Morgunblaðið - 01.09.1961, Blaðsíða 20

MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 1. sept. 1961
£8
Ég var búin að vera með
hljómsveitinni hálft annað ár.
Stundum hafði okkur liðið vel.
Ég gleymi aldrei nótt í Boston,
þegar ég sat á píanóbekknum í
hótelíbúð Arties í tólf stundir,
horfði út á flóann og sló tvær
bassanótur, meðan hann var að
semja einkunnarlag hljómsveit-
arinnar, „Nightmare“.
Það eru ekki margir, sem hafa
barizt harðar við hina þrsel-
lunduðu í tónlistarlífinu og ann-
ars flokks borgararétti, sem
eyðileggur svo marga dökka tón-
listarmenn. Hann vann ekki, en
hann tapaði ekki heldur. Það var
ekki fyrr en löngu eftir að ég
var farinn frá honum, sem hann
sagði því öllu að eiga sig. Enn
þann dag í dag talar fólk um, að
hann hafi verið ruglaður, af því
að honum voru aðrir hlutir
meira virði en milljónatekjur.
9
Setið gegnt sólu
Ekki eru nema fimm mílur frá
Pod’s og Jerry’s á 133. götu við
Sjöundu breiðgötu til Sheridan
Square 1 nágrenni 4. götu við
áðurnefnda breiðgötu.: Samt var
heill heimur á milli og það tók
mig um sjö ár að komast þessa
leið.
Nsesti áfangi á framabraut
minni var Café Society Dow-
town. Þegar ég kom þangað fyrst
var það ekki annað en kjallari,
fullur af mönnum við hreingem-
ingar, málun og skreytingu, og
vonir skóframleiðanda frá Jers-
ey, Ba-rney Josephson að nafni.
Hann hafði ég hitt á vegum John
Hammond’s.
Barney og kona hans, sem var
dásamleg kona, sögðu mér, að
í þessum skemmtistað ætti ekki
neinn aðskilnaður kynþátta að
eiga sér stað. „Hér eíga allir
jafnan rétt“.
Þessu hafði ég alltaf verið að
bíða eftir, og ánaegja mín átti sér
engin takmörk. Skemmtikraftar
við opnun salarins áttu að vera
Meade Lux Lewis, Albert Amm-
ons og Pete Johnson, sem léku
boogie-woogie á tvö píanó, Joe
Tumer og Frank Newton voru
með hljómsveitina.
Ég mun aldrei gleyma kvöld-
inu, þegar opnað var. Það hljóta
að hafa verið sex hundmð
manns í salnum, frægir menn,
listamenn og fólk, þekkt úr sam
kvæmislífinu. Og það var maðk-
ur í mysunni. Barney var búinn
að fá vínveitingaleyfið, en eng-
inn mátti fara upp á sviðið, fyrr
en skemmtanaleyfið væri komið,
og það var ekki komið. Klukkan
var að verða ellefu, og við vor-
um að fyllast örvæntingu. Lög-
reglan stóð við dyrnar og beið.
Ég gat ekki haldið spennuna út
lengur. „Svona nú, við verðum
að taka áhættuna,“ sagði ég við
Barney. „Það drepur engan að
vera eina nótt í fangelsi."
Við vorum búin að ákveða að
hætta á að byrja klukkan hálf
tólf, en leyfið kom á síðasta
augnabliki. Það varð til þess, að
lögreglan fékk að horfa á frum-
sýninguna. Áheyrendurnir tóku
hverju atriðinu betur en því,
sem á undan var komið, og ég
var síðust. Þetta voru áheyrend-
ur, sem talandi var um.
Meðan ég var hjá Café Society
varð til lag, sem hefur orðið að
mínum einkamótmælum —
„Strange Fruit“. Það var sam-
ið við ljóð eftir Lewis Allen. Ég
hitti hann fyrst á Café Society.
Hann sýndi mér þetta kvæði, og
það greip mig föstum tökum.
Það var lifandi mynd af öllu því,
sem hafði orðið pabba að bana.
Allen hafði einnig heyrt um
dauða pabba og hafði einnig á-
huga á söng mínum. Hann stakk
upp á, að ég fengi Sonny White,
sem hafði leikið undir hjá mér,
mér til fulltingis, og við skyld-
um svo semja tónlist við það.
