Morgunblaðið - 15.09.1961, Blaðsíða 13

Föstudagur 15. sept. 1961
/
MORGVNBLAÐ1Ð
13
Kynni mín af lögreglu-
ríki kommúnista
HÉR SEGIR frá því, sem er að
,gerast bak við járntjaldið, sem,
sker sig í gegnum Þýzkaland.
Höfundur greinarinnar er Ro-
bert Kleiman, fréttaritari „U.S.
News & World Report“ í París,
sem ók frá Berlín til Leipzig í
Eftir
Robert lCleiman
Austur-Þýzkalandi, 2. sept. s.l.
Þarna bar margt fyrir augu,
uppþot, handtaka — og þarna
leit höfundur lögregluríkið í
réttu Ijósi.
BERLÍN
Fjögurra daga ferðalag handan
við Járntjaldið í Austur-Þýzka-
landi kennir manninum hvað ótti
er.
Og ég var engin undantekning.
Eina nóttina gisti ég, sem fangi
í höfuðbækistöðvum öryggislög-
reglunnar SSD í Leipzig meðan
ikommúnistalögreglan velti því
fyrir sér, hvort bæri að stimpla
mig sem „njósnara".
Menn njósnuðu um mig, óein-
ikennisbúnir lögreglumenn — og
fylgdust jafnvel með mér í sjón
auka. Eg sá tvo þýzka vörubíl-
Stjóra sem rætt höfðu við mig í
græzkulausu gamni, hundelta af
troðfullum bíl af grænklæddum
lögreglumönnum.
Eg sá óttann í augum jafnt
txngra sem gamalla, kommúnista
og andkommúnista verkamanna
og kauphéðna, verzlunarmanna
Og menntamanna. Og ég sá vopn-
aða lögreglumenn hörfa undan
ógnandi múg.
Hið hræðilega orð „Ungverja-
land“ heyrðist á hverju götu-
Ihorni. Lögreglan óttast það. All
ir muna örlög lögreglunnar í
Budapest, en henni var að miklu
ieyti útrýmt, þegar Rússar bældu
niður ungversku byltinguna árið
1956. Þjóðin öll óttast orðið. Hún
man eftir rússnesku skriðdrekun
tun.
Stríðsóttinn er áberandi. Aust-
ur-þýzki herinn hefur verið auk-
inn um 70 af hundraði á þremur
vikum. í hernum eru 18 til 23
ára gamlir óviljugir „sjálfboðalið
ar“, og sífellt bætist í hópinn. Her
íefingar eru dagleg sjón.
Miklar varúðarráðstafanir voru
gerðar í Leipzig, þar sem fyrir
gkemmstu var opnuð mikil kaup-
Stefna. Austur-þýzkar hersveitir
með stálhjálma, vopnaðar litlum
bríðskotabyssum marséruðu um
igötur borgarinnar. Þeir fóru þrír
saman, og fjöldi hermannanna
var meiri en eðlilegt skyldi telj
ast í borginni.
HANDTAKA A GÖTUNNI
1 Það var lögreglan, „Vopos“,
eem tók mig höndum í Leipzig,
þegar ég kom að bifreið minni kl.
tíu að kvöldi 3. sept. Um 15 til 20
Btrákar höfðu safnazt saman um-
hverfis bifreiðina, sem bar núm-
er frá Vestur-Berlín.
Sumir þessara stráka voru að
Ikljást við þrjá lögreglumenn.
Einn þeirra var laminn í öngvit
Og nokkrir teknir höndum.
Maður í gulri sportskyrtu, sem
ég hafði séð í veitingahúsinu,
jþar sem ég hafði gefið mig á tal
vð nokkur austur-þýzk ung-
mienni, birtist allt í einu. Hann
hvísláði einhverju að lögreglu-
iwönnunum og benti á mig. Eg
Var tekinn til fanga.
Tíu mínútum síðar var ég kom-
Inn í hina alræmdu Dimitroff-
götu 3—5, þar sem Leipziglög-
reglan hefur aðsetur sitt. Bif-
reið mín var skilin eftir fyrir ut
an.
Næstu fjórar klukkustundirnar
hafðist ég við í litlu herbergi,
þar sem engir innanstokksmunir
voru utan tveggja bekkja, auk
þess sem einn lögreglumaður
heiðraði mig með nærveru sinni.
