Morgunblaðið - 22.08.1961, Blaðsíða 13

MORGVTSBLAÐIÐ
13
Í>riðjudagur 22. ágúst 1961 1
Á slóðum
Jóns Sigurðssonar
LÚÐVÍK Kristjánsson lætur
ekammt í millum stórra högga.
í kjölfar Vestlendinga, sem er
inikið sagnfræðisverk í þrem
■bindum, kemur bókin Á slóðum
Jóns Sigurðssonar, rúmar 350
blaðsíður. miöa athvalisverð oa
Lúðvík Kristjánsson
snjöll sagnfræðileg rannsókn á
vissum þáttum í ævi forsetans,
þar sem nýju ljósi er varpað á
stórmennið, eða réttara sagt:
Ijósi er varpað á lítt kunna þsetti
á lífi hans, svo að við augum blas-
ir betur en áður maðurinn bak
við frelsishetjuna og þjóðardýr-
iin inn.
Ég býst við að sumum virðist
igeislabaugurinn um höfuð Jóns
mokkru daufari eftir lestur þess-
arar bókar en áður, en að sama
skapi hefur svipmótið lifnað og
skýrzt, ég tel ávinning mikinn að
umskiptunum. Yfirburðir Jóns
Sigurðssonar eru á flestmn svið-
um slíkir, að hann þolir mæta-
vel að horfast í augu við hvern
sem er, þó okkur hafi nú verið
sýnt á bak við tjöldin, þangað
sem sviðsljósin náðu aldrei með-
an hann skilaði hlutverki sínu,
og enn miklu lengur.
Höfimdur skiptir bók sinni í
þrjá aðalkafla, sem bera þessar
fyrirsagnir: „Þjónusta án launa“
,,begar Jóni reið allra mest á“
og „Jón og George Powell“. Hver
þessara aðalkafla skiptist svo í
fjölda marga smákafla, sem hver
fyrir sig ber sinn titil. Léttir þessi
tilhögun lesturinn, greiðir hina
jnörgu þætt verksins hvern frá
iiðrum. Bygging þess er vel og
kunnáttusamlega hugsuð og af
Jiendi leyst. Um vinnubrögð höf-
lindar er það enn fleira að segja,
að hann reisir sagnfræðilegar nið-
urstöður sínar einvörðungu á
frumheimildum, óyggjandi skjöl-
um og skilríkjum, og birtir jafn-
vel myndir af sumum þeirra.
Munnmæli og getgátur fyrirfinn-
ast ekki í bókinni, og afar víða
eru leiðréttar missagnir annarra
fræðimanna og rithöfunda, sem
áður hafa fjallað um og gefið út
á prenti bækur eða ritgerðir um
eama efni og Lúðvík Kristjáns-
eon er hér að skilgreina. Kemur
jafnvel víða í ljós hvað upphaf-
lega hefur valdið slíkum mis-
BÖgnum, alloftast er það handa-
Biófskennd og fljótvirknisleg notk
un frumheimilda, eða skortur á
þeim, stundum hlaupið eftir sögu
eögnum, eða þá að valdið hefur
6Ú almenna tilhneiging þjóðar-
innar að skilja alla hluti Jóni
Sigurðssyni í vil, líka þá hluti,
®em varla hefðu orðið til sóma
venjulegu fólki. Er hér einkum
átt við samningsrof hans við að-
iia, sem greiddu honum fyrirfram
etórfé fyrir að rita bækur, sem
Ihann svo aldrei byrjaði á, hvað
l>á að hann lyki við þær. Enn
fremur ráðgerðir Jóns um enn
frekari fjáröflun af því tagi, þó
ekki næðu fram að ganga, svo
sem þá, er honum datt í hug að
fá Dufferin lávarð til að greiða
sér fúlgur fjár fyrir að skrá
5—6 bindi sögurit um samskipti
fslendinga og Englendinga. Á
þessar fjörur er Jón að fara
tveim árum eftir að hann hafði
tekið að sér að skrá Sögu íslands
í mörgum bindum fyrir þann sér-
kennilega auðkýfing og róman-
tíska sakleysingja George Powell,
og fengið fyrirfnam greidda ótrú-
lega háa upphæð í ritlaun. í>á er
Jón einnig á allháum árlegum
launum hjá Fornfræðafélaginu
danska fyrir að rita fyrir það
sögulega Xslandslýsingu í nokkr-
um bindum. Þessi laun tók Jón
árum saman, en aldrei skilaði
hann neinu handriti.
Um þennan þátt í sögu Jóns
Sigurðssyni farast höfundi, Lúð-
vík Kristjánssyni, orð á þessa
leið:
„Höfundur þessa rits vill enn
einu sinni leggja áherzlu á það,
til þess að forða misskilningi, að
Jón sækist ekki eftir fé fyrir
sjálfan sig, heldur sem forsvari
fslendinga í sjálfstæðisbaráttu
þeirra, en hana var ekki unnt að
heyja gersamlega tómhentur. Og
úr því ekki var aðstoðar að vænta
að heiman, varð að leita hennar
annað, þó með þeirri gát, að mál-
um þjóðarinnar væri aldrei teflt
í neina tvísýnu. Það er til dæmis
eftirtektarvert, að Jón Sigurðs-
son hafnaði ætíð hverri uppá-
stungu, sem á bryddi um það, að
fslendingar leituðu aðstoðar rík-
isstjórna annarra landa.“
Þetta voru orð Lúðvíks Krist-
jánssonar. Lesendur bókar hans
hljóta að verða honum sammála.
Jón Sigurðsson var aflakló, en
eki í eiginhagsmunaskyni, heldur
notaði hann tekjur sínar allar í
þágu íslenzkra hagsmuna. enda
vann hann alla ævi hin umfangs-
mestu og gagnmerkustu störf fyr-
ir ísland, án þess að fá þóknun
fyrir. Útgáfa Félagsritanna var
honum til dæmis fjárhagslegur
baggi í 30 ár, en án þeirrar út-
gáfu hefði honum orðið ókleift
að fylkja íslenzku þjóðinni um
frelsiskröfur sínar á hendur
dönskum stjórnarvöldum. Jafn-
vel hin miklu handrita- og bóka-
kaup hans voru þáttur í réttinda-
baráttunni fyrir ísland, því að
á söguvísindunum reisti hann rök
in fyrir réttarstöðu föðurlands-
ins.
í fyrsta kafla ritsins gerir höf-
undurinn grein fyrir bókmennta-
störfum Jóns Sigurðssonar og
hverjar undirtektir og viðtökur
rit hans hlutu meðal almennings
á íslandi. Reynslan varð sú, að
bæði bókmenntafélágsbækurnar
og Félagsritin eignuðust nokkra
duglega og fórnfúsa stuðnings-
menn, en árgjöld greiddust seint
og illa, og virðist almenningur
lítt hafa metið þessi störf Jóns
Sigurðssonar. í lok kaflans kemst
'höfundur að þeirri niðurstöðu að
fyrirgreiðslustörfin fyrir fjöl-
marga einstaklinga á íslandi hafi
átt mikið meiri þátt í vinsældum
Jóns en bókmenntastörf hans og
st j órnmálabarátta.
í miðkafla verksins „Þegar
Jóni reið allra mest á“ hrekur
höfundur þá útbreiddu skoðun
meðal fslendinga, að Danir hafi
beitt Jón refsiaðgerðum vegna
frelsisbaráttu hans á þjóðfund-
inum og á Alþingi og yfirleitt
vegna stjórnmálastarfsemi hans.
Það voru fslendingar, sem brugð-
ust Jóni fjárhagslega, þegar hon-
um reið allra mest á, en meðal
danskra áhrifamanna átti hann
ævinlega vini, sem reiðubúnir
voru að tryggja lífsafkomu hans,
útvega honum styrki, ráða hann
til starfa. Hitt er satt, að Jón
þáði ekki störf, sem á einhvern
Islendingur
stjóri í Vancouver
FRANK Frederickson er einn
hinná kunnustu manna af ís-
lenzkum ættum vestanhafs.
Hann hefur lagt gjörva hönd
á margt, en það sem hann er
frægastur fyrir og lengst
mun halda nafni hans á lofti,
eru afrek hans í ísknattleik
(Hockey).
Frank er fæddur í Winni-
peg 11. júní 1895, foreldrar
hans voru Guðlaug og Jón
Friðriksson, bæði íslenzkrar
ættar. Frank lauk prófi frá
Kelvin Technical School and
Central Collegiate árið 1913
og innritaðist næsta ár í laga-
deild Manitobaháskóla og
hafði stundað þar laganám í
tvö ár er hann varð að hietta
námi sökum fátæktar. Vann
hann þá um skeið í lögfræði-
skrifstofu, sem skrifstofumað
ur, og þótt undarlegt megi
virðast, fékk hann þá fyrst
áhuga á ísknattleik. Frank
gekk í 196. herdeildina í
heimsstyrjöldinni fyrri, var
sendur utanlands x flugher-
inn og tók flugpróf sitt í
Egyptalandi.
Árið 1920 réðst Frank til
hins fyrra Flugfélags íslands,
með samningi til fimm ára,
átti hann að sjá um og skipu-
leggja flugferðir á Islandi.
Samningurinn varði skemur
en skyldi (tæpa 6 mánuði)
vegna fjárhagsörðugleika fé-
lagsins. Hélt þá Frank aftur
til Winnipeg og lagði þar
stund á ísknattleik og varð
brátt mjög þekktur ísknatt-
leikari. Stofnaði Frank þar
flokk ísknattleikara, er í
voru menn eingöngu af ís-
lenzkum ættum; nefndi hann
flokkinn Falcons (Fálkana).
Flokkur þessi var mjög vel
þjálfaður og fór Frank með
flokk sinn á Ólympíuleikana
í Antwerpen árið 1920. Kom
flokkurinn þar fram fyrir
hönd Kanada og vann glæsi-
legan sigur. Var það í fyrsta
skipti, er Kanada hafði unn-
ið ísknattleik á Ólympíuleik-
unum.
Af þessari för varð Frank
frægur mjög bæði í Kanada
og Bandaríkjunum og raun-
ar víðar, þar sem þessi íþrótt
er þekkt og iðkuð. Frank rit-
aði fjölda greina um ísknatt-
leik í ýms blöð og var um
langt skeið með hæstlaunuðu
ísknattleikurum í Kanada og
Bandaríkj unum.
Árið 1935 fluttist Frank til
hátt gátu heft hann í frelsisbar-
áttunni, þar á meðal íslandsferð-
ir hans til þingsetu annað hvert
sumar.
Skemmtilegasti hluti bókarinn-
ar er tvímælalaust þriðji kafl-
inn, ,,Jón Sigurðsson og George
Powell“. Meginefni hans eru
bréfaskipti þeirra Jóns Sigurðs*
sonar og Eiríks Magnússonar,
sem búsettur var í París. Bréf
þessi fjalla öll með einhverjum
hætti um ungan Walesbúa skáld-
mæltan og rómantískan, sem er
að bíða þess að ríkur og fordrukk
inn faðir hans hrökkvi upp af
klakki lífsins og eftirláti syni sín
um arfinn, sem er mikið fé í
löndum og lausum aurum. Powell
yngra langar mjög til að verða
frægur og tengja nafn sitt ein-
hverju miklu menningarafreki,
sem hann finnur sig þó ekki
mann til að leysa af eigin hönd-
um, öðruvísi en að kosta það af
fjármunum sínum. Eiríkur Magn
ússon telur hann á að ráða Jón
Sigurðsson til að semja fyrir sig
mikla íslandssögu í 6 bindum,
því að fátt gæti orðið frelsi fs-
lendinga meir til framdráttar, og
kosta síðan útgáfu verksins á
ensku og íslenzku og jafnvel
þýzku, og muni hann verða heims
frægur af því menningarafreki.
Eiríkur verður síðan meðalgöngu
maður milli Jóns og Powells
yngra. Og þrátt fyrir það að
gamli Powell heldur áfram að
hjara árum saman og illvígir
fj/árhaldsmenn gæti mauranna,
tekst xrnga manninum að herja
út 1400 sterlingspund í ritlaun
handa Jóni, og þessa summu send
ir Eiríkur honum snemma árs
1866, upphæð sem að verðgildi
nam sem svaraði helmingi eigna
ríkasta manns landsins, Friðrikc
Eggerz í Breiðafjarðareyjum.
Frh. á bls. 17.
Vancouver B.C. og tók að sér
vátryggingarstörf, en við það
hafði hann unnið á sumrum
þau árin, sem hann starfaði
sem ísknattleikari. Árið 1946
bauð hann sig fram sem
skólaráðsmaður í Vancouver
og náði kosningu. Gegndi
hann því starfi um nokkurra
ára skeið. í desember 1958
var Frank í kjöri við kosn-
ingar til borgarráðs Vancouv
erborgar og náði kosningu;
fyrsti maðurinn af íslenzkum
ættum, sem hefur gegnt því
var siðan endurkosinn árið
1960 til tveggja ára.
Nú í sumar hefur Frank
gegnt borgarstjórastörfum í
Vancouverborg og er hann
starfi. Meðfylgjandi mynd
var tekin af Frank í hátíða-
búningi borgarstjóra. Sem að
líkum lætur starfar Frank í
ýmsum nefndum og ráðum í
Vanvouver, meðal annars í
háskólaráði. í tilefni af 40
ára afmæli flugsins á íslandi
var Frank boðið til íslands
til að taka þátt í hátíðahöld-
um þeim, er fram fóru af því
tilefni þar eð hann var fyrsti
maður íslenzkrar ættar, sem
starfað hefur sem atvinnu-
flugmaður á Islandi fyrir
40 árum.
Einn mesti heiður sem
Frank hefur hlotnazt var
þegar hann var kosinn í
Canadian Hockey Hall of
Fame í viðurkenningarskyni
fyrir hans mörgu afrek á
sviði þeirrar íþróttar og er
hann eini Islendingurinn sem
sá heiður hefur hlotnazt.
Þótt Frank sé fæddur og
uppalinn í Winnipeg þá talar
hann íslenzku og heldur
sínu íslenzka ætterni mjög á
lofti og er hreykinn af að
vera íslenzkrar ættar. Hann
er maður ljúfur í framkomu
og laus við stærilæti og
rembing og vill hvers manns
götu greiða. Frank hefur
borið hróður Islands víða og
verið íslendingum til sóma
hvar sem hann hefur farið.