Svo unnum við þrjú saman, og
lukum eftir þrjár vikur. Ég fékk
einnig ágæta aðstoð frá Danny
Mendelsohn, öðrum höfundi,
sem hafði útsett svolítið fyrir
mig. Hann hjálpaði mér við út-
setningu lagsins og var þolin-
móður að æfa það með mér. Ég
vann eins og þræll að þessu, því
ég var aldrei viss um, að það
næði hylli áheyrenda, né heldur,
að gestir í glæstum næturklúbb
gætu skilið, hvað þetta lag var
mér.
Ég var hrædd um, að margir
myndu verða því andstæðir. í
fyrsta skipti, sem ég söng það,
var ég hrædd um, að mér hefðu
orðið mistök á, og að grunur
minn ætlaði að rætast. Það vott-
aði ekki fyrir klappi, þegar lag-
inu lauk. Þá fór einn maður að
klappa hikandi, og síðan fylgdu
allir dæmi hans.
Eftir nokkurn tíma fóru vin-
sældir þess að aukast, _og menn
fóru að biðja um það. Útgáfa sú,
er ég söng inn á plötu fyrir
Commodore, varð sú af mínum
plötum, sem bezt seldist. Ennþá
verður mér þungt í skapi í hvert
skipti, sem ég syng það. Það
minnir mig á kringumstæðurnar
þegar pabbi dó. En ég verð að
halda áfram að syngja það, ekki
aðeins vegna þess, að beðið er
um það, heldur vegna hins, að
tuttugu árum eftir dauða pabba,
eru sömu kringumstæðurnar enn
við líði í Suðurríkjunum.
Eftir því, sem árin liðu hef ég
orðið fyrir margri undarlegri
reynslu vegna þessa lags. Það
hefur undraverða hæfileika til
að skilja sauðina frá höfrunum.
Það var eitt sinn í Los Angeles,
að einhver gæs stóð upp, og
sagði „Heyrðu Billie, af hverju
syngurðu ekki þennan róman-
tízka söng, sem þú ert svo fræg
fyrir? Þennan um nakin lík,
sem dingla í trjám?“
Það er víst óþarfi að segja, að
ég gerði það ekki.
En í annað skipti, er ég var
við 52. götu, lauk ég dagskránni
með „Strange Fi;uit“ og fór, eins
og venjulega, inn á salernið. Ég
geri það alltaf. Þegar ég syng
þetta lag, hefur það svo sterk
áhrif á mig, að mér verður illt.
Það rænir mig öllu jafnvægi.
Þá kom einhver kona inn á
kvennasalernið þarna á Down-
beat Club og fann mig útgrátna.
Ég hafði hlaupið frá sviðinu,
sjóðheit og ísköld í senn, ánægð,
en þó með vanlíðan. Hún leit á
mig, og tár komu fram í augu
hennar. „Guð minn góður,“
sagði hún. „Ég hef aldrei heyrt
neitt jafn fallegt. Það væri enn-
þá hægt að heyra saumnál detta
þarna frammi.“
Fyrir örfáum árum var ég bú-
in að syngja í hálfan máhuð í
Miami, án þess að hafa nokkru
sinni sungið „Strange Fruit“.
Ég hafði ekki treyst mér til að
horfa upp á æsinguna, sem allt-
af verður, þegar ég syng lagið
í Suðurríkjunum. Ég vildi ekki
koma af stað neinu, sem ég gæti
ekki ráðið við. Svo var það
kvöld nokkurt, að búið var að
biðja mig um það að minnsta
kosti tuttugu sinnum, og ég gaf
eftir. Það var þarna maður, sem
búinn var að koma dag eftir dag,
og biðja um „Strange Fruit“ og
„Gloomy Sunday". Ég veit ekki
hvað kom honum til þess, en
nógu var hann dapur á svip. Það
varð úr, að ég söng það, sem
ég var beðin um, sem aukalag.
Þegar að enda lagsins dró, var
rödd mín orðin sterkari og reiði-
legri en hún hafði verið mánuð-
um saman, og eins virtist liggja
á undirleikaranum. Ég hvæsti
út síðusVi setningunni.
Ég var raunverulega að nota
svipuna á áheyredur, en ég hef
aldrei heyrt annað eins lófatak.
