Morgunblaðið - 11.08.1961, Side 11

Föstudagur 11. ágúst 1961
MORGUNBLAÐIÐ
11
Markmiðum Atiantshafs-
bandaiagsins hefur verið náð
ig farið a@ framleiða bæði kjarna
vopn og vetnisvopn, og síðan
hefðu Bretar og Frakkar siglt í
kjölfarið. Þessi ríki hefðu nú
framleitt slík vopn árum saman.
Hann kvað það hafa verið 1
tízku um tíma að gera greinar-
mun á hinum stærri kjarna- og
vetnisvopnum og hinum minni
hefðbundnu vopnum, en nú væri
það að breytast. Mönnum væri
nú ljóst að hér væri ekki spurn-
og ný verkefni biða Jbess
— sagði Nils Langhelle í fyrirlestri
í Háskólanum í gœr
NII-.S Langhelle forseti norska
Stórþingsins og formaður þin.g
mannasambands Atlanthafsríkj-
anna hélt fyrirlestur í Háskólan-
lum í gær kl. 6 e.h. á vegum Sam
taka um vestræna samvinnu og
félagsins Varðberg. Pétur Bene-
eliktsson bankastjóri, formaður
Samtaka um vestræna samvinnu
ikynnti fyrirlesarann og bauð
hann velkominn.
\ Langhelle kvaðst mundu víkja
stuttlega að nokkrum helztu við
foorfum og vandamálum Atlants
Ihafsbandalagsins eins og nú
Stæðu sakir.
Hann benti fyrst á þá stað-
reynd að burðarásinn í sáttmála
Atlantshafsbandalagsins væri hin
mánu tengsl sem skapazt hefði
anilli Vestur-Evrópu annars veg-
ar og Norður-Ameríku hins veg-
. ar. Án þessara tengsla væri banda
lagið dauðadæmt. Hann kvað
Bandaríkin hafa komið inn á
vettvang heimsimálanna upp úr
seinni heimsstyrjöld með alveg
mýjum hætti. Hin hefðbundna ein
angrunarstefna þeirra hefði ver-
ið rofin. Að vísu væru öðru
hverju uppi raddir um það í
Bandaríkjunum, að þau ættu að
standa ein og óstudd, en þær
settu ekki verulegan hljómgrunn
vestan hafs. Það væri í þessu sam
bandi athyglisvert, að áróðurinn
gegn Atlantshafsbandalaginu
beindist fyrst og fremst gegn
Bandaríkjunum.
Markmiðinu ná'ð.
Næst vék Langhelle að því, að
upphaflegu markmiði Atlants-
hafsbandalagsins hefði þegar ver
ið náð. Ef litið væri á landabréf
Evrópu væri það ljóst. Síðan
1949 hefðu engar breytingar orð
ið á landamærum Vestur-Evrópu.
Markmiðið í upphafi hefði verið
að koma í veg fyrir árásir og
landvinninga. Hann kvað óttann
hafa verið meginorsökina að
Stofnun Atlantshafsbandalagsins,
ekki hina lamandi angist, held-
ur raunsæjan ótta við raunveru-
legar hættur. Þessi ótti væri enn
megintengiliður bandalagsríkj -
enna. í þessu sambandi vitnaði
Langhelle í síðustu ræðu Krú-
sjeffs, þar sem hann sagði, að
sagan hefði sýnt að næði árásar-
eðili árangri færði hann sig upp
á skaftið, en ef hann mætti mót-
spyrnu drægi hann sig til baka.
Með þessum orðum hefði Krú-
sjeff raunar túlkað afstöðu At-
lantshafsbandalagsins, sagði
Langhelle.
Vonir um samninga í Berlín.
