Morgunblaðið - 06.09.1961, Blaðsíða 13

MiðviKudagur 6. sepí. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
13
Oslúar-háskúli 150 ára
Æðsta og elsta menntastofnun
Norðmanna, Universitas Regia
Fredericiana eða „Hinn konung-
legi Frederiks-háskóli‘“ á hálfr-
ar aldar afmæli í dag. En fyrir
22 árum voru þessi nöfn lögð nið
ur og nú heitir stofnunin „Oslo
Universitet“. Áður bar hún nafn
stofnandans, Friðriks konungs
VI., sem 2. sept. 1811 gaf út til-
skipun um að háskóli skyldi
stofnaður í Osló. En í rauninni
var það óverðskuldað að hinn
nýi háskóli bæri nafn hans, því
að hann spyrnti móti honum í
lengstu lög.
Háskólamálið norska hafði
sem sé verið lengi á döfinni, ekki
síður en háskólamálið okkar.
Fyrstu tillögur um sjálfstæðan
norskan háskóla komu fram upp
úr 1770 og eftir það var ekki
Vikið frá kröfunni unz henni var
fullnægt. Og sigurinn ber fyrst
og fremst að þakka hinum öfl-j ans þjóðminjasafnsbygging, en
eins 65 ára. En á aldarafmæli
háskólans bættist við miðbygg-
ingu háskólans salurinn, sem
öllum almenningi er kunnasturr
„Aulaen“ eða hátíðasalurinn,
sem eigi aðeins er samkomusal-
ur háskólafólksins heldur jafn-
framt notaður til meiriháttar
mannfunda og hljómleika. Var
þetta samkomuhús reist fyrir
samskot, sem efnt var til -gegna
aldarafmælisins, og urðu 700.000
krónur afgangs af samskotafénu,
en þær urðu stofnfé „Jubileums-
fonds“ háskólans. Árið 1916
hafði málarinn heimsfrægi,
Edvard Munch ,lokið við skreyt-
ingu salarins og þykja þessi vegg-
málverk hans engu síður merki-
leg en myndasafn Gustavs Vige-
lands í Frognerparken, sem Osló-
arbær hefur kostað.
Á baklóð háskólans var árið
1904 fullgerð á vegum háskól-
uga félagsskap norskra þjóðvina,
,,Selskapet for Norges Vel“,
sem safnaði rúmum 780 þúsund
ríkisdölum til háskólastofnunar
og hét auk þess 13.500 dala ár-
iegu framlagi auk verulegra
gjafa í korni. Þetta var alls ekki
iítið fé á þeirra tíma mælikvarða
og órækur vottur um, að Norð-
mönnum var kappsmál að geta
menntað embættismannastétt
sína sjálfir. „Selskapet for
Norges Vel“ átti því miklu
fremur heiðurinn af stofnun há-
skólans en hin „konunglega náð“
við Eyrarsund.
í 148 ár hefur stofndagur há-
skólans verið haldinn hátíðleg-
ur sem setningardagur hins nýja
háskólaárs og innritunardagur
nýrra stúdenta. Stofndagurinn
og fyrsti dagur kennsluársins
fara saman. Og í dag verður
þessi dagur með óvenjulega
miklum hátíðarbrag.
Fátækur frumbýlingur.
Friðrik VI. lagði háskólanum
til jörðina Töjen (sem fyrrum
héð Taðvin: — þ. e. grund sem
borið er á) og aðra jörð. sem
hét Kjellberg. Nú er mestur
hluti Töjenakranna horfinn og
orðinn að byggingalóðum, en þó
er væn spilda eftir, þar sem
Töjengarðurinn er. Hann er enn
eign háskólans, sem hefur komið
upp fremur fáskrúðugum gras-
garði en góðu jarðfræði- og
steinasafni ofarlega í garðinum.
Háskólinn tók ekki til starfa
fyrr en tveim árum eftir stofn-
unina, eða 1813. Og þegar á það
er litið hve umfangsmikil stofn-
un Oslóarháskóli er orðin í dag,
sannast það fornkveðna,
,,mjór er mikils vísir“.
Því að ekki var hátt risið á
þessum fyrsta háskóla Noregs.
