Morgunblaðið - 22.08.1961, Blaðsíða 6

6
MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 22. ágúst 1961
Dr. Matthlas Jónasson:
Syndardyggð og
siðgæði hjartans
Lokasvar til sr. Jóhanns Hannessonar
1 Jóhann Hannesson prófessor
deilir enn á skoðanir mínar uim
breytta réttarstöðu kvenna í nú-
tíma samfélagi og væntanleg á-
Ihrif hennar á siðgæðisþróun fram
tíðarinnar. Dregur lítið saman
með okkur. Bkki gerir hann mik
ið úr aðgreiningiu minni á sið
gæðishugsjón og hversdagssið-
gæði, eins og það birtist í verkn-
aði okkar. Eg hafði einmitt lagt
áherzlu á það, bæði í Viku-grein
um mínum og í svari mínu við
ádeilu séra Jóhanns (Mbl. 7. júní)
að raunsiðgæðið þarfnaðist um-
byltingar og endiurnýjunar.
Hvort slík bylting vex af auk-
inni þátttöku kvenna í þróun
menningarinnar, það er auðvit-
að ágizkun mín, studd misjafn-
lega sterkum líkum, og mun
sannast eða afsannast í framtíð-
inni. Jafnrétti kvenna á við karla
táknar — ef það kemst á — rót-
tæka breytingu í gerð samfélags-
ins. Sú breyting mun aftur hafa
djúptæk áhrif á menningarþró
unina í heild, þar á meðal siðgæð
isþróunina. Siðgæðishugmyndir
og raunsiðgæði manna eru sífellt
að breytast, til samræmis við nýj
an skilning á tilverunni og breytt
pr sam félagsaðstæður. Það er
1 Ihamingjuraun hverrar tíðar,
hvort sú breyting leiðir til fram
þróimar eða upplausnar siðgæð-
isins. Siðgæðishnignun einkenn-
ist á öllum tímium af því, að menn
jáfcuðust í orði kveðnu undir
hefðgrónar siðgæðishugmyndir,
sem þeir virtu þó einskis í verkn
aði sínum. Dífræn siðgæðisþróun
aftur á móti einkennist ávallt af
siðgæði hjartans, einlægri trú á
igildi og myndugleik hugsjónanna.
Eg nenni nú ekki að standa eins
Og gladiator frammi fyrir les-
endium og þrátta um það við
séra Jóhann, hvort þetta sé guð
fræði eða ekki. Hann hefir á
réttu að standa um það, að guð-
fræðin mætti ekki láta siðgæðis-
þróunina fram hjá sér fara.
(Hversu oft hefir hún gert það!)
Samt er óskyldum hugtökum
ruglað saman, ef hugleiðingar um
mannréttindi og siðgæði eru ein-
faldlega kölluð guðfræði.
Gagnrýni séra Jóhanns í síðari
greininni (Mbl. 14. júlí) virðist
einkum ætlað að sýna fram á
tvennt. í fyrsta lagi að sú sið-
gæðisbylting, sem ég talaði um
að spretta kynni af aukinni hlut
deild kvenna í menningarþróun-
inni, væri ókristileg og auk þess
óþörf, þar sem við hefðum sið-
gæðisboðskap Biblíunnar. í öðru
lagi að ég myndi ætla mér að
hrinda hinni umæddu siðgæðis-
byltingu í framkvæmd, og getur
séra Jóhann þess með góðlát-
legri kímni, að þax sé ekki lítið
í fang færzt.
Um síðara atriðið er rétt að
segja það strax, að ég viðurkenni
það stílbragð séra Jóhanns að
reyna að gera andstæðinginn
broslegan, en að öðru leyti er
þessi aðdróttun hans úr lausu
lofti gripin, svo að kímni hans
missir líklega marks. Trúboðs-
hneigð mun fáum mönnium liggjá
fjær en mér .Auk þess hrindir
enginn einn maður af stað siðgæð
isbyltingu. Orkulind slíkrar
hreyfingar eru raunsannar sam-
félagsaðstæður.hversu mjög sem
þetta hugtak kann að hneyksla
séra Jóhann. Hins vegar birtist
Og skírist hugsjónin, sem tendrar
Og leiðir þróun og byltingu, í
huga einstaklingsins. Séra Jó-
hann leggur mér hér orð í munn,
sem hann gæti engan stað fund-
ið. Með þvi gerir hann mér líka
upp heldur frumstæðan sögu-
skilning, sem ég vil sízt vera
kenndur við.