Síðar vék hann að vandamál-
um Þýzkalands og Berlínar. í
eumar hefði enn komið til átaka
um Berlín, og menn biðu frekari
þróunar í haust með eftirvænt-
ingu. Hann kvað bandamenn hafa
hersetu í borginni samkvæmt við
urkenndum samningi, og auk
(þess hefðu rúmar tvær milljónir
Berlínarbúa, þ.e.a.s. fíestir íbúar
Vestur-Berlínar, hvað eftir ann-
að ítrekað þann ásetning sinn í
kosningum að halda áfram að lifa
í frelsi. Hann minnti á nýleg
ummæli Krúsjeffs þess efnis, að
Rússar vildu ekki ráðast á rétt
Vesturveldanna í Berlín og að
Bamgöngubann við borgina væri
óhugsanlegt. Langhelle sagði að
samband Vestur-Berlínar við
Vestur-Þýzkaland skipti öllu
imáli einkanlega á efnahagssvið-
inu, því borgin gæti ekki komizt
af án þessa sambands. Þá væri
þess að gæta, að yrði markalín-
unni milli Austur- og Vestur-
Berlínar lokað að fullu, þá væru
vonir fjölda manna um frelsi ó-
nýttar, þar sem landamæri Aust-
ur- og Vestur-Þýzkalands væru
algerlega mannheld. Á síðustu 15
árum hefði hátt á þriðju milljón
manna flúið Austur-Þýzkaland
um Berlín. Hann kvað áðurnefnd
ummæli Krúsjeffs gefa vonir um
samningsmöguleika, en þeir
möguleikar væru að sjálfsögðu
takmarkaðir, því til væru hlutir
sem ekki væri hægt að semja um.
Það væri hægt að semja um
formsatriði eins og það hvort
Rússar eða Austur-Þjóðverjar
stimpluðu vegabréf eða hefðu á
héndi ýmiss konar stjóm mála
í Austur-Berlín, en um efnahags-
legt samband Vestur-Berlínar við
Vestur-Þýzkaland væri ekki
hægt að semja.
Ekki spurning mn gerð vopna.
Þá vék Langhelle að þróun
kjarnavopna. Hann sagði að í upp
hafi hefðu Bandaríkjamenn haft

Nils Langhelle
einokun á kjarnavopnum, en
kringum 1950 hefðu Rússar einn
ing trm gerð vopna, heldur notk-
un þeirra. Munurinn á stærri og
minni vopnum væri í rauninni
sáralítill, því notkun minni vopna
gæti hæglega leitt til þess að
stærri vopnuim yrði beitt. Þess
vegna væri nú lögð áherzla á
hefðbundinn vígbúnað til að kum
ast hjá tvíkostinum: uppgjöf eða
kjarnorkustyrjöld. Langhelle
kvað það vera ljóst að þekking
manna bæði austan tjalds og vest
an á kjarna- og vetnisvopnum
væri trygging fyrir því, að þeir
vildu komast hjá kjarnorkustyrj-
öld hvað sem það kostaði. Rúss-
um yrði þetta æ ljósara, og deila
þeirra við Kínverja um óhjá-
kvæmileik styrjalda benti til að
Kínverjar hefðu ekki sömu þekk
ingu á afleiðingum kjarnorku-
styrjaldar og Rússar. Langhelle
kvað þróunina rnundu leiða til
aukins hefðbundins vígbúnaðar.
Afdrifaríkasta vandamál
síðustu ára.
Þessu næst vék hann að hinum
svonefndu vanræktu löndum eða
þróunarlöndunum, eins og þau
eru nú almennt nefnd. Hann
kvað vandamál þeirra hafa ver-
ið aðalumræðuefnið á NATO-
fundi í fyrra. Nýlendustefnan
væri að líða undir lok og flestir
okkar fögnuðu því. En hin nýju
ríki Afríku og Asíu hafa hug á
sem allra örastri þróun og vilja
því halda sér utan við átök stór-
veldanna. Á sínuim tíma hefðu
ýmsir vestrænir leiðtogar verið
gramir hlutleysisstefnu þessara
ríkja, en nú virtu menn hana al-
mennt. Efnahagsvandamál þess-
ara ríkja væru svo geigvænleg,
að þau yrðu að leita sér hjálpar
hvar sem hana væri að fá. Hér
yrðu vestræn riki að bregðast við
á skynsamlegan hátt ,því þetta
væri eitt afdrifaríkasta vandamál
Framh. á bls. 18.
