Morgunblaðið - 05.09.1961, Blaðsíða 23

f>riðjudagur 5. sept. 1961
MORGUNBLAÐlh
23
— Erlenf f'jármagn
Frh. af bls. 1
ttieyranrdi mannvirkjum verða
eign ríkisins án skaðabóta. —
„í>rátt fyrir þessi mjög
bvg einstrengingslegu sérleyfis-
aög“, sagði Brofoss, „sem segja
tmá að byggi í grundvallar-atrið-
lum á mismunun gagnvart útlend
ftngum, verður að giera sér ljóst,
að í raun og veru fengu erlend
Æélög í ríkum mæli að setjast að
á árunum milli styrjaldanna“ ..
Erlent fjármagn í Noregi eftir
heimsstyrjöldina síðari.
Eftir stríðið hefur innflutn-
Sngur fjármagns verið ákveðinn
(þáttur í efnahagsstefnu Norð-
imanna. Þetta var greinilega und
irstrikað, þegar ríkisstjórnin fór
jþess á leit við Trygve Lie, fyrrv.
íramkvæmdastjóra SÞ, að hann
Veitti forstöðu starfinu við að
útvega erlent fjármagn til lands
ins.
Erlent heildarf jármagn í Noregi
Við árslok 1959 námu erlend-
ar heildarskuldir brúttó u. þ. b.
•10 milljörðum norskra króna.
iÞar af voru lán vegna siglinga,
iskipakaupa o. s. frv. rúmir 4
milljarðar. Það er ekki hægt að
einangra þessar tölur og meta
(þýðingu þeirra með því að setja
•þær t. d. upp . hlutfalli við þjóð-
arfjármunina. Hinar háu skuldir
lá skipaflotanum eru þó ekki
(hærri en um Vs hluta af verð-
imæti hans. Hlutfallið verður
enn lægra, sé tekið tillit til gjald
eyriskrafna útgerðarmanna og
fyrirframgreiðslna vegna nýrra
Bamninga.
Vinnuaflið í fyrirtækjum, þar
scm erlendir aðilar eiga 50%
eða meirá af hlutafénu, var árið
0957 rúmlega 14.000 manns.
[Heildarframleiðslan var áætluð
um einn og hálfur milljarður
aiorskra króna.
Hinir erlendu hagsmunir eru á
tmjög þröngu sviði og sérstaklega
í rafefna- og rafmálmaiðnaði.
Brofoss rakti þessu næst,
Ihvernig komið sé í veg fyrir mis
notkun og töku óhæfilegs arðs.
IMá meðal annars nefna skatt-
lagningarákvæði, gj aldeyrisyf ir-
tfærslureglur, sérleyfislög, eftir-
lit með auðhringum, verðákvarð
anir og skömmtun á arði.
Ástæður fyrir innflutningi
fjármagns
Brofoss gerði síðan grein fyrir
helztu ástæðunum fyrir innflutn
ingi Norðmanna á fjármagni, og
verður só kafli fyrirlestrar hans
ftauslega rakinn hér á eftir:
Noregur hefur á fyrra helm-
ffngi þessarar aldar vaxið mjög
•ört í efnahagslegu tilliti. Frá því
að vera fyrst og fremst landbún-
laðar- og skógræktarland um
laldamótin með hlutfallsl<_-ga lág-
ar þjóðartekjur á mann, saman-
(borið við aðrar þjóðir, stendur
INoregur í dag jafnfætis hinum
Igömlu iðnaðarlöndum í Evrópu
eins og Stóra-Bretlandi,Þýzka-
llandi og Frakklandi.
Hin hraðfara þróun á þessari
öld gat átt sér stað vegna mik
6Uar nýtingar á auðlindum lands
Sns, skógi, fiskimiðum, málmum
ésamt hvalveiðum í Suðurísháf-
Snu og siglingum um öll höf ....
Fyrst og fremst eru stækkunar
unöguleikarnir samt í iðnaði, sem
þarfnast mikillar orku. Noregur
Iframleiðir 1 dag 32 milljarða
IkWhs eða um það bil tvöfalt
meira á mann en Bandaríkin
Samt sem áður hefur aðeins
inilli Vt og % hluti af heildar-
lorkunn. verið virkjaður. Orkan
icr einnig ódýr.
Nægileg ódýr orka hefur höf-
uðþýðingu við framleiðslu á alu-
miníum, magnesíum og járn-
Iblöndum. Þessar vörur eru ein-
Ikennandi dæmi um vaxandi at-
ivinnugreinar í þeim skilningi, að
jþörfin fyrir þær vex almennt
Ihraðar en framleiðslan.
