Morgunblaðið - 04.08.1961, Side 11

' Föstudagur 4. 'agust 1961
MORCVNfíLAÐIÐ
11
Finnbogi Guðmundsson
Síldveiðar fyrr og nú
MIKEÐ hefur bouið á því, að fólk
ihaldi að síldveiðin undanfarnar
vikur. muni bjarga yfirleitt öllu,
öll útgerðin komast úr kútnum
og rétta alveg við. Ef einhver
tíirfist móti að msela er sagt að
Ibezt væri að leggja alla útgerð
niður. Útgerðarmenn leggi óhóf-
legan kostnað í ný og dýr tseki,
Svo sem kraftblakkir, nýlonnæt-
lur, síldarleitartæki ojs.frv., en
tfiskj svo þrátt fyrir allt ekkert
imeira en áður fyrr, þegar ekk-
ert af þessum tækjum var til.
Það er alveg rétt, sem sagt hef
ur verið í blaðagreinum, að út-
Igerðin í heild muni koma út með
ihalla þrátt fyrir sæmilega síld-
(Vfeiði.
■ I Nauðsynlegt er að þjóðin fái
að vita, að þróun í fiskveiðum
Ihér við land hefur mjög ört geng
ið í þá átt, að dýrara hefur orðið
lí fríðu að afla hvers kílós en áð-
Ur var, þannig að útgerðarmenn
Ihafa orðið að leggja stöðugt
Ii-eira í tæki og útbúnað.
Margir virðast álíta að öll
Iþessi fjárfesting, öll þessi stærri
og dýrari tæki séu hrein vitleysa
og að allt væri í bezta lagi ef
ekki hefði verið lagt í þennan
jnikla kostnað.
Sannleikurinn er hins vegar sá,
að fiskgöngur á miðin hafa
foreytzt svo okkur í óhag, samtím-
is því að ásókn á miðin hefur
aukizt, að ef ekki væru þessi
nýju tæki væri aflinn enginn orð
inn.
Þessi aðstaða hefur hraðvefsn
Bð n.eð hverju ári.
Síldveiðin í ár sannar þetta Ijós
ar og áþreifanlegar en nokkuð
annað. Ef ekki væri komin til
tækni sú, sem náðst hefur á tveim
undanförnum árum, hefði sáralít
ið náðst af síldarafla þeim, sem
nú er kominn á land fyrir norðan
og austan.
Þetta get ég sannað með dæm-
«m úr minni eigin síldveiða-
rcj nslu, bæði sem sjómaður og
útgerðarmaður.
Árið 1927 var ég á síldveiðum
Bem sjómaður. Ég var á 50 tonna
foáti, sem var vel útbúinn á þess
tíma vísu. Ekkert síldarleitar-
Itæki var i bátnum og ekki tal-
Etöð. Nótabátar voru tveir ára-
foátar, nótin baðmullargarnsnót
25—30 faðma djúp 50—60 faðma
löng. (Nútíma nýlonnætur eru 55
—65 faðma djúpar og 220—260
tfaðma langar). Þetta voru öll á-
Ihöldin sem við höfðum. Á sex
ivikna tíma veiddum við 13.000
tunnur og mál og fór um helm-
ingurinn í salt. Hér er átt við upp
ealtaðar tunnur, en það er rúml.
20-30% meira en uppmældar
tunnur , sem nú er miðað við í
ekýrslum Fiskifélags íslands.
En þessi síld veiddist öll inni á
Eyj afirði, mikið fyrir innan Hrís-
e;, örlítið á Haganesvík og Skaga
firði, en aldrei var farið austur
fy 'ir Rauðunúpa. Það var ein-
ungis kastað á síld sem óð eða
Bem moraði fyrir, enda ógjörlegt
að veiða við önnur skilyrði með
þeim tækjum sem við höfðum.
Við gátum farið dag eftir dag
é sömu miðin og fyllt bátinn
eins og við værum í föstum ferð
Um.