Síarfsliðið var: 5 prófessorar og
einn lektor. Og stúdentarnir sem
innrituðust 2. sept. 1813 voru 17
talsins. Fyrstu sjö árin varð há-
skólinn að hýrast í mjög lélegu
húsnæði í Kongensgate 11, en
fluttist þá í annað hús nokkru
ctærra í nr. 21 í sömu götu. Má
segja að stofnunin hafi verið á
hrakhólum þangað til hún flutt-
ist í stórbyggingar þær, sem enn
eru miðstöð hennar við Karl
Jóhannsgötu. Hornsteinninn að
þeim var lagður 2. sept. 1841 en
aðalbyggingarnar þrjár: Domus
Academica, Domus Media og
Domus Bibliotheca voru ekki
fullgerðar fyrr en á árunum
1851—54. Þetta eru stílhreinar,
fallegar byggingar, sem sóma sér
vel við frægasta stræti borgar-
innar. Enginn íslendingur kem-
ur svo til Oslóar að hann taki
ekki eftir háskólabyggingunum
þremur, ekki sízt miðbygging-
unni með hárri röð granítsúlna
lyrir framan anddyrið og breið
lum steinþrepum niður á há-
skólatorgið. Lágmyndin á gafl-
inum yfir súlnaröðinni er miklu
yngri en byggingin sjálf, eða að-
andspænis henni stendur mál
verkasafnið. En nú voru þrotnar
byggingalóðirnar sem háskólinn
hafði umráð yfir við Karl Jó-
hannsgötu og hafði ýmsum
deildum háskólastarfseminnar
þó verið holað niður annarsstað-
ar. T. d. hafði stjörnufræðistöðin
verið flutt út á Drammensvejen
skömmu eftir stofnun háskólans
og hús keypt á öðrum stað fyr-
ir efna- og málmrannsóknastof-
ur. Og árið 1906 hafði náttúru-
fræðadeildin fengið bækistöð í
Töjengarðinum, fyrir kennslu í
dýrafræði, grasafræði, landa-
fræði og jarðfræði. Og 1913 fékk
háskólinn veglega byggingu fyr-
ir bókasafn sitt við Drammens-
vejen og losnaði þá mikið hús-
næði í ,,Domus Bibliotheca" há-
skólans. Háskólabókasafnið við
Drammensvejen er það stærsta
í sinni röð á Norðurlöndum,
enda er það jafnframt lands-
bókasafn, því að sérstakt ríkis-
bókasafn er ekki til í Osló, en
það bókasafn sem mest er not-
að af almenningi heitir Deich-
manns Bibliotek,
Síðan 1898 hefur nokkur hluti
náttúrufræðideildar háskólans,
lífeðlisfræðideildin starfað í
Dröbak. Hefur sú stofnun orðið
fræg fyrir alhliða rannsóknir á
dýralífi hafsins og sjávargróðri
og hafa ýmsir fslendingar stund
að nám þar.
fjord, sem hefur gefið miljónir
króna til háskólans.
En það seíh gert hefur verið
á Blindern er aðeins byrjun. Af-
ráðið hefur verið að flytja sagn-
fræði- og máladeildina alveg að
Blindern og bætast þá fimm
stórhýsi við þar bráðlega og
fleiri síðar. Þá verður lítið eftir
annað í gömlu byggingunum
við Karl Jóhannsgötu en em-
bættismannadeildirnar þrjár
guðfræði, læknisfræði og lög-
fræði). Tvær þær fyrstnefndu
eru ekki fjölmennar, því að
fjöldi guðfræðinga kýs heldur að
læra til prests í prestaskóla heit-
trúnaðarmanna (Menighets-
fakultetet) og í háskólanum í
Bergen er stór læknadeild, sem
léttir mikið á Oslóarháskóla.
Um það leyti sem afráðið var
að flytja nokkurn hluta háskól-
ans til Blindern voru prófessor-
Eftir Skúla
Skulason
arnir orðnir 79, auk 24 dósenta,
4 lektora og 25 aukakennara eða
„universitets-stipendiater“. En
nemendafjöldinn í deildunum
kringum 3000. Þau árin tóku um
1800 stúdentspróf að jafnaði á
ári, en af þeim innrituðust um
750 í háskólann. Síðan hefur
stúdentafjöldinn farið sívaxandi
með hverju ári og þó að fjöldi
nýstúdenta innritist ekki í háskól
ann þá fjölgar samt háskólanem-
endum ár frá ári.
Það hefur komið til orða að
flytja háskólann allan til Blin-
dern með tímanum og leggja
hinar gömlu, fallegu byggingar
við Karl Jóhannsgötu niður sem
menntastofnun. Hinsvegar
mundu flestir Norðmenn rísa
öndverðir gegn því að rífa þær,
því að þær hafa verið sannköll-
uð borgarprýði í meira en hundr-
að ár, auk allra þeirra minninga
sem norsk menning á við þær
bundnar.
I
Stærri stakkur.