Hár stofnkostnaður
.... Fyrir stríðið var alúminl-
mm framieitt i verksmiðjum
eem gátu afkastað 10.000 tonn-
um, en varla myndi nokkur nú
é tímum finna upp á að byggja
•verksmiðju með minni afkasta-
®etu en 50.000 tonn. Heppileg
Bsta stærðin er sennilega um
100.000 tonn. 1 slíkri aluminíum-
verksmiðju ásamt orkuveri, sem
er svo að segja óaðskiljanlegur
ihluti hennar, myndi heildarfjár-
.festingin vera 600—700 millj. n.
kr. Þessi hái stofnkostnaður vek-
'ur þá erfiðu spurningu, hvernig
aítið land eins og Noregur geti
raunverulega misst svo mikið
frá þeirri framleiðslu, sem fyrir
er, til að gera byggingu slikra
fyrirtækja mögulega.
.. Fjármagnsþörfin er aðal-
röksemdin fyrir innflutningi fjár
magns til Noregs. Það geta að
vísu verið skiptar skoðanir um
það, hversu hraðfara vöxturinn
aluminíumiðnaðinum á að vera,
en það getur varla verið mikið
ósamkomulag um að það sé rétt
lætanlegt að taka lán til frekari
framkvæmda i þessari grein.
Hið almenna aðalsjónarmið
hlýtur að vera, að ef fyrir hendi
er í Noregi eða í því landi, sem
um er að ræða, sú þekking og
tæknikunnátta, sem þarf til þess
að einstaka greinar geti vaxið,
þá ætti, ef mögulegt er, að velja
lánaleiðina.
Þegar erlend félög á fyrstu
20—30 árum þessarar aldar tóku
upp starfsemi í ýmsum grein-
um iðnaðarins, komu þau ekki
aðeins með nauðsynlegt fjár-
magn; en þau komu einnig með
þá tæknimenntun, sem norskur
iðnaður hafði ekki yfir að ráða,
að minnsta kosti ekki þá.
I mörgum þessara greina
stendur norskur iðnaður fram-
arlega í dag tæknilega séð. En
jafnframt verður að gera sér
ljóst, að margar af þeim iðn-
greinum, sem eru vel staðsett-
ar í Noregi ,af því að landið
hefur ríkulegan aðgang að ó-
dýrri raforku, eru þess eðlis,
að þær þurfa ekki einungis mik-
ils fjármagns með, heldur einn-
ig mikilla rannsókna. Fram-
leiðslan einkennist í stöðugt vax
andi mæli af vörum, sem hafa
orðið til fyrir nútíma rannsókn-
arstarf.
Þegar um er að ræða fram-
farir í framleiðslu, verður að-
staða smáþjóðanna sífellt erfið-
ari. Aðeins stórþjóðirnar geta
staðið undir útgjöldunum við
undirstöðurannsóknir, og aðeins
stórfyrirtæki geta notfært sér
rannsóknirnar.
Smáþjóðirnar verða á mörg
um sviðum að grípa til eftirlík-
inga og innflutnings á tækni-
menntun. Þetta getur að vissu
marki átt sér stað við kaup eða
leigu á einkaleyfum. Það verð-
ur samt tæplega komizt fram
hjá því, að ef hægt á að vera
að fylgjast með í efnahagsþró-
uninni á fullnægjandi hátt,
verður ekki aðeins að leyfa er-
lendum stórfyrirtækjum að ráð-
ast í beina fjárfestingu, heldur
verður einnig að hvetja þau é
virkan hátt til þess. Það er eng
in tilviljun, að mörg lönd í EV'
rópu í dag hafa mikinn áhuga
á að fá til sín bandarísk fyrir-
tæki. Þessari stefnu er fylgt,
þar sem það er viðurkennt, að
takist þetta ekki, er landið fyr-
ir utan framfarir i þýðingarmikl
um greinum.
Það er því alröng afstaða, sem
öðru hverju heyrist í Noregi, að
allt verði að framkvæma á þjóð
legum grundvelli. Það þýðir oft,
að þar sem ekki er hægt að
reisa norskt fyrirtæki, verður
einfaldlega alls ekki reist neitt
fyrirtæki. Efnaiðnaðurinn og
elektróniski iðnaðurinn eru skýr
dæmi um greinar í vexti, þar
sem smáþjóðirnar geta ekki
fylgzt með, án þess að erlend
stórfyrirtæki komi til. Þetta
gildir áreiðanlega einnig um olíu
efnaiðnaðinn, sem virðist stöð-
ugt þýðingarmeiri.