Árið 1944, sem er síðasta árið
eem sjómenn og útgerðarmenn
kalla gott síldveiðiár gerði ég út
foátinn Trausta 44 tonna stærð.
lÚtbúnaður var mjög svipaður og
lýst árið 1927, þó bátur og vél
Igæti varla talizt i góðu lagi. Á
eex vikna tíma aflaðí báturinn
16.000 tunnur og mál. Mikið af
Bflanum fór í salt. (Hér er enn
étt við uppsaltaðar tunnur). Sum
Brið 1944 veiddist síldin ekki inni
é fjörðum, en á grunnmiðunum
út af fjörðunum, sama og ekkert
tfyrir vestan Skaga né fyrir aust
Bn Langanes, og ekki heldur
djúpt út af Grímsey. öll síldin
V-rð einungis veidd við þau skil-
yrði að hún væði eða að moraði
tfyrir henni, í einstaka tilfelli var
þó hægt að fara eftir fugli og var
Bkipstjóri Trausta sérlega kænn
í því. Þetta voru aðstæðurnar
stóru síldveiðiárin, en í ár eru
þær allt, allt aðrar.
í ár hefur mest af síldinni
veiðst djúpt út af Rifstanga eða
djúpt út af Grímsey, jafnvel 30—
40 sjómilur norður af Kolbeins-
ey, þar hefur síldin veiðst á 20—
30 faðma dýpi og því ógjörningur
að veiða síldina nema með góðum
síldarleitartækjum. Einnig hefur
mikið veiðzt út af Austfjörðum.
Það er alveg víst, að bátar eins
og þeir sem veiðarnar stunduðu
1927 og 1944, með þeim útbún-
aði, sem að framan er lýst, hefðu
ekki náð nokkurri síld norðan
Langaness í ár, en kannske hatft
eitthvað hrafl austan þess þessa
síðustu dagana, en þó vafasamt
hvernig sú síld hefði verið þegar
þeir komu að landi. Þetta sýnir
okkur ljóslega að ef útgerðar-
menn hefðu ekki fylgst vel með
þróuninni, og haft þor og víð-
sýni til að leggja í mikinn og
vaxandi kostnað til að afla sér
nýjustu og fullkomnustu tækja
svo og sjómennirnir tileinkað sér
meðferð þessara nýju vandasömu
tækja, hefði verið útilokað að ná
nokkrum teljandi afla, við þau
skilyrði sem ríkt hafa í ár.
Því miður hafa alltof fáir út-
gerðarmenn getað fylgzt með
þessari öru þróun. Allt of marg-
ir hafa gefist upp við þátttöku í
síldveiðunum og margir orðið að
hafa skip sín vanbúin til veið-
anna. Enda eru því miður mjög
margir bátar með lélegan afla t.d.
munu dæmi þess að skip, sem
verið hafa við veiðar frá byrjun
eru ekki komin á blað sem kallað
er, þ.e. ekki fengið 500 mál og
tunnur, og einnig er stór hluti
skipanna með mjög tregan afla.
Þessi misjafni afli bátanna er að
miklu leyti vegna aðstöðumunar-
ins um útbúnað þeirra, en einnig
munu dæmi þess, að skip sem eru
með ákjósanlegan útbúnað hafa
ekki aflað og er það oft vegna
þess, að skipstjórarnir hafa ekki
enn komist upp á lag með að not
færa sér tæknina til fulls, og svo
eru oft ýmis konar óhöpp hjá út
gerðinni.
Þjóðin er sannarlega í mikilli
menn, sem þannig hafa fylgzt
þakkarskuld við þá útgerðar-
með þróuninni og verður að gæta
þess, að gera ekki svo harðar
kröfur til þessa atvinnuvegar að
‘hann ekki fái viðunanlegan rekst
ursgrundvöll.
En hve mikið vantar á að svo
sé, sést bezt af greinum Hafsteins
Baldvinssonar, skrifstofustjóra
L. í. Ú. og Baldurs Guðmundsson
ar, útgerðarmanns. Nú nýlega
hafa verið knúnar fram kaup-
hækkanir í landi sem auka kostn
að útgerðarmanna og rýra gildi
tekna sjómanna. Auk þessa hefur
aukin vinnslukostnaður í landi
rýrt verðmæti aflans. Af þessu
hlýtur einfaldlega að leiða, hvort
sem mönnum þykir það ljúft eða
leitt að á ný verður að samræma
gengi gjaldmiðilsins hinum nýju
aðstæðum, þannig að unnt sé að
reka undirstöðuatvinnuveg þjóð-
arinnar án halla, en til þess þarf
að bæta hlut útgerðarmanna, án
þess að skertar séu tekjur sjó-
manna.