Eg bað þrásinnis um, að frétta-
stjóra kaupstefnunnar yrði sagt
frá handtöku minni, en ég fékk
ekki önnur svör en önugt hnus.
Eg var einskis spurður, og mér
var ekkert sagt.
Loks kom óeinkennisklæddur
maður inn og sagði brosandi: —
„Við erum að reyna að komast
að einu: Hversvegna stjórnuðuð
þér þessum uppreisnarseggjum
við bifreið yðar?“
„Eg er hræddur um að ég
skilji ekki við hvað þér eigið, og
ég er hræddur um, að ég verði
ekki hentugt vitni fyrir yður“,
svaraði ég. „Slagsmálunum var
svo til lokið, þegar ég kom á stað-
inn. Eg sá ekki annað en nokkra
stráka, sem líklega hafa drukk
ið of mikið og voru að kljást við
lögregluna".
„Það er mun alvarlegra en
þetta“, sagði hann. „Þetta er
stjórnmálalegs eðlis“. Þá þurfti
hann að víkja frá mér „í nokkrar
mínútur". Hann kom ekki-fyrr
en eftir rúma tvo tíma.
Eg bað um mat og frakkann,
sem var í bifreið minni, þar sem
mér var orðið kalt. Mér var
neitað um hvorttveggja. Þá var
mér sagt, að SSD væri að fjalla
um mál mitt — leynilögreglan.
„UPPGERÐARRÉTTARHÖLD“
í UNDIRBÚNINGI?
Eg fann skyndilega, að ég var
í miklum vanda staddur. Ætlaði
SSD að nota mig við „sýndar-
réttarhöld"? Ef svo var, var næst
Hermenn með stálhjálma að-
stoða hina hötuðu lögreglu.
um öll von úti. Eða héldu þeir í
rauninni, að ég væri njósnari?
Ef svo var, væri ef til vill hægt
að koma fyrir þá vitinu.
Eg krafðist nú yfirheyrslu, í
stað þess að bíða með þögn og
þolinmæði. Þegar ég sá manninn,
sem áður hafð talað við mig,
ganga framhjá klefa mínum,
gekk ég í veg fyrir hann og sagðh
„Þýzkaland er enn hersetið
land. Eg er bandarískur ríkisborg
ari, og Bandaríkin eru hér eitt
af fjórum ríkjum, sem ráða lönd
um. Austur-þýzka stjórnin getur
ekki handtekið mig með neinum
rétti. Eg verð að biðja yður um
að kalla á sovézkan lögreglu-
mann, sem svo getur tjáð ríkis-
stjórn minni handtöku mína.
„Sem evrópskur fréttaritari í
13 ár hef ég haft viðtöl við for
ráðamenn margra ríkja, ég hef
farið til Moskvu, og er þar ekki
ókunnur. Eg hef verið gestur
Krúsjeffs í veizlu í Kreml. Eng
inn í heiminum myndi trúa því,
að ég aðhefðist eitthvað annað
hér en fréttamennsku".
„Við skulum sjá, hvað ég get
gert“, sagði maðurinn.
Kl. 3:30 að morgni var farið
með mig inn á skrifstofu lögreglu
foringja í hvítri- sportskyrtu. —
„Bifreið yðar“, sagði hann, „var
miðpunktur uppþotsins. Við lif-
um á alvarlegum tímum. Við urð
um að komast til botns í þessu
máli“.
Lögregluforinginn bauð mér
brauðsneið úr matarkassa sínum.
Eg þáði hana og át með góðri
lyst eftir langa föstu. Hann sagði
mér frá lífi sínu, ást sinni á New
York, sem hann mundi eftir, frá
því hann var í siglingum.
Við ræddum geimkapphlaupið
milli Bandaríkjanna og Rússlands
kjarnorkutilraunir og bárum sam
an líf leynilögreglumanna og
fréttamanna. Loks spurði lög-
regluforinginn mig nokkurra
spurninga um atburði kvöldsins.
Þá sagði hann, að ég yrði að
bíða enn í nokkrar mínútur.
Eftir stundarfjórðung var far
ið með mig til yfirmanns SSD I
Leipzig.
„Við ætlum að senda yður
burt“, sagði yfirmaðurinn. Mér
brá í brún og bjóst við fangels-
un. En hann bætti við: „Eg á við,
við ætlum að láta yður lausan".