ástæðum kvaðst hann telja nauð
synlegt „að vekja áhuga er-
lendra fyrirtækja á beinni fjár-
festingu.
Þá komst hann svo að orði
m. a.:
Ef samkomulag væri nú um
að leyfa ekki aðeins erlendum
fyrirtækjum að eiga hlut að
framleiðslufyrirtækjum í Nor-
egi, en bjóða þeim það og hvetja
þau til þess, vaknar spurning-
in um, hvaða ráð ætti að nota
til þess.
Nokkuð mörg lönd, t. d. Hol-
land, Belgía, Italía og Frakk-
land, reka nú mikla starfsemi
í þessu augnamiðL
Síðan 1959 hefur Trygve Lie
staðið fyrir þannig fjáröflunar-
starfsemi fyrir Noreg.
I umræðum í Noregi um er-
lent fjármagn hefur verið lögð
mikil áherzla á, að ekki mætti
mismuna á nokkurn hátt norsk-
um og erlendum framleiðendum,
eins og gert er með vilja í mörg
um öðrum löndum.
Reglan um, að allir sætl sömu
'kjörum, hefu- mikið aðdráttar-
afl, en þá verður einnig að gæta
þess að í raun og veru sé verið
að bera saman jafnar aðstæður.
Það er fyrst og fremst
þar, sem við höfum ekki tækni
iþekkinguna sjálfir, að það er
tímaibært ekki aðeins að leyfa
erlendum fyrirtækjum að setjast
að í Noregi, heldur að hvetja þá
til þess i verki. Það verð, sem
við gætum þurft að borga til að
verða þátttakendur í tækniþró-
uninni, gæti verið fólgið i því
að veita einstöku hlunnindi. Það
er hluti af því verði, sem verð-
ur að greiða fyrir eign, sem ekki
er hægt að öðlast á annan hátt.
Möguleikar og tæki til að
útvega erlent fjármagn
Brofoss rakti nú, hverjar
horfur væru á því að útvega
nauðsynlegt fjármagn til Nor-
egs og í hvaða formi það væri
auðveldast og heppilegast. Taldi
hann ekki líklegt ,að öllu at-
huguðu, „að lántökur í gömlu
og nýju formi geti aflað land
inu teljandi nettóupphæða". Af
spumingin um, hvort leyfa beri
.útlendingum að taka þátt í fisk-
dðnaði. Eins og ísland hefur Nor-
■egur 12 mílna fiskveiðilögsögu,
sem hefur valdið ýmsum erfið-
leikum gagnvart öðrum þjóðum.
Þá er almennt bann gegn inn-
flutningi erlends togarafisks.
Gera má ráð fyrir, að við
samningaviðræður um þátttöku
í Sameiginlega markaðnum
vakni spurningar um fiskveiði.
Eins og er er erlendur á-
hugi á þessari grein takmarkað-
ur.
í umræðum á opinberum vett-
vangi hefur oft komið fram, að
þegar um sé að ræða leyfi til
starfrækslu og fjármagnsflutn-
inga, sé þörf fyrir sérsamninga,
sem veiti rétt til að hafa sér-
reglur. Þó er áreiðanlega hægt
að slá því föstu, að áfram verður
markvisst unnið að því að flytja
fjármagn inn I landið til þess að
flýta fyrir nýtingu á framleiðslu
auðlindum landsins. Þýðingar-
■mesta breytingin mun ef til vill
liggja í því, að þessi fjármagns-
innflutningui' mun í meira mæli
en hingað til vera bein fjárfest-
ing.
Hagvöxturinn í löndum Sam-
eiginlega markaðsins (að Belgíu
undanskilinni) hefur verið greini
lega meiri en meðal EFTA-land-
anna. Þar sem útlit hefur verið
fyrir, að þessi þróun myndi hald
ast, hafa bandarísku fyrirtækin
kosið að beina fjármagni sinu til
ianda Sameiginlega markaðsins.
Þetta getur breytzt nokkuð við
iþátttöku Stóra-Brelands, Dan-
merkur og Noregs. Þessi lönd
íhafa það fram yfir hin, að þau
eru á allt annan hátt en hin
istjórnmálalega traust.