Þegar Oslóar-háskóli var orð-
inn hundrað ára þóttust fram-
sýnir menn sjá, að gömlu bygg-
ingarnar við Karl Jóhansgötu
myndu ekki verða til frambúðar
Og þurfti reyndar ekki framsýna
menn til, því að stúdentafjöld
inn fór hraðvaxandi og þrengsli
voru þegar orðin tilfinnanleg í
gamla háskólanum. Árið 1923
samþykkti Stórþingið því að
tryggja háskólanum stóra land-
spildu á Blindern í Vestur-Aker
og var hafist handa um bygging-
ar þar næstu árin. Eru þær
skammt fyrir ofan stórhýsi rík-
isútvarpsins norska. Fyrst var
fullgerður þar stór nýtízku
stúdentagarður og á árunum
1932—35 risu þar upp hvert stór-. , - _
hýsið eftir annað: Astrofysisk DALVIK, 4. sept.
Institutt (störnueðlisfræðistofn-
unin) sem Rockefellersjóðurinn
lagði mikið fé til, Farmasöytisk
Institutt (lyfjafræðistofnunin)
og Fysisk-kjemisk Institutt
(eðlis- og efnafræðistofnunin).
Og fleiri deildir eru þar í smíð-
um en þykir ekki miða nógu vel
áfram, því að ráðandi háskóla-
mönnum finnst Stórþingið skera
fjárveitingar um of við nögl sér.
Hinsvegar hafa einstakir menn
og fyrirtæki oft gefið rausnar-
legar gjafir til eflingar ýmsum
deildum háskólans, sérstaklega
þeim, sem starfa að rannsóknum
í þágu atvinnuveganna. Þessi
árin er það einkum einn útgerð-
armaður, Anders Jahre í Sande-
Nýstúdentar fyrir framan Oslóar-háskóla á dögunum.
Stofmm Háskólans.
Stofnun háskólans í Osló var á
sínum tíma einn gildasti þáttur
norskrar sjálfstæðisbaráttu.
Fram til 1811 höfðu norsk em-
bættismannaefni sótt menntun
sína til Kaupmannahafnar, en
fjöldi danskra embættismanna
flutzt til Noregs og voru oft látn-
ir sitja fyrir þegar um góðu em
bættin var að ræða. En hins má
geta að líkt var háttað um norsku
síúdentana í Kaupmannahöfn og
þá íslenzku, að margir þeirra
urðu beztu sjálfstæðismenn þjóð-
ar sinnar. íslendingar græddu
það á fátæktinni að danskir prest
ar vildu ekki líta við embættum
á íslandi. En sægur af þeim fór
til Noregs eftir að danskir kon-
ungar fóru að ráða Noregi, og
afleiðingin af því varð sú, að nú
eru tvær aðaltungur (og um 30
mállýzkur) talaðar í landinu og
öll stafsetning er í glundroða,
sem engin bót fæst á og sem jafn
vel ágerist, eftir að samnorskan
svokallaða kom til sögunnar.
Oslóarháskóli hefur í hálfa öld
verið gróðrarstöð norskrar vís-
indastarfsemi og menningar og á
sinn ómetanlega þátt í þeim
mikla viðgangi, sem orðið hefur
með þjóðinni síðastliðin 150 ár.
Þar hafa starfað vísindamenn
sem unnið hafa afreksverk á
heimsmælikvarða og borið hróð-
ur landsins til fjarlægra landa.
Yrði of rúmfrekt að nefna nöfn
sumra þeirra hér. Eitt nafn skal
ég þó nefna: Georg Sverdrup,
sem var meðal hinna fyrstu fimm
prófessora háskólans og einn af
baráttumönnum fyrir stofnun
hans, auk þess sem hann var einn
af fremstu stórnmálamönnum
Noregs á sinni tíð og sat á þjóð-
þinginu á Eiðsvelli 1814 og á
tveim fyrstu stórþingunum. Hann
hafði orðið prófessor í grísku
við Hafnarháskóla 1805 og þótti
sjálfkjörinn til að verða prófess-
os í grísku og latínu í Osló er
háskólinn þar tók til starfa 1813,
auk þess sem hann varð fyrsti
bókavörður háskólabókasafns-
ins. Ennfremur var hann pró-
fessor í heimspeki síðustu tíu
starfsár sín, til 1841 en um bóka-
safnið sá hann til 1845. Hann
átti öðrum fremur þátt í að móta
starfsemi háskólans og skipulag.
Háskólanum var ekki sett
reglugerð fyrr en 1824. Henni
var breytt allmikið 1845,
1907 gengu ný háskólalög í gildi.
Frá byrjun og fram til 1883
voru stúdentspróf haldin í há
skólanum. Árið áður hafði kon-
Erfiður heyskapur
Svarfaðardal
Heyskapur
hefur gengið erfiðlega og gengur
enn. Allur þorri bænda hér í hér-
aði hefur súgþurrkun og hafa
hey ekki hrakizt l*já þeim til
niuna. En heyfengur er þó miklu
minni en í fyrra, gizkað á, að
hann verði ekki nema % af hey-
feng í fyrra. Verst hefur gengið
í dölunum og þar eru hey yfir-
leitt illa farin. Háarspretta mun
vera töluverð.