Það er ðmurlegt til þess að vita,
að strax og kemur einhver dálítil
aflahrota virðist allt komið í
vandræði með sölu afurðanna,
þar af leiðir að lánastofnanif þora
ekki að halda áfram að lána út
á framleiðsluna, þó hverjum
manni ætti að vera ljóst að afl-
anum verður að taka þegar hann
fæst.
Þó er hér um að ræða fyrsta
flokks matvæli, og alltaf er verið
að tala og rita um matvælaskort
víða í heiminum, nú síðast í Aust
ur-Þýzkalandi, sem um margra
ára skeið hefur verið okkur mjög
hagstæður viðskiptaaðili.
Það þarf enginn að segja mér,
að ekki væri hægt að auka við-
skiptin við Austur-Þýzkaland
mikið ef bara vilji væri fyrir
hendi, Eg myndi t.d. leggja til að
láta Austur-Þjóðverja byggja fyr
ir okkur skip, svo sem fiskrann-
sóknarskip, eitt til tvö síldar-
flutningasip og ef til vill eitt eða
Frn. á bls. 19
i
*
UPPI Á MIÐRI Holtavörðu-
heiði býr öldungur í litlum,
fremur hrörlegum kofa. Þetta
er Jón Marteinsson úr Kópa-
vogi, hressilegur og góður
karl, kominn yfir áttrætt. Jón
er þarna einn nema hvað hann
hefur Sttubb hjá sér, því hvor
Jón prjónar á kvöldin.
Eg lifi á kaffi og grautum
segir einbúinn á Holtavöröuheiði
ugur getur af hinum séð. Þeir
vinna í sameiningu þýðingar-
mikið starf, gæta hliðsins á
girðingu sauðf járveikivarna
þar sem þjóðvegurinn liggur í
gegn um hana norður heiðina.
---------------------
Stubbur er auðvitað fjár-
hundur, ættaður úr Hrútafirði.
Sjálfur bjó Jón í Hrútafirði í
40 ár, en fluttist síðan suður
til barna sinna. Þetta er 14.
sumarið sem þeir Stubbur eru
á varðbergi við þjóðveginn á
heiðinni. Á haustin fer Jón
suður, en Stubbur norður. Svo
Jón og Stubbur við kofann.
hittast þeir aftur að vori og
kvíða fyrir haustinu.
Margir, sem leið eiga yfir
Holtavörðuheiði að sumariagi,
stanza við litla kofann þarna
á heiðinni, í Dæld undir
Tröllakirkju, um 17 km norð
an við Fornahvamm.
Fréttamaður og ljósmyndari
Mbl. áttu leið hjá garði Jóns
á dögunum og litu inn til hans
mest fyrir forvitni sakir. Um
leið og bíllinn nam .staðar
byrjaði Stubbur að gelta og
Jón kom í gættina.
— Frá Morgunblaðinu? Eg
skal segja ykkur það. — Einu
sinni vann ég fyrir Morgun-
blaðið, bar það út í Kópavogi
í eina tvo vetur og líkaði ágæt
lega. Þeir eru ekki með ykkur
frá Tímanum, ha? Nei, onei.
— En hvað er ég að hugsa.
Komið þið inn og fáið ykkur
kaffisopa hjá karlinum. Það
hefur enginn vont af því —
og svo hló Jón.
— Hingað komá margir, yf-
ir 100 síðan í vor, skal ég
segja ykkur. Hér er gest-
kvæmt. Eg býð kaffi og síga-
rettur. Hana, setjizt nú niður.
-------------3á-----
Inni hjá -Jóni er flet, lítið
borð og stóll. í bókahillu
geymir hann kaffi, sykur og
annað þess háttar, Sálmabók
ina, Sagnaþætti Þjóðólfs, ætta
skrá Strandamanna — og
þarna hefurðu „Þeystu þegar
í nótt“ eftir Moberg!
