Morgunblaðið - 16.09.1961, Blaðsíða 23
Laugardagur 16. sept. 1961
WORGUISBT AÐIÐ
23
— Katanga
Framhald a£ bls. 1.
0 Orrustuflugvél beitt
Orrustuflugvél frá Katanga
lier varpaði í dag sprengjum að
foústað aðalfulltrúa SÞ, Conor
O’Brien og einnig í námunda
við flóttamannabúðir, sem her-
lið SÞ rekur í útjaðri Elisabeth-
ville. Þá var. eldflaugum varp-
að úr flugvélinni yfir herstöð
SÞ í Kamina og loks lét hin
sama flugvél sprengjum rigna
yfir írsku hermennina í Jadot-
ville. Fullvíst virðist að flug-
vélinni hafi stjórnað hvítur
maður frá Rhodesíu.
O’Brien segir, að írsku her-
mennirnir hafi verið sendir til
Jadotville fyrir skömmu að
foeiðni nokkurra evrópskra
sendisveitarmanna er óskuðu
verndar SÞ fyrir Evrópumenn í
bænum. Virðist allt benda til,
að írarnir hafi hætt mótspyrnu,
en engar fregnir berast um
hvernig þeim hefur reitt af.
í dag setti O’Brien útgöngu-
bann nokkurn tíma og skoraði
jafnframt á borgarbúa að halda
sig inni við.
• Hörmuleg aðstaða
Áreiðanlegar heimildir
herma, að í Katangaher séu að
minnsta kosti tólf franskir liðs-
foringjar, sem flúið hafi frá
Alsír eftir misheppnaðar upp-
reisnartilraunir hægri manna
þar. Menn þessir hafa gegnt há-
um embættum í her Katanga
og byggt herliðið vel upp. Er
öllum erlendum starfsmönnum
hersins var vikið frá á dögun-
um, hurfu þessir menn, en
■hafa komið aftur fram í dags-
Ijósið síðan átökin hófust í
Elisabethville. Auk franskra
manna eru í Katangaher
nokkrir hvítir menn frá
Rhodesíu.
í tilkjmningu frá belgísku
fréttastofunni Inbel í Brússel
er aðstaða Sameinuðu þjóðanna
pögð hörmuleg. Hafi herlið SÞ
aðeins tögl og hagldir á fimm
mikilvægum stöðum í borginni.
Hinsvegar segir Inbel enga
flóttamenn hverfa til Rhodesíu
og stríði það gegn fregnum
þaðan.
• Bjóða liðsauka
Upplýsingamálaráðherra
Leopoldvillestjórnarinnar, Jos-
eph Ileo, sagði við fréttamenn
í dag, að stjórnin væri staðráð-
in í að berjast gegn niðurrifs-
öflunum í Katanga. Er Ileo var
spurður hvort stjórnin hygðist
senda herlið til Katanga, sagði
hann, að ekki væri annað
sýnna en herlið SÞ hefði í öll-
um höndum við Katangaher. —
Yfirmaður hersins í Stanley-
ville, Victor Lundula, hefur boð
izt til að senda herlið til Kat-
anga og sömuleiðis Mobutu, yf-
irmaður hersins í Leopoldville.
Sænskir, indverskir og malay-
fskir hermenn úr liði SÞ héldu
til Katanga í dag, vel búnir
þungavopnum. Ekki er vitað
hversu margir þeir eru.
Starfsmenn SÞ höfðu síðdegis
f dag gert við útvarpsstöðina í
Elisaethville og var þaðan út-
varpað í kvöld, að Tshombe og
O’Brien myndu ræðast við í
aðalstöðvum SÞ í borginni. Hins
vegar herma síðustu fregnir frá
Katanga, að Thsombe hafi enn
horfið frá heimili sínu í Elisa-
bethville, — en ekki hafði
frétzt, að hann hafi komið í
leitirnar í gær. Sömu fregnir
herma, að læknar I Elisabeth-
Ville hafi undirritað mótmæii
til SÞ sökum þess að stórskota-
liði samtakanna hafi verið kom-
ið fyrir uppi á sjúkrahúsi í
borginni og þaðan verið skotið
á sjúkrabifreiðir Katangahers,
• Aðgerðirnar gagnrýndar
1 dag sendi Sir Roy Wal-
ensky, forsætisráðherra ' Rhod-
esíu, yfirlýsingu „til hins
frjálsa heims“ og krafðist þess,
eð komið yrði á vopnahléi í
Katanga áður en það væri of
•eint.
Sennilegt að Tshombe hefði samið
EFTIR því, sem fregnir herma,
er ástandið í Katanga nú mjög
alvarlegt. Hefur það farið sí-
fellt versnandi síðan tii vopn-
aðra á'taka kom þar milli her-
liðs Sameinuðu þjóðanna og
hers og lögreglu stjórnar hér-
aðsins sl. miðvikudag. SÞ
hófu aðgerðir sínar í nafni
samþykktar öryggisráðsins frá
því febrúar sl., en með henni
var herstjórn samtakanna í
Kongó heimilað að beita valdi
til að koma í veg fyrir borg-
arastyrjöld.
★ Sjálfstæðinu lokið
Barizt er nú í Elisabet-
ville og á fleiri stöðum í Kat-
anga og er álitið að sjálfstæði
héraðsins sé lokið. Enda var
það aldrei viðurkennt af nein-
um. Frá því að Kongó hlaut
sjálfstæði 1959 var það sam
þykkt af stjórnmálamönnum
bæði frá Afríku og Evrópu,
að ríkið skyldi vera undir
einni stjórn. Tshombe og fleiri
leiðtogar báru fram kröfur um
laust ríkjasamband, en þeim
var ekki sinnt.
Stjórn Adoula í Leopoldville
hefur lýst sig samþykka hem-
aðaraðgerðum SÞ í Katanga,
og er nú fylkið opinberlega f
undir stjórn miðstjórnarinnar. b
★ ítrekaðar aðvaranir
Adoula hafði lengi aðvar-
að Tshombe o.g brýnt fyrir hon
um, að það kosti styrjöld, ef
hann yrði ekki við kröfum
miðs tj ór nar innar.
Dr. O’Brian, hinn írski að-
alfulltrúi SÞ í Katanga, hefur
setið marga fundi með Tshom-
be og reynt að sýna honum
fram á að ekki væri til neins
að reyna að halda í sjálfstæði
Katanga.
Tveim dögum áður en til
vopnaviðskipta kom, gerði O’-
Brian enn eina tilraun: „Eg
bað Tshombe um að fara og
Moise Tshombe
ræða við stjórnina í Leopold-
ville, og sagði honum, að hann
myndi ef til vill ekki eiga kost
á því aftur, ef hann neitaði",
sagði aðalfulltrúinn. Svar
Tshombes var neikvætt og
hann kallaði úrslitakosti O’-
Brians. Þegar Thombe skýrði
frá svari sínu á blaðamanna-
fundi, var hann þreytulegur
og áhyggjufullur á svip.
A Vildi sættast
Embættismenn SÞ álíta
að