétríkin hafa bælt niður
einstaklinginn. Rússar mega ekki
ferðast að vild um Sovétríkin,
því síður um kommúnistaheim-
inn. Sjaldan gefst Rússum kost-
ur á að líta á umheiminn. Þeir,
sem verða þeirrar hamingju að-
njótandi, eru öruggustu og traust
ustu stúðningsmenn flokksins.
Krúsjeff óttast samanburð við
umheiminn. Hann er hræddur við
að leyfa sovézkum rithöfund-
um að skrifa eftir eigin geð-
þótta, og sovézkir listamenn
mega ekki mála það, sem þeim
er efst í huga.
Skoðanafrelsi er óþekkt fyrir-
bæri í kommúnistaheiminum —
hvort heldur sem það er í Rúss-
landi, Rauða-Kína eða á Kúbu.
Hins vegar þykjast leiðtogarn-
ir frjálslyndir og viðurkenna
ekki að skoðanafrelsi sé tak-
Tilboð óskast
í t ord Station 1955.
Bílasala Guðmundar
Bergþórugöt ’ 3.
Simar 19032 og 36870.
Félagslíl
Ferðafélag íslands
ráðgerir fimm skemmtiferðir
um verzlunarmannahelgina. —
Þórsmörk Landmannalaugar Kjal
vegur og Kerlingarfjöll, Stykkis-
hólmur og Breiðaf jarðareyjar,
Grashagi og Hvanngil. Farmiðar
seldir í skrifstofu félagsins Tún-
gotu o.
Power-Tip kallast nýjustu rafkertin frá The Electric
Auto-Lite Company, þau hafa vakið heimsathygli sakir
kosta sinna
EIN GERÐ FYRIR ALLAN HRAÐA — SÓTFÆLIN —
MARGFÖLD ORKA — STÓRSPARA ELDSNEYTI —
INNBYGGÐUR ÚTV ARPSÞÉTTIR — ÓDÝRARI.
Reynið hin nýju Auto-Lite Power-Tip í bílinn — í allar
kveikjuvélar yðar. Fást í flestum bílahlutaverzlunum.
Þ. JÓNSSON & CO.
BRAUTARHOLTI 6. SÍMI 19215
AUTOLITE

hann beri gott skyn á söng og
tóna. Hygg ég að þeir séu fáir
konsertar Tónlistarfélagsins sem
Ágúst hefur ekki sótt.
Strax á ungum aldri sóttist
hann eftir félagsskap þeirra, sem
'höfðu áhuga á hugðarefni hans,
og eitt sinn þegar hann var stadd
ur ásamt Þórhalli Árnasyni, nú
cellóleikara, og öðrum leikbræðr
um sínum á Hlemmi, sem þá þótti
góðan spöl fyrir utan bæ, sagði
einn úr hópnum: „Eigum við ekki
að stofna hornaflokk?" „Jú, það
er góð hugmynd. En hvar ætli
séu til horn?“
Málið rannsakað niður í kjöl-
inn og kom í Ijós að bærinn átti
nokkur nothæf hljóðfæri, þau
sótt í snatri í virðulegan geymslu
staðinn: hanabjálkaloftið í Tugt-
húsinu. Síðan stofnuð lúðrasveit-
in Harpa.
Þeir félagar spiluðu á manna-
mótum við ýmis tækifæri, á
skemmtunum, á böllum og undir
vetrargulum mána á Tjörninni.
Það var á þeim árum þegar
Báran var hljómlistarhöll bæj-
arins, Fjalakötturinn eins konar
tilraunaleikhús og Iðnó akropólis
þessa lands; það var á þeim_ ár-
um þegar Þórarinn B. Þorláks-
son hélt sína eftirminnilegu
sýningu í Góðtemplarahúsinu og |
Kjarval var enn önnum kafinn
við að virða fyrir sér tilveruna
með söltum augum skútukarlsins.
Þá var gaman að lifa.
Heimsstyrjold jafn óþekkt fyr-
irbæri og kókakóla, skólapiltar
jafn umsvifamiklir á götum
bæjarins og bankastjórar nú,
Gunnar á Hlíðarenda enn sitjandi
að búi sínu austur í Fljótshlíð.
Flest með svipuðum hætti og
verið hafði í þúsund ár í þessu
landi, fljót og vötn óbeizluð og
andi skáldanna frjáls og sterkur,
leitandi að skáldlegri uppbót á
veruleik strits og starfs, óbund-
inn af annarri tízku en þeirri
sem leyndist við birkihríslu og
smálækjarsprænu. Veröld Stein-
gríms síung og óspillt af valkyrj-
um pólitísks þráteflis. Áhrif
Brandesar stopul. Síldarhapp-
drættið ekki enn tekið við
handleiðslu forsjónarinnar.
Þá var gaman að vera til og
þeyta lúðra fyrir skautelskar
álfameyjar á Tjörninni.