Aðstaða erlends fjármagns
við norska þátttöku í áform-
unum um efnahagslega heild
Evrópu
í stuttu n.áli er hæ'gt að lýsa
istefnu Norðmanna gagnvart er-
'Iendu fjármagni á árunum eftir
stríðið þannig, að reynt hafi ver
ftð með vilja að flytja inn fjár-
magn til Noregs.
Skilmálarnir fyrir starfsemi er
lendra fyrirtækja hafa verið ná-
ikvæmlega ákveðnir fyrirfram
með samningum sem í aðalatrið-
um geta byggzt á gildandi sér-
íeyfislögum.
Þessari stefnu verður að
'breyta nú, þegar Noregur er orð-
dnn meðlimur í EFTA, og enn
frekar, ef Noregur yrði meðlim-
ur I Sameiginlega markaðnum.
Jafnvel þótt svo færi, að Nor-
egur nyti einhvers konar sér-
stöðu, munu samt þau fyrirmæli,
sém nú er verið að framkvæma,
hafa í för með sér verulega ný-
skipun á stefnu Norðmanna í
þessum flóknu málum.
Gildandi norsk sérleyfislög
mismuna með vilja erlendum
félögum og atvinnurekendum,
svo að þessir aðilar geta á flest-
um sviðum því aðeins starfað,
að þeir hafi fengið sérstakt leyfi
til þess.
Þessi mismunun verður að
hætta. Hins vegar er almennt
litið svo á, að áfram sé hægt
að hafa sérleyfislöggjöf. Akvæð-
in geta þannig framvegis verið
í fullu gildi gagnvart félögum
og borgurum utan Sameiginlega
markaðsins.
Almennt er Rómar-samningur
inn túlkaður svo, að hægt sé
að halda ákvæðunum um upp-
tökurétt. Frá nefnd, sem sér-
staklega var skipuð áður til end
urskoðunar á sérleyfislögunum,
liggja annars þegar fyrir tillög-
m- um breytingar. Lagt er til,
að fyrirtækjum verði veittur,
þegar sérleyfistíminn rennur út,
réttur til að leigja iðjuverin, eft
ir að eignarrétturinn er kominn
í hendur ríkisins. Með þessu er
meðal annars verið verið að
Lokaathugasemdir
Að lokum sagði Brofoss m.a.:
Draga má það, sem sagt hefur
verið hér á undan, þannig sam-
an:
Noregur hefur í marga ára-
tugi verið innflytjandi fjár-
magns. Á tímabilinu eftir stríð-
ið hefur innflutningur fjár-
magns verið ákveðinn þáttur
stefnimni í efnahagsmálum.
Slíkur innflutningur ætti einn
ig í framtíðinni að vera liður í
efnahagsmálastefnunni. Það staf
ar af því, að Noregur er enn
land mikilla náttúruauðlinda,
sem aðeins er hægt að nýta með
miklu framlagi fjármagns og
tækniþekkingar.
Erl. fjármagn leitar eftir eins
miklum ágóða og hægt er, og
það eru möguleikar á að draga
ágóða út úr landinu.
Samt sem áður getur ver-
ið hagkvæmt að hafa slik fyr-
irtæki, því að hingað til hef-
ur það oft verið svo, og verð-
ur sennilega einnig oft fram-
vegis, að annað hvort er reist
erlent fyrirtæki eða ekkert fyr-
irtækL
Það er ekki hægt að
segja, að þau stórfyrirtæki
sem hingað til hafa starf-
að f Noregi, hafi reynt
að hafa stjórnmálaleg áhrif.
Þeir, sem vinna í þess-
um fyrirtækjum, hafa það varla
á tilfinningunni að vera arð-
rændir.
.... Erlend félög og ekki sízt
hinar stóru alþjóðlegu samsteyp-
ur munu áreiðanlega í áætlun-
um sínum framvegis aðallega
iáta stjórnast af því, sem þau
telja &ð borgi sig bezt og sé
öruggast, þar með talið stjórn-
málalegt öryggi.
Eins og áheyrendur sjálfsagt
hafa tekið eftir, hef ég ekki með
einu orði nefnt aðstæður íslands.
Ég þekki landið of lítið til þess,
Stórum tengi- 1
vngni stolið
AÐFARANÓTT sl. sunnudags
um klukkan hálf sex var stol-
ið tengivagni af bílastæðun-
um hjá vörubílastöðinni Þrótti
við Rauðarárstíg. Vagn þessi
er af þeirri gerð, sem tengd
er aftan í vörubíla, þegar þeir
flytja löng steypustyrktarjárn.