Atvinnulíf hefur gengið sæmi-
lega. Síldarstöltun var lokið um
miðjan júlí, en frystihúsið er allt
af í gangi öðru hverju. Björgúlf-
ur hefur verið á togveiðum og
komið inn á þriggja til fjögurra
daga fresti með sæmilegan afla.
Afli trillubáta hefur verið lítill.
Ágæt atvinna
Allir síldveiðibátarnir komu
heim um 25. ágúst og hafði afli
þeirra verið nokkuð misjafn,
5—13 þús. tunnur og mál á bát.
Baldur fór þó aftur og er enn
á veiðum. Heildarveiði þessara 6
báta mun vera 55—56 þús. mál
og tunnur.
Atvinna hefur verið ágæt í
sumar, mikil vinna við holræsa-
gerð og byggingar.' Nú er verið
að byrja á byggingu 3—4 íbúðar-
húsa og má gera rið fyrir að at-
vinna haldist nokkuð fram eftir.
— S. P. J.
um verið leyft að taka stúdents*
próf og árið eftir féngu þær rétt
til háskólanáms. Þær hafa jafn-
rétti til embætta á við karlmenn
þó ekki yrði það fyrr en í ár að
fyrsta konan í Noregi fengi
prestsembætti í Noregi, til stór-
hneykslunar öllum heittrúnaðar-
mönntum.
Stjórn háskólans er í höndum
háskólarektors og formanna
kennsludeildanna. Er rektor kos-
inn til þriggja ára í senn og nú-
verandi rektor er Johan T. Ruud
prófessor í lífeðlisfræði sjávar-
ins, en kjörtímabili hans er nú
að ljúka.
Kennslu-missiri háskólans eru
frá 3. sept. til jóla, og frá 15. jan.
til 15. júní. Kringum 1500 nýir
stúdentar munu innritast í há-
skólann í dag.
-----Oslóarháskóli varð fyrir
barðinu á Þjóðverjum á hernáms
árunum, því að hvorki kennarar
né nemendur vildu gerast auð-
sveipir þjónar Quislings. Haust-
ið 1943 var fjöldi stúdenta fang.
elsaður og sendur í fangabúðir
og einnig margir prófessorar. En
margir flýðu til Svíþjóðar og
Englands. Keansla féll niður í
háskólanum, «n með sérstöku
leyfi gátu stúdentar notið
kennslu prófessora sinna í út-
legðinni og tekið próf, bæði í
Uppsölum, London og þýzkum
fangabúðum. Þar útskrifaði hinn
kunni prófessor Didrik Arup
Seip stúdenta og var þó sjálfur
stríðsfangi.
Nú starfa við Oslóarháskóla
130 prófessorar, 40 dósentar og
80 aukakennarar en kennslu-
deildirnar eru sex: Guðfræði-
deild, laga- og hagfræðideild,
læknadeild, tannlækningadeild,
mála- og sögudeild og stærð-
fræði- og eðlisfræðideild.
Auk Oslóar-háskóla bera fjór-
ar norskar menntastofnanir há-
skólanafn: Verkfræðingaskólinn
er í Niðarósi. í Bergen eru tveir
háskólar, báðir stofnaðir eftir
stríð: Háskóli, sem varð til upp-
úr vísindastarfsemi þeirri, sem
rekin var í sambandi við Berg-
ens Museum og Verzlunarháskól-
im. Landbúnaðarháskólinn er í
Ási í Austfold.
En þrátt fyrir þessa skóla leit-
ar fjöldi norskra stúdenta til út-
landa til náms 1 ýmsum sér-
greinum. Norðmenn telja sig svo
roikla smáþjóð, að þeim sé ó-
Kieift að halda uppi kennslu í
ýmsum sérvísindum svo í lagi
sé. Á þetta einkum við ýmsar
íæknigreinar en þar eru fram-
farir og nýjungar svo örar, að
það eu ekki nema stórþjóðim-
ar sem geta fylgzt með. Fjöldi
norskra stúdenta leitar til Banda
ríkjanna.
Oslóar-háskóli hefur veitt
mörgum isienzkum stúdentum
húsaskjól. Það er einkum í tveim
greinum, sem íslendingar hafa
stundað nám þar: í veðurfræði og
haffræði, en í þeim greinum
standa Norðmenn mjög framar-
lega. fslenzkir stúdentar hafa
getið sér góðan orðstír í Nor-
egi og munu yfirleitt minnast
dvalar sinnar þar með hlýjuro
hug.
Skúli Skúlason,