Svo einn góðan veðurdag 1914
komu ungir músíkantar saman
og héldu fyrstu hljómleikana í
Gamla bíói undir stjórn Bern-
burgs. Að þeim loknum skropp-
ið heim að spjalla. „Þið ættuð
bara að koma með til útlanda'*
sagði ungur sjómaður, sem þar
var staddur og lét sér ekki allt
fyrir brjósti brenna. „Já, hví ekki
það?.“ Og á miðnætti þessa sama
dags var haldið útj í ævintýrið
mikla með tvo fimmeyringa i
öðrum vasanum, en í hinum
draum sem auðvitað gat ekki
rætzt; heimsstyrjöld á öðru
leitinu, en á hinu sama fátæktin
sem stjórnaði þaklekanum i
Mýrarholti. En var það samt
ekki huggun, góði vinur, að kom-
ast aftur heim til sinnar æsku
og þess lands, sem hafði geymt
þér þá stúlku sem ein gat látið
stoltustu draumana rætast? Þes3
fslands sem þú og þín kynslóð
hefur varðveitt handa þeim, sem
ætluðu sér póesíuna, en fengu
vopnabrak „friðsamlegrar sam-
búðar“.
I Matthías Johamressen.
markað. Vestrænir sérfræðingar
halda því fram, að algert skoð-
anafrelsi myndi verða til þess
að kollvarpa kommúnistastjórn-
inni.
Sovézki einvaldurinn er hrædd
ur við að veita þegnum sínum
aukið frelsi. Ef hann gerir það,
á hann uppreisnir og ofbeldi á
hættu.
í Austur-Þýzkalandi, þar sem
Vestur-Berlín er hæli fyrir hug-
aða þegna kommúnistaríkjanna,
hafa þrjár milljónir Þjóðverja
flúið frá eigum sínum.
Á meðan Vestur-Berlín er
eyja, sem ekki verður að þola
kommúnismann, verður Austur-
Þýzkaland ávallt Krúsjeff á-
hyggjuefni. Það er því ekki að
furða, þótt Krúsjeff berjist með
kjafti og klóm út af Berlín.
Berlín er ljót skeina, og blóð-
missi þolir Krúsjeff sízt af öllu.
Rauða herdeildin í Austur-
Þýzkalandi er illa á sig komin
og í vanda stödd. Fólksfækk-
unin, sem stafar af flóttamanna-
straumnum er orðin áberandi,
meðan fólksfjöldinn eykst jafnt
og þétt í umheiminum.
Brezkur sérfræðingur orðar
þetta á þessa leið:
„Hið raunverulega Berlínar-
vandamál er ekki veikleiki Vest-
urveldanna í Berlín, heldur hinn
hættulegi veikleiki kommúnista
í Austur-Þýzkalandi. Krúsjeff á
mikilla hagsmuna að gæta í
Berlín, en hann getur ekki beitt
herjum sínum þar né veitt fjár-
hagslegan stuðning — hann er að
berjast siðferðilegri baráttu, og
'þar kemst hann ekki í hálfkvist
við Vesturveldin.
K R E M L : Þetta segir sér-
fræðingur í höfuðborg einni í
Evrópu:
„Þótt Krúsjeff sé alráður í
Kreml, mætir hann nokkurri and
spyrnu frá miðstjórn kommún-
istaflokksins. Krúsjeff veit, að
hann er hvergi óhultur, því að
flokksbræður hans eru honum
margir óvinveittir".
Annars vegar eru þeir, sem
sammála eru Rauða-Kina og
vilja, að stefna kommúnista sé
róttækari og nánast í árásar-
formi. Þeir vilja hætta að gæla
við hlutlaus ríki og vilja jafn-
vel hætta á styrjöld. Krúsjeff
virðist sem stendur heldur hlynnt
ur þessari stefnu.
Hins vegar eru þeir, sem vilja
„ró“ — þ. e. vilja vinna að bætt-
um lífskjörum heima við.
Krúsjeff verður að taka tillit
til beggja hópa. Hann verður að
vera þess minnugur, að honum
var nærri steypt af stóli af svo-
kölluðum „andflokksmönnum". ,
Hlutlaus riki
Frá Vestur-Asíu berst okkur
þessi skýrsla um hlutlausar
þjóðir:
„Krúsjeff er að missa trúna á
hina svokölluðu „hlutlausu“ vini
sína — Nasser í Egyptalandi,
Kassem í írak.
„Samkomulagið fór versnandi
eftir árásir Moskvumanna á báða
Arabaleiðtogana, sakir þess
hvernig þeir léku kommúnista i
heimalöndum sínum. En Nasser
svaraði í sömu mynt. Þrátt fyrir
það hefur Arabalýðveldi Nassers
tekið að láni sem svarar 1,25
billjónum dollara frá Rússum —
og vill enn meir. Krúsjeff finnst
eyðimerkureinvaldurinn full
kröfuharður".
Frá Suður-Asíu er okkur tjáð,
að Nehru vinni sífellt að því að
bæla niður áhrif kommúnismans
í Indlandi.
Krúsjeff grætur
Evrópskur sérfræðingur gef
ur okkur góða lýsingu á
vandamálum Krúsjeffs:
„Krúsjeff grét, þegar hann
faðmaði að sér sovézka geim-
farann, Gagarin, grét af heil-
um hug. Hinn grét, vegna
þess að geimförin var það
eina, sem hann gat stært sig
af eftir öll stjórnarár hans“.
(Úr US News and World Report).