Ég fór af sviðinu, skipti um föt,
og þegar ég kom út var ennþá
verið að klappa inni.
Fáir aðrir söngvarar hafa
reynt að syngja „Strange Fruit“.
Ég hef aldrei reynt að draga úr
þeim kjark, en áheyrendur hafa
gert það. Það var löngu eftir að
ég var hætt á Café Society, að
Josh White kom fram á sviðið
þar í óhnepptri skyrtu Og söng
það. Áheyrendur kölluðu til
hans, að láta lagið í friði.
Nokkrum árum seinna sagði
Lillian Smith mér, að lagið hefði
komið henni til að skrifa bók
hennar og leikrit um aftökur án
dóms og laga. Allir vita, hvað
hún nefndi þessi verk.
★
Þessi tvö ár, sem ég var á
Café Society, tóku ýmsir úr sam
kvæmislífinu mig upp á arma
sína. Þeir reyndu það að minnsta
kosti. Ég kynntist mörgu ágætu
fólki, en ég fékk auðvitað að
kenna á leiðindaskjóum líka. Ég
öðlaðist frægð, og sá, sem verður
frægur, má vara sig.
Þegar ég var þrettán ára var
ég verulega slæm um skeið. En
ég ákvað einn dag, að gera ekki
neitt og segja ekki neitt, sem mér
væri ekki alvara með. Ekki einu
sinni „Þökk fyrir, herra,“ eða
„Gerið svo vel, frú.“
Sá einn, sem er fátækur og
svartur veit, hve oft maður fær
á baukinn fyrir að reyna að gera
jafn einfaldan hlut.
En ég gafst aldrei upp. Og ég
reyndi það jafnt í mínu eigin um
hverfi, Harlem, og annarsstaðar.
Eg komst að því, að minna. er
um gervimennsku í Harlem, en
meðal fína fólksins. Það er mesti
munurinn. Uppfrá var allt nefnt
sínum réttu nöfnum, en niðurfrá
var allt öðru máli að gegna.
Eg átti altaf í erfiðleikum með
að tala undir rós, og það kom
oft fyrir, að mér fataðist svo að
minkar og fjaðrahattar ruku svo
upp, að engum hefði getað dott-
'ið í hug, að nokkuð fyrirbrigði
ætti sitt nafn.
„Hvað skyldi fólk hugsa?“ er
— Ég erfi aldrei smámuni. Eigum við ekki að sættast?
w
a
r
i
/
u
ó
....og nú kveðjum við ykkur
frá Ferðadýragarðinum . . Gleym
ið ekki að koma og skoða nýju
bjarndýrshúnana okkar, Binna
og Baby Joll. . komið með fjöl-
skylduna á sunnudaginn.. Verið
þið sæl!
— Heldur þú að þetta geti
verið húnarnir okkar Markús?
— Ég veit það ekki, en ég ætla
vissuleea að athuga það!
fyrsta boðorðið hjá þessum mann
eskjum. Mér hefur alla tíð vei ið
nákvæmlega sama, en ég hafði
gaman af að sjá, hvernig þetta
fór fram, og hverjar afleiðing-
arnar urðu fyrir viðkomandi.
Til dæmis má nefna stúlku,
sem ég hitti fyrst í Café Society.
Eg ætla að kalla hana Brendu.
Hún var allra laglegasta stúlka
og á svipuðum aldri og ég. Hún
bjó við Fimmtu breiðgötu I
stórri íbúð, fullri af peningum.
Fjölskylda hennar átti einhvern
hlut í pappírsiðnaðinum. Henni
græddust peningar nótt sem nýt-
an dag.
Hún kom inn kvöld eftir kvöld.
Hún virtist dá söng minn tak-
markalaust og beið eftir mér,
þangað til ég var búin. Eg var
ekki blind, ég hafði ekki verið á
Velferðareyju til einskis. Ekki
leið á löngu, þangað til ég komst
að hvað ég var þessari stúlku.
Það varð óþægilegt, en ég vor-
kenndi henni líka. Auk þess gat
ég ekki sagt henni, að ég væri
veik, og mæta síðan á þrem sýn-
ingurn á kvöldi. Eg vann á opin-
berum stað. Eg gat ekki heldur
nötað dyravörðinn fyrir þjón, og
látið hann segja henni, að ég
væri ekki heima.
Þá fór hún að kaupa gjafir og
senda mér, síðbuxur og jakka,
föt, sem voru sniðin eins og á
karlmann og með öllu þar til
heyrandi.
^ Þetta var hreinasta vitfirring.
Ýmislegt mátti segja um mig, en
mér geðjast ekki að stúlkum á
þennan hátt. Enginn reikningur
hjá Abercrombie & Fitch getur
breytt því.
Önnur okkar var einkaerfingi
mikilla auðæfa og átti heima á
aitltvarpiö
Föstudagur 1. september.
8:00 Morgunútvarp (Bæn. — 8:05 Tón
leikar. — 8:30 Fréttir — 8:35 Tón-
leikar. — 10:10 Veðurfregnir).
12:00 Hádegisútvarp (Tónleikar.. —•
12:25 Fréttir og tilkynningar).
13:15 Lesin dagskrá næstu viku.
13:25 „Við vinnuna**: Tónleikar.
15:00 Miðdegisútvarp (Fréttir. — 15:05
Tónleikar. — 16:00 Fréttir og til
kynningar. 16:05 Tónleikar. —
16:30 Veðurfregnir)
18:30 Tónleikar: t>jóðlög frá ýmsum
löndum.
18:55 Tilkynningar. — 19:20 Veðurfr.
19:30 Fréttir.
20:00 „Gosbrunnar Hómaborgar'*, sin-
fónískt ljóð eftir Respighi (NBC-
sinfóníuhljómsveitin í New York
leikur; Arturo Toscanini stjórn-
ar).
20:15 Efst á baugi (Tómas Karlsson og
Björgvin Guðmundsson).
20:45 Einsöngur: Kenny Baker syngur
lög úr bandarískum söngleikjum
21:00 Upplestur: Þorsteinn Gunnars-
son les ljóð eftir Hannes Sigfús
son.
21:10 Tónleikar: Tilbrigði I As-dúr op.
35 eftir Schubert (Paul Badura-
Skoda og Jörg Demui leika fjór
hent á píanó).
21:30 TJtvarpssagan: .Gyðjan og uxinn*
eftir Kristmann Guðmundsson;
VI.. (Höfundur les).
22:00 Fréttir og veðurfregnir
22:10 Kvöldsagan: „Smyglarinn** eftir
Arthur Omre; III. (Ingólfur Krist
jánsson rithöfundur flytur).
22:30 Islenzkir dægurlagasöngvarar: A1
freð Clausen syngur.
23:00 Dagskrárlok.
Laugardagur 2. september
8:00 Morgunútvarp (Bæn. — 8:05 Tón
leikar. — 8:30 Fréttir — 8:35 Tón-
leikar. — 10:10 Veðurfregnir).
12:00 Hádegisútvarp (Tónleikar.. —
12:25 Fréttir og tilkynningar).
12:55 Oskalög sjúklinga (Bryndís Sig
urjónsdóttir).
14:30 í umferðinni (Gestur Þorgríms-
son)
14:40 Laugardagslögin. — (Fréttir kl.
15:00 og 16:00).
16:30 Veðurfregnir.
18:30 Tómstundaþáttur bama og ungl-
inga (Jón Pálsson).
18:30 Tónleikar: Harmonikulög.
19:30 Fréttir
20:00 Tónleikar: Forleikur að óperr nnl
„Parsifal" eftir Wagner (NBC-
sinfóníuhljómsveitin í New York
leikur; Arturo Toscanini stj.).
20:20 Upplestur: „Addisabeba", smá-
saga eftir Jökul Jakobsson (Gísli
Halldórsson leikari).
20:45 Laugardagstónleikar:
a) Licia Albanese syngur ítölsk
lög.
b) Hornakonsert nr. 2 í Es-dúr
(K417) eftir Mozart (Dennis
Brain og hljómsveitin Phil-
harmonia í Lundúnum leika.
Stjórnandi: Herbert von Kar-
ajan).
21:20 Leikrit: „Róðraferð á Signu'* eft
ir Morvan Lebesque, 1 þýðingu
Hjartar Halldórssonar. — Leik-
stjóri: Indriði Waage.
22:00 Fréttir og veðurfregnir
22:10 Danslög. — 24:00 Dagskrárlok.