Morgunblaðið - 03.09.1961, Síða 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 3. sepí. 1961
)iATrARA,
TiNDl)R%
IktVSTuR
STREYM1^* ^
VJ^/£S rMA
VAOAR
UÐVA&UR.
•ANDOV
7V0ROYM
ðmðæreyju*
MORGUNBLAÐIÐ sendi nýlega einn af
fréttamönnum sínum, Harald J. Hamar,
í stutta heimsókn til Færeyja. Þessi yfir-
litsgrein er hin fyrsta, sem hann skrifar úr
förinni, en á næstunni mun Mbl. birta les-
endum sínum sitt hvað um atvinnu- og
þjóðlíf Færeyinga.
VUG-
FÆREYJAR^
Stiklað
á stóru
MARGIR íslendingar hafa séð
Færeyjar rísa úr hafi. Þeir
hafa siglt upp að eyjunum,
séð þverhnýpt bjargið gnæfa
við himin, heyrt þennan gamal
kunna brimgný, sem verður
diínmur Og drungalegur undir
köldu og nöktu þverhnýpi,
enda þótt flögrandi fugla-
mergðin og grastopparnir, sem
gægjast fram af bjargrbrún-
inni, minni okkur á, að þarna
býr líka líf. íslendingurinn,
sem stendur á þilfari skipsins
og virðir fyrir sér nýtt land,
hugsar með sjálfum sér: Þetta
er ekkert nýtt. Þessi strönd
gæti alveg eins verið íslenzk.
— Og þegar þú, á ferðalagi um
Færeyjar, staldrar við Og virð-
ir fyrir þér hrikalegt landslag,
þverhnýpt fjöll og djúpa firði,
þá skýtur þessari sömu hugs-
un aftur og aftur upp í huga
þínum. Landslagið verður
vinalegt og fallegt. Það líkist
því, sem er á Islandi.
er hún á Straumey, sem er
stærst — og þar er líka höfuð
staðurinn, Tórshavn. En sam-
anlögð stærð eyjanna er áætl-
uð um 1400 ferkílómetrar.
Vegna smæðar sinnar virð-
ast Færeyjar háfjöllóttar af
hafi. Samt er hæsti tindurinn
ekki nema 882 metrar. Og þó
það taki oft langan tíma að
ferðast á milli staða í Færeyj-
um, þá eru fjarlægðir þar ekki
stórar. Frá austri til vesturs
eru eyjarnar aðeins 75 km frá
norðri til suðurs 115 km.
18 eyjar byggðar
f Færeyjum finnur þú samt
ekki þann margbreytileika
náttúrunnar, sem einkennir ís
land. Þar eru ekki jöklar, eng-
in eldfjöll og aðeins ein volg
laug. Undirlendi er þar líka
lítið og engin stór vötn eða
ár.
Þessar eyjar, sem ala eina
minnstu þjóð veraldar, eru
venjulega taldar 19 auk ótal-
margra smáeyja og skerja. Á
18 eyjanna er byggð og mest
35 þúsund
Færeyingar eru nú um 35
þúsund talsins og þeim fjölg-
ar ört. Um aldamótin 1800
voru þeir aðeins liðlega 5 þús
und, en rúmlega 15 þúsund um
síðustu aldamót. Og nú búa
í minnsta höfuðstað norður-
álfu yfir 7 þús. manns. Tórs-
havn er ört vaxandi bær. Þar
er sömu sögu að segja og á
íslandi, Fólkið flykkist úr
sveitinni til höfuðstaðarins.
Húsin standa auð í strjálbýl-
inu, en hver kjallari í höfuð-
staðnum er fullsetinn.