— Já, ég fékk hana ódýrt á
bókamarkaðinum, 25 krónur.
En fáið ykkur bolla.
Jón kom með hitabrúsann
og hellti kaffi í bollana. Svo
tók hann straujárn af olíu-
vélinni og sagði.
— Eg ætlaði nú að pressa
buxurnar mínar. Maður verð
ur að líta þokkalega út, svona
í þjóðbraut. En ég pressa bara
á eftir. Nógur er tíminn.
— Alltaf þykir mér nú
Lesbókin bezt, segir hann eft
ir drykklanga stund og verður
alvarlegur á svip. Einu sinni
þekkti ég Árna Óla. Kannski
hann muni eftir mér.
— Færðu Morgunblaðið
hingað?
— Nei, ég fæ Tímann. Það
þykir mér nóg. Þeir senda
mér líka Alþýðublaðið — og
það er mikið af beru kven-
fólki í því. Jón hlær hrossa-
hlátri. Páið ykkur sígarettu
piltar, ég fæ mér í nefið.
----Sá-----
— Eg hef engan tíma til að
liggja í blaðalestri. Eg prjóna,
er með áttunda teppið núna.
Og svo skrifa ég, mest að
gamni mínu. Ekki til þess að
birta neins stað $ nei, nei.
— En hefur eitthvað komið
á prenti?
— Já, í Lesbókinni. Líka í
Tímanum og Heima er bezt.
Skilið þið kveðju til Árna
Óla. Hann man kannski eftir
mér.
— Já, en hvernig gengur
gæzlan?
— Ágætl*ga. Eg rek frá um
miðnættið, vakna svo aftur
um 5 leytiB. Eg hef aldrei
misst kind yfir. Stubbur er
líka árvakur. Hann er góður
hundur, hleypur aldrei i kind
urnar, geltir bara. Annars
sækja þær ekki mikið í hliðið,
helzt í norðanáttinni að þær
koma að aunnan. Féð leitar
alltaf á móti veðrinu, piltar
mínir.
Eg hef aldrei lent í neinu
basli hérna, aðeins einu sinni
í vitlausu veðri. Kofaræksnið
fylltist þá af vatni. Það var
ljóta ástandið.
— Alltaf verið einn hérna?
— Nei, eitt sumarið var nér
ungur maður með mér. Við
höfðum þá vaktaskipti allan
sólarhringinn. Sá hét Hallfreð
ur Eiríksson, svolítið skrýtinn.
Hann er víst giftur í Tékkó-
slóvakíu núna. — Annars hef
ég fengið næturgest hér, ó-
vænt. Bíllinn hans bilaði í
svarta myrkri. Hann var víst
myrkfælinn og var hjá mér
hér í kofanum um nóttina.
— Þú verður aldrei myrk-
fælinn?
•—Nei, held nú ekki. Sé al-
drei draug. Þeir þykjast nú
hafa séð draug hér út um
gluggann. Hann fór út, gekk
í kringum kofann og fann ekk
ert. Bölvað rugl og ekkert
annað.
— En hvað eldarðu helzt til
matar í einverunni?
— Eg lifi fyrst og fremst á
kaffi og grautum. Eg kann að
elda góða grauta skal ég segja
þér. Eg hef líka hangikjöt með
mér á vorin — og fæ oft sil-
ung neðan úr Borgarfirði.
— Þú færð vistirnar með á-
ætlunarvögnunum?
— Já, og Tímann. Þeir
senda mér hann. Það segja all
ir, að ekkert sé í Tímanum, en
ég les hann nú samt — allan,
allt nema sumar auglýsingarn
ar og pólitíkina. Annars er ég
nú einn af þessum gömlu, sem
stofnuðu Fram.sóknarflokkinn
og komu honum á legg. En
mér er nú samt ekkert illa
við ykkur, sagði Jón. Eg les
alltaf Morgunblaðið að vetrin
um, þegar ég er heima. Þau
kaupa öll Morgunblaðið fyrir
sunnan, börnin mín. Eg hef
aldrei reynt að fá þau til að
kjósa Framsókn. Annars ætt-
uð þið að skila kveðju fyrir
mig til hans Árna Óla. Hann
man kannski eftir mér.
h.j.h.

i