Það voru menn í grárri fólks-
bifreið, sem tóku vagninh,
tengdu hann aftan í fólksbif-
reiðina, og óku síðan á brott.
Rannsóknarlögreglan biður
Iþá, sem einhverjar upplýsing-
ar gætu gefið um þjófnað
þennan, að gera þegar í stað
aðvart.
— Iþróttir
Framhald af bls 22.
Jónsson og Gunnlaugur J. Briem.
I varastjórn voru kjörnir Sveinn
Björnsson, . Valdimar Örnólfs-
son, Jón Ingimarsson, Lúðvík
Þorgeirsson og Atli Steinarsson.
Ben. G Waage þakkaði traust
það er honum væri sýnt með
endurkjöri í forsetastól. Sagði
hann, að fyrir þingið hefði hann
eki hugsað sér að taka endur-
kjöri, en orðið við tilmælum vma
sinna innan hreyfingarinnar að
taka kjörinu til næsta árs, en þá
myndi hann láta af störfum sem
forseti ÍSÍ.
Á sunnudag sátu fulltrúar há-
degisverðarboð ÍBR, síðdegis-
kaffidrykkju í boði UMSB og
kvöldverðarboð ÍSÍ.
Við þingslit voru kveðjur flutt
ar frá ýmsum aðilum og þingi
slitið um kl. 11 á sunzudags-
kvöld.
vekja áhuga fyrirtækjanna á við og það væri heldur ekki rétt að
haldi og endurnýjunum, einnig
þá, er sérleyfistíminn er að
enda.
Ef Noregur sækir um þátttöku
í Sameiginlega markaðnum,
geta samningaviðræður um
norsku sérleyfislöggjöfina orðið
mjög erfiðar.
Sérstaklega viðkvæm stjórn-
þeirri og öðrum mikilvægum málalega verður áreiðanlega
láta í Ijós skoðanir um stefnu
annars lands ’ efnahagsmálum.
Ég vona aðeins, að þær upplýs-
ingar og þau sjónarmið, sem ég
hef haft tækifæri til að setja
fram, geti orðið að nokkru gagni
og verið til leiðbeiningar við þær
umræður, sem mér skilst að séu
þegar hafnar um svipuð vanda-
mál hér á landi.
— Allir vegir færir
Framh. af bls. 6
★ Lítið um skemmtistaði
Eg má ekki gleyma því, að við
sáum mikið af styttum af Stalin
og Lenin, næstum á hverju götu
horni. Og í þeim samkomuhúsum,
sem við komum í, voru yfirleitt
brjóstmyndir af þeim, sums stað
ar málverk af Krúsjeff að auki.
— Við vorum boðnir í bíó einu
sinni, sáum Gagarín. Annars
hafði ég það á tilfinningunni, að
bíóferð væri mikil hátíð fyrir
íbúa þeirra borga, sem við heim-
sóttum. Kvikmyndahús voru
mjög fá svo sem annars konar
skemmtistaðir og úrval slíkra
staða í Rvík margfalt meira en í
þessum borgum þó þær séu marg
falt stærri. Við gengum úr skugga
um það. Og hvað gæði snertir
mundu rússnesku veitinahúsin
ekki vera samkeppnisfær við það,
sem við eigum völ á hér, sagði
Gunnar.
Eg vil segja það að lokum, að
Rússarnir eiga langt I land að ná
okkur hvað lífsafkomu almenn-
ings snertir, a.m.k. í þeim lönd
um, sem við heimsóttum. Húsin
þeirra eru léleg, varningur í verzl
unum fábreyttur, rándýr og léleg
ur að gæðum.
★ Elskulegir
Hins vegar voru þeir Rússar,
sem við höfðum einhver sam-
skipti við, mjög elskulegir — og
þeir gerðu allt, sem þeim var
unnt til þess að gera dvölina á-
nægjulega. Eg fann líka, að, þeir
voru harðánægðir með allt hjá
sér og sjálfsagt telja þeir okkur
búa við mun lakari kjör en þeir
sjálfir. Samt sem áður eru þeir
mjög heillaðir af fatnaði frá vest
urlöndum og er það ekkert und
arlegt, þegar maður athugar það,
sem er á boðstólum í verzlimum
þar eystra. — Ferðin var lærdóms
rik, mjög lærdómsrík — og eftir
minnileg.
Ráðning á gátu dagsins: Brot,