NOL50Y
r-r

5 T- t»MUN

Ritmálið týnðist
Papar voru í Færeyjum eins
og á íslandi áður en hið óslitna
landnám hófst. Og Færeyjar
voru numdar frá Noregi eins
og ísland. Landnám Færeyja
hófst að því er sögur herma
upp úr 800 og fyrsti norræni
landnámsmaðurinn var ( rím
ur Kamban. Kambans-nafniö
bendir til keltneskra áhrifa og
þeirra gætti mikið framan af.
En hins vegar leikur enginn
vafi á því, að Færeyjar byggð
ust að mestu frá Noregi, en
mikið sambanu var einnig við
frland. — Á landnámstíð töl-
uðu menn í Noregi, Færeyj-
um og á fslandi sömu tungu.
í þúsundár þróaðist svo norræn
an í þremur löndum. Á þessu
tímabili hefur bilið milli ís-
lenzkunnar og færeyskunnar
breikkað æ meira, enda þótt
íslendingar Og Færeyingar
skilji betur tungu hvors ann-
ars en þeir skilja norskuna.
Færeyingar voru að týna sinni
tungu, vegna danskra áhrifa,
einkum vegna þess, að þeir
týndu ritmálinu við siðaskipt-
in. Færeyskan lifði ekki í bók-
um, heldur á vörum fólksins,
í kvæðunum gömlu, sem sung-
in eru enn þann dag í dag.
Vakningartímar
Það var færeyskur prestur,
Hammetrshaimb, sem endur-
skapaði færeyska ritmálið- á
miðri 19. öld og nafn hans ber
nú einna hæst í færeyskri
menningarsögu. En það var
ekki aðeins ritmálið, sem
Færeyingar fengu aftur. Þetta
voru vakningartímar og af-
nám einokunarverzlunarinnar
dönsku 1856 markaði tímamót
í færeyskri sögu.
Um aldir höfðu Færeyingar
mest saman við Norðmenn að
sælda. Sameining Danmerkur
og Noregs 1380 hafði lítil áhrif
þar á og Bergen var enn um
langt skeið þeirra tíma Kaup-
mannahöfn. Dönsk áhrif juk-
ust þó æ meira, einkum eftir
að danskan varð mál kirkj-
unnar. Það var samt ekki fyrr
en laust eftir aldamótin 1700
að landið var leyst undan Berg
ens stifti og sett undir Sjá-
lands stifti. Liðlega einni öld
síðar voru tengsl Færeyja við
norsku krúnuna með öllu slit-
in og eyjarnar urðu þá danskt
amt.
Meirihluti fylgjandi tengslum
við Danmörku
Einn helzti forystumaður í
stjórnmálavakningu Færey-
inga á miðri síðustu öld var
maður að nafni Winther og í
byrjun síðustu aldar reis upp
annar foringi, Jóannes Patur-
son. Árangur sjálfstæðisbarátt
unnar varð sá, að Færeyingar
fengu heimastjórn árið 1948.
Lögþing Færeyinga hefur nú
æðstu völd í ýmsum mikils-
verðustu málum þjóðarinnar,
en utanríkismál, menntamál og
tryggingamál eru sameiginleg
með Dönum. Við síðustu kosn-
ingar sýndi það sig, að meiri-
hluti þjóðarinnar er fylgjandi
áframhaldandi tengslum við
Danmörku og núverandi for-
ystumenn telja, að þannig
verði Færeyingum bezt borg-
ið.
Um aldir var á Færeyjum
bændaþjóðfélag. Landbúnaðar
afurðir voru helztu eða einu
útflutningsverðmætin, en sjó-
sókn var aðeins stunduð til
þess að afla matfanga fyrir
Færeyinga. Á síðustu áratug-
um hefur orðið mikil breyting
á. Miðað við fólksfjölda eru
Færeyingar nú ein mesta fisk
veiðiþjóð heims. Á síðustu 10
árum hafa þeir endurnýjað
fiskiflota sinn af miklu kappi
og hefur sú uppbygging verið
hrein bylting. Færeyingar eru
dugmiklir fiskimenn og sækja
ótrauðir á fjarlæg mið — og
byggja afkomu sína á þeim.
Þeir veiða lítið á heimamiðum,
því aflinn þar er orðinn mjög
rýr. — Með dugnaði og þraut-
seigju eru Færeyingar að
Byggja upp nútíma þjóðfélag,
hagur almenninga er þar góð-
ur orðinn og Færeyjax eru
bjartsýnir. f greinum þeim,
sem fylgja, verður fjallað um
það helzta, sem fyrir augum
ber í stuttri heimsókn til Fær-
eyja.
h.j.h.

s