Halldór Jénsson:
Hversvegna tapar
togaraútgeröin?
FYRIR nokkrum dögum mátti
lesa í leiðaragrein, eins af dag
blöðum höfuðborgarinnar: „Sjáv
arútvegsmálaráðherra hefir skip
að nefnd, til að gera athugun á
hag togaranna og ber að vona,
að unnt verði að bæta á einhvern
hátt rekstursskilyrði þeirra. Tog
arar eru afkastamestu framleiðslu
tæki, sem þjóðin á, þegar afli er
sæmilegur og þeir hljóta, að
skipa mikilvægan sess í efnahags
lífinu.“
Það er ekert nýtt að lesa í
blaðagreinum, fáránlegt tal og
blekkjandi á ýmsan veg, í fram
setningu um atvinnumál þjóðar-
innar. En það er furðulegt, að
jafn almennt skynugur og dug-
mikill mannhópur, eins og ís-
lendingar eru, skuli standa uppi
alveg undrandi, þegar kemur að
gjaldþroti „afkastamestu fram-
leiðslutækja" þjóðarinnar.
Það er heldur ekki nýtt fyrir-
bæri, að sjávarútvegsmálaráð-
herra hafi skipað nefnd, til þess
að gera athugun á hag togaranna.
Ein slík var tilnefnd 1954 af al-
þingi, skipuð greindufn og ágæt
um mönnum, úr öllum stjórn-
málaflokkum landsins (form.
Björn Ólafsson fyrv. ráðh.). Önn
ur var tilnefnd af alþingi 1956,
einnig skipuð greindum og ágæt-
um mönnum úr öllum stjórnmála
flokkum (form. Gísli Jónsson
alþm.).
Báðar þessar nefndir komust
að sjálfsögðu að þeim einfalda
sannleika, hvernig „hagur togara
útgerðarinnar“ var. Báðar skil-
uðu ýtarlegu og greinargóðu yf
irliti um störf sín. í örstuttu
máli mættj skýra niðurstðður
þeirra þannig; sú fyrri segir: „tog
araútgerð landsmanna, hefir með
fáum undantekningum, verið
rekin með stórtapi síðasta ár“
(1953) ástæðurnar „eru aðallega
tvær, minni afli en árið áður og
lægra verð á heildarafla".
Aflamagnið 1953 var talið vera
4,768 smál. en var árið aður 183
smál. hærra í 300 úthaldsdaga.
Allir þeir sem sjó hafa stundað,
eða við sjávarútveg starfað, vita
að slík sveifla í aflabrögðum,
hefði ekki bannað íslenzkri togara
útgerð, og er þá megin orsök að
allega ein, þ.e. fiskverðið sem
veldur tjóninu.
í greinargerð síðarj nefndarinn
ar, segir m.a. „Tekjur útgerðar-
innar byggjast í meginatriðum
á tveimur þáttum þ.e. aflamagni
og því verðmæti, sem fyrir aflan
fæst.“
Nefndin lagði mikla áherzlu á,
að finna út raunverulegan til-
kostnað og tekjur, miðað við með
alafla. Af þeim uplýsingum sem
nefndin hafði um þessa liði, taldi
hún að fyrir 37 togara árið 1955
(meðalafli 4870 smál.) hefði kostn
aður á aflatonn verið 1.360.00 kr.
eða 1/36 pr. kg. af fiski. En tekj
ur, þar með taldar þáverandi upp
bótargreiðslur, voru 1.240.00 kr.
á smál. eða 1/24 pr. kg. Það vant
aði því, til þess að standast bein
an kostnað 12 aura á hvert fisk
kíló, en það jafngilti um Vz millj.
krónu tapi, á hvern togara.