Um fyrra atriðið, viðleitni séra
Jóhanns að vekja grunsemd á ó-
kristilegu hugarfari mínu, get ég
verið fáorður, einkum þar sem
hann er sjálfur óákveðinn í aö-
dróttunum sínum og tekur aftur í
öðru orði það, sem hann sagði í
Dr. Matthías Jónasson
hinu. Hér er eitt dæmi: „En ef
með nýju siðgæði er átt við það
að yfirgefa hinn forna grundvöll
kriSindómsins, kærleikslögmál-
ið, þá eigum við auðvitað ekki
lengur samleið. Eg hef þó ekki
skilið dr. Matthías svo, að hann
vilji það í alvöru eða heild“. —
Eg mun ekki upphefja neina farí
sea-bæn til þess að hreinsa mig
af þessum grun. í greinum mín-
um stendur hvergi orð um það,
að ég telji að siðgæði framtíðar
innar verði óháð trúarbrögðum.
Eg sé ekki, að vaxandi hlutdeild
bonunnar í menningarþróuninni
auki líkurnar á því. En varajátn
ing og sýndarguðrækmi verða
aldrei grundvöllur nýs siðgæðis;
til þess þarf einhuga trú og ó-
kulnaða. Hvort siðgæði framtíðar
innar hvílir á trúargrundvelli eða
ekki, er því ekki eingöngu háð
þróun siðgæðisins, heldiur engu
síður þróun trúarinnar. Séra Jó-
hanni er það eflaust kunnara en
mér, í hvaða átt hún gengur nú
innan kristninnar.
Sú endurnýjun siðgæðisins,
sem kynni að spretta upp af
bættri samfélagsaðstöðu konunn
ar, myndi auðvitað ekki takmark
ast við þann hluta mannkynsins,
sem játast — í einlægni eða að
nafni til — undir kristna trú.
Þjóðir, sem engin kynni höfðu af
kristinni trú, áttu og eiga sitt
siðgæði og gætu stundum orðið
játendum kristninnar til fyrir-
myndar. Eg hlýddi nýlega á út-
varpsfyrirlestur séra Jóhanns
Hannessonar, þar sem hann benti
ókkur fslendingum á að taka
hina hófsamlegu drykkjusiði Kín
verja okkur til fyrirmyndar. —
Hann hikar sýnilega ekki við að
benda okkur á eftirsóknarvert
fordæmi í siðgæði utan kristn-
innar. Hitt er svo annað mál, að
hófsemdarkrafcin er eitt af grund
vallarboðorðum hins kristilaga
siðgæðis, svo að vafamál kann að
virðast, hverju við erum bættari,
þó að okkur sé vísað austur í hið
ókristilega Kína, ef hófsemdar-
boðorðið á engan hljóm,grunn í
siðgæðisvitund okkar sjálfra.
Það væri ofrausn af mér að
vilja meta þátt trúarbragða í sið
gæði framtíðarinnar. Með því
að trúarbrögðin eru einn þáttur í
viðleitni mannsins til þess að
skýra fyrir sér tilgang sinn og
tilverunnar í heild ,hljóta trúar-
leg viðhorf að breytast jafnhliða
öðrum þáttum samfélagsmenn-
ingarinnar. Síðan á blómatíð
kirkjunnar á miðöldum hafa orð-
ið róttækar breytingar, sem skap
að hafa gersamlega ný viðhorf
Og vandamál í siðfræðinni.
„Summum bonum“, sem sið-
fræði kirkjufeðranna hvílir á,
stendur ekki lengur óhaggað. Hin
stórkostlega tilraun Schelers að
treysta þennan grundvöll (das
Absolúte) að nýju, er í þessu at-
riði ekki sannfærandi.
Þessi vandarnál eru þó e.t.v. of
flókin fyrir góðlátlegt rabb okk-
ar séra Jóhanns í Morgunblaðinu.
H.
Eg hefi ekki geð til að eltast
við mótbárur séra Jóhanns gegn
þeirri margsönnuðu staðreynd,
að konan hefir frá upphafi sætt
misrétti og kúgun af hálfu karl-
mannsins. Ólík samfélagsaðstaða
kynjanna blasir við hverju sjá-
andi auga enn í dag og kemur
jafnvel skýrt fram í réttarákvæð-
um, þó að allt sé það ólíkt mild
ara en var fyrr á öldum. Gegn
slíkum staðreyndum gagnar lítið
sú fullyrðing, að konan hafi ekkl
verið kúguð „abstrakt", eins og
gagnrýnandi minn orðað það. Auð
vitað hafa karlar, sem stýrðu
völdum og auði, kúgað aðra
karla, sem minna máttu sín. Svo
mun lengi verða. Kúgun linnir
ekki, þótt eittbvað létti á oki
konunnar. En innan þessarar kúg
unar var jafnan greinlegur eðlis-
munur á aðstöðu karls og konu.
Varla gat svo auman þræl, að
hann væri ekki herra yfir einni
konu eða fleiri. Þannig gekk það
um aldaraðir, hvort sem þessi
„pater familias“ var nú sjálfur
kúgaður eða ekki. Eg hygg að
séra Jóhanni gangi erfiðlega að
fá konur til að fallast á þá skoð
un, að þessi munur hafi litlu
máli skipt í sambúð kynjnna og
fyrir þróun menningarinnar.
Séra Jóhann segir ágreininginn
milli okkar snúast fyrst og fremst
um það „hvernig nota beri hug-
sjónasöguna og abstrakt hugsun-
ina“. Sú útlegging er mjög fjarri
mínum skilningi. Af minni hálfu
er um það eitt að ræða að gera
mér grein fyrir róttækuim breyt
ingum, sem nú eru að verða á
gerð (struktur) samfélagsins, m.
a. vegna aukins frelsis og bættr
ar samfélagsaðstöðu komumar,
— þó að sú breyting sé enn þá
varla komin á miðja leið. Ef sam
félagsbyltingin gengur eins og
nú horfir, hlýtur að leiða af
henni djúptækar breytingar I
þróun menningarinnar, ekiki sízt
í siðgæðisefnum. Kannski er slíkr
ar byltingar hvergi brýnni þörf
en á siðgæðissviðinu, þar sem
sýndardyggðir eru í þann veg-
inn að kæfa siðgæði hjartans og
Framh. á bls. 17
• Bréfaskrif um
áfengismál
G. Br. ritaði Velvakanda
bréf á dögunum og birtist það
hér í dálkunum á dögunum.
Bréf þetta er ritað í tilefni af
hugleiðingum Velvakanda um
áfengismálin eftir verzlunar-
mannahelgina. Það er ritað af
mikilli hógværð og mættu
þeir, sem mest rita um bind-
indismál taka málflutning
hans sér til fyrirmyndar.
G. Br. spyr Velvakanda um
hverjar úrbætur hann vilji
gera í áfengismálunum. Því er
fyrst til að svara, að Velvak-
andi telur fyrstu úrbótina
hljóta að vera að minnka áhrif
þeirra manna og þess félags-
skapar, sem einn þykist búa
yfir patentlausn á málinu, allt
annað innlegg í málið sé ill-
kvittni eða fávizka.
Velvakandi gat þess í áður-
nefndum pistli, að sennilega
væri hann að magna á sig sví-
virðingar einkahandhafa á-
fengisbölsins, með því að
gerast svo djarfur að hafa
skoðun á málinu. Það reynd-
ist því miður rétt. 18. þ. m.
ritar erindreki stúkunnar
grein í Tímann. þar sem sví-
virðingar um Velvakanda fyr-
ir ofdirfzkuna sitja í fyrir-
rúmi fyrir raunhæfum um-
ræðum um vandamálið.
Nú hefur Velvakanda borizt
bréf frá áhugamanni um bind-
indismál og segir þar m. a.:
• Bréf til Velvakanda
„Um þetta leyti, ár hvert,
hefjast áköf blaðaskrif um
áfengismál eftir þá vaxandi
drykkju og útisvall sem er að
setja svip á verzlunarmanna-
helgina. Velvakandi birti harð
orða hugvekju 12. ágúst og
móðgaði um leið hina sjálf-
kjörnu þjóðbjörgunarsveit
bindindismanna sem með ára-
tuga baráttu hefur tekizt að
koma á fjölda hafta og þvingJ
ana 1 áfengislöggjöfina með
þeim árangri að siðlaus of-
drykkja vext ár frá ári, þvert
ofaní það sem til er ætlast.
P.S. skrifar heilsíðugrein í
Tímann um ekkert ! ! nema
persónulegar skammir til Vel-
vakanda, en G. Br. er svo ein-
lægur að spurja í fáum orðum,
hvað eigi að gera?
Það er ekki á hverjum degi
að bindindismenn viðurkenni
uppgjöf sína opinberlega og
óski eftir tillögum frá öðr-
um; vonandi er að renna upp
morgunn nýrrar stefnu bind-
indismanna í áfengismálum,
að viðurkenna tilveru áfengis
og þeirrar staðreyndar að
mikill hluti fólks vill neyta
þess.
• Fræðsla um vín
Á siðustu árum heyrast
fleiri og fleiri háværar radd-
ir í blöðum og útvarpi um að
nauðsyn sé að fræða fólk um
vín og hvernig þess skuli
neytt. Áfengið er ekki eitur
sé rétt með það farið. Hollur
matur gæti eins talizt eitur
sé hans neytt í óhófi eins og
gert er í ótal tilfellum með
slæmum afleiðingum. Bíla á
ekki að banna þótt árlega
verði meir en tvöþús. árekstr-
ar, heldur auka þekkingu
manna á umferðarreglunum
og auka eftirlit með því að
þeim sé hlýtt. Sama gildir um
áfengið. Mörg vín eru dýrðleg

.Copyrighl P. I. B Box fe Copenhoge.-t
listaverk sem á að umgangast
á réttan hátt. Athugandi væri
að veitingahús og danskenn-
arar sameinuðust um að ala
upp nýjan móral, almenning.
ur þarfnast fræðslu um vín
eigi síður en veitingafólk.
Mjög örðugt er að fá góðar
fræðslubækur um vínneyzlu
og vín of dýr til tilrauna.
• Land þriggja pela
flöskunnar
Áfengisfáfræði er áfengis-
bölið (ofneyzla) sem röng
stefna bindindismanna hefur
orsakað öðrum fremur. Þetta
sjá flestir aðrir en framámenn
bindindismanna og almenn-
ingi sárnar það og geldur
þeirra áhrifa sem þeir hafa á
stjórn áfengismála og ráða-
menn landsins. Bindindishreyf
ingin þarf að vinna sig í þann
virðuléga sess sem hún getur
skipað og henni ber, ef rétt er
á haldið. Við förum í sjóferð
með „Heklu" eða „Gullfossi1*
til að njóta um stund fullkom.
ins frelsis í mat og drykk,
samt er þar viðburður að sjá
drukkinn mann, unz stigið er
aftur á land heilflöskunnar,
sem minnsta skammt. Það er
sagt ódýrara og friðsælla fyr-
ir nokkra menn að drekka i
leigubíl en að sækja góð veit.
ingahús. Þar sem ég hef dval-
izt erlendis hefur áfengi feng-
izt í flestum matbúðum og
verið feikna fjöldi af ölstof-
um, þar sást helzt aldrei vín á
fólki, vikum og mánuðum
saman.“
ATHUGASEMD.
Á sunnudag var sagt hér i
dálkunum, að Kristmann
Guðmundsson, rithöfundur
'hefði sent Velvakanda hina
ágætu grein sína um framtíð
íslenzkrar garðræktar.
Hið rétta er, að Kristmann
varð góðfúslega við tilmæl-
um Velvakanda um að svara
spurningunni: Hver er fram-
tíð íslenzkrar garðræktar?