Og mér var kurteislega fylgt út
úr byggingunni.
ELTINGALEIKUR
Á ÞJÓÐVEGINUM
Áður hafði ég komizt í tæri
við lögregluna á þjóðveginum frá
Berlín til Leipzig. Eg nam staðar,
til þess að líta á bíldekk og rabb
aði smástund við tvo vörubíl-
stjóra, sem einnig höfðu numið
staðar. Þeir voru í lítilli Skoda-
bifreið.
Þegar við stigum aftur upp í
bifreiðarnar, sá ég einkennilega
sjón. Skammt frá okkur var hóp
ur lögreglumanna, sem störðu á
okkur gegnum kíkja.
í sama bili kom herbifreið upp
að okkur, full af lögreglumönn-
um. Skodabifreiðin hélt leiðar
sinnar eftir þjóðveginum, og ég
ók á eftir. Lögreglubifreiðin kom
svo á eftir mér. Þetta var furðu
leg fylking, og mér leið allt ann
að en vel.
Stuttu síðar beygði Skodabif-
reiðin út af þjóðveginum. Lög-
reglubifreiðin jók ferðina, ók
framhjá mér, og átján augu
störðu rannsakandi á mig um leið,
síðan ók bifreiðin hratt á eftir
Skodabifreiðinni.
Mér var bannað að beygja út
af þjóðvegnum á leið minni til
Leipzig. Eg hægði á mér og sá
bifreiðarnar hverfa. Eg gat ekk
ert gert, en mér varð hugsað til
þess hvað biði þessarra kurteisu
ungu manna, sem gefið höfðu sig
á tal við ókunnan mann úr ó-
kunnu landi.
í LEIPZIG: ANDSTÆÐUR
Á kaupstefnunni í Leipzig
blasti við íburður og fegurð, og
margt var þar girnilegt frá Aust-
ur-Þýzkalandi, sem ætlað var til
útflutnings. En utan sýningar-1
svæðisins var ömurlegt um að lít
ast. Hundruð fána, auglýsinga-
spjalda og skrauts gátu ekki sett
sannan lit á grámyglu borgarinn
ar.
Tómar rústir frá stríðsárunum
standa enn í miðbænum. Auð
svæði, hrein en engu að síður
ömurleg, eru til merkis um eyð-
ingar styrjaldarinnar þar sem
ekkert hefur verið byggt upp
síðan.
Föt þau sem fólkið klæðist á
götunni og á kaffihúsunum eru
tötraleg á að líta. í búðarglugg-
um eru snotur föt og húsbúnað
ur en þetta virðist einungis vera
fyrir aðkomandi.
Kaffi kostar sem svarar $ 7
pundið; benzín $ 1.33 gallonið.
Bifreiðar sjónvörp og þvottavélar
kosta þrisvar sinnum meira en í
Vestur-Þýzkalandi og ekki er
hlaupið að því að komast yfir
slíkan munað.
Matarskömmtun var aflétt ár-
ið 1958 en s.l. ár var farið að
skammta kartöflur og smjör. —
Þarna er nóg að borða en fjöl-
breytileikinn enginn. Dreifingar-
kerfið er lélegt. Biðraðir eru dag-
legt brauð þar sem smjör og
ferskir ávextir fást. Innkaup eru
mikið vandamál fyrir húsmæður.
Verkamenn geta naumast gert
sér von um að fá aðra vinnu
eða flytjast búferlum nema með
opinberu leyfi. Aliir þeir sem
ríkisstjórnin „lítur óhýru auga“
eru nánast þrælar, fá úthlutaða
vinnu, og fá auk þess yfir sig
ferðabann, eða þá þeir eru sendir
til annars landshluta eða í „vinnu
menntunarstofnun“.
„EILÍF BARÁTTA"
„Það eru ótal hlutir, sem ekki
finnast, þegar maður þarfnast
þeirra mest sem gera manni lífið
brogað", sagði kona nokkur, sem
átti litla gjafaverzlun. „f dag eru
það nálar sem ekki fást, í gær
hrísgrjón eða rúmföt, á morgun
þarf maður kannski að fara í
tuttugu verzlanir til þess að finna
rétta stærð af skóm. Lífið er ei-
líf barátta".
Maður með snjáða skjalatösku
kom inn, þegar við vorum að
rabba saman. Hann bað um eitt-
hvað, sem ekki fékkst og hélt
síðan leiðar sinnar.
„Eg þekki þennan," sagði eig-
andi verzlunarinnar. „Hann er
einn þeirra — njósnari eða leyni
lögreglumaður. Hann kom inn, til
þess að komast að því hversvegna
þér væruð svona lengi hérna. Þév
verðið víst að fara“.
Robert Kleiman
Menn tala í hálfum hljóðum,
líta snöggt um öxl, sitja þöglir á
kaffihúsunum og drekka en þora
ekki að tala við náungann —
þetta er lögregluríkið.
En þegar austur-þýzkir þegnar
eru einir með bandarískum gesti,
kjaftar á þeim hver tuska. Ef tal-
að er við þá, sem heimsótt hafa A-
Þýzkaland eru þeir almennt á
einu máli.
Ógnarstjórnin heldur þjóðinni
í járngreipum. Um gjörvallt land
ið er verið að ala upp unga menn,
sem ganga um í bláum skyrtum,
merki Frelsishreyfingarinnar. —
Þeir fylgjast með öllu, fóllkinu
á götunni, kaffihúsum, stjórnmála
fundum, danshúsum og í skemmti
görðum.
TAKMARKIÐ: HUGSANA-
SKEFJAR
Tilgángurinn er að ná tökum á
hugsun þjóðarinnar. Nú hefur
landamærunum verið lokað, og
enginn getur flúið til Vestur-Ber-
línar, en um leið er hafi herferð
gegn „hugsjónalegum flóttamönn
um“ — þeim, sem hlusta á sjón-
varp Vesturlanda og útvarpssend
ingar.
Höfuðtakmark ógnarstjórnar-
innar er tvennskonar:
1. Að koma í veg fyrir ólgu
og uppþot, eins og kom fyrir 17.
júní 1953. Austur-Þjóðverjar eru
nú fangar, eftir að járntjaldinu
hefur verið læst að fullu. Að-
komumenn finna hvarvetna ör-
væntinguna, sem kann að vera
forboði ofbeldisaðgerða.
2. Að krumla kommúnismans
læsi sig enn fastar um þjóðina,
sem sífellt streitist á móti. Sem
sagt, að efla kommúnismann í
landi, sem hræðist kommúnisma.
MÝLDIR KOMMAR
Jafnvel kommúnistaleiðtogar í
Leipzig hampa þessu nýja slag-
orði: „Engar umræður við óvin
ina“. Prófessor nokkur sagðB
„Við vitum, að mestur hluti þjóð
arinnar aðhyllist ekki kommún-
isma. Hvernig eigum við að sann
færa þjóðina, ef henni er ekki
heimilt að láta í ljós skoðanir sín
ar og deila við yfirvöldin?"
Kommúnistar, sem lagt hafa
leið sína til Póllands ,láta í ljósi
öfund, vegna tjáningarfrelsisins,
sem þeir finna þar. Einn kommún
isti, sem einnig hafði farið til
Moskvu, sagði: „Frá því 13 .ágúst
lifum við undir prússneskum
kommúnisma. Hann er jafnvel
strangari fyrir þjóðina en rúss-
neskur kommúnismi.“
Gegn Castro
Havana, 11. sept.
SAUTJÁN ára drengur beið bana
í mótmælagöngu og hópfundi, er
haldinn var gegn Castro í Hav-
ana. Blað byltingarstjórnarinnar
sagði frá þessu í dag. Fólk, sem
þátt tók í mótmælafundinum, var
hrakið inn í kárkju og þar var
skotið á það.
BERLÍN, 11. sept. — Pervuk-
hin, sendiherra Rússa £ Austur-
Þýzkalandi, sagði í bréfi til
sendiherra Breta, Bandaríkja-
manna og Frakka £ Vestur-
Þýzkalandi í dag, að austur-
þýzka stjóinin bæri ábyrgð á
lögum og reglu £ Austur-Berlín.
Vísaði hann þar með á bug orð-
sendingu sendiherranna í fyrra
mánuði þar sem ráðstjórnin var
sökuð um brot á fjórveldasam-
komulaginu um Berlín
A-þýzkir verkamenn hafa nánast enga von um breytta vinnu og
verða að fá opinbert leyfi til að flytjast miili staða.