— ★ —
Það hefir að undanförnu verið
mikið að því gert á opinberum
vettvangi, að vísa til fiskveiða
Norðmanna á þann veg, að hjá
þeim væri útgerðin á ýmsan hátt
betur starfrækt heldur en hér,
bæði hvað snerti sparnað í
rekstri, meiri hagnýtingu afla og
betri fiskmeðferð. Norskt fisk-
verð samanborið ' við það ís-
lenzka, hefir einnig valdið mönn
um margvíslegum heilabrotum,
sem eðlilegt er, en hvergi örlar
á raunhæfri skýringu á því furðu
lega fyrirbæri, sem mörgum virð
ist slíkt í fljótu bragði vera.
Það er skynsamlegt og sjálf-
sagt, að fylgjast með því til sam
anburðar, hvað gerist í atvinnu
málum annarra þjóða, og tileinka
sér það, sem betur fer. En það
er hættulegt að hbrfa svo fast
út í sjóndeildarhringinn, að mað
ur detti á hausinn um sinn eigin
þröskuld.
Að ég geri tilraun til þess, að
bera í bætifláka fyrir íslenzkan
sjávarútveg, þýðir ekki að ég
haldi því fram, að þar megj eða
þurfi hvergi um að bæta, því að
allt sé fullkomið. Skiljanlega á
sér stað samfelld þróun og stig-
breyting í þeirri atvinnugrein
eins og öðrum. Heldur vegna
þess, að mér blöskrar oft að lesa
og hlusta á tal margra þeirra,
sem til engrar ábyrgðar þurfa að
svara um þessi mál, en sífellt
bera þungar sakir á þá, sem í
starfinu standa á sjó og í landi.
— ★ —
Norðmenn eiga 15 til 20 togara.
Allir eru þeir minni (ca. 450/500
tonn) og sennilega verr útbúnir
heldur en okkar togarar og út-
hald skemmra, enda aflj þeirra
árlega, að jafnaði þrisvar til fjór
um sinnum minni heldur en okk
ar skipa.
í „Fiskets Gang" 1. des. 1960
(útgef. Fiskeridirektören, Berg-
en) er ýtarleg skýrzla um af-
komu norsku togaranna á árun-
um 1953 til 1959. Meðalafli þeirra
þessi ár hefir verið 1386 smál.
meðaltekjur á fisk-kíló 1.77 kr.
og meðalkostnaður á fisk-kíló
1.68 kr. (allt ísl. kr. á gengi
227.75 eins og var hér á tímabili).
Af skýrslunni má í stórum
dráttum gera samanburð við af
komu islenzku togaranna 1955,
samkv. greinargerð milliþinga-
nefndarinnar. Það vill einnig svo
vel til, að ekki þarf að halla á
Norðmenn, því þetta er annað
bezta tekju og aflaár þeirra. AU
ar samanburðartölur eru meðal-
tal.
Framhald á bls. 19,
Tekjur íslenzka togarans ........................ Kr. 1,24 á kg.
Kostnaður íslenzka togarans ..................... Kr. 1,36 á kg.
Tekjur norska togarans .......................... Kr. 1,86 á kg.
Kostnaður norska togarans ....................... Kr. 1,56 á kg.
Ef kostnaður beggja togaranna er sundurgreindur á skipverja
og í öðru lagi á allan annan kostnað, kemur þetta út:
Kostnaður til íslenzka skipverjans .............. Kr. 0,51 á kg.
Allur annar tilkostnaður ......................... Kr. 0,85 á kg.
íslenzka togarann vantar í kostnað ............... Kr. 0,12 á kg.
Kostnaður til norska skipverjans ................ Kr. 0,77 á kg.
Allur annar tilkostnaður ......................... Kr. 0,79 á kg.
Norski togarinn umfram kostnað ................... Kr. 0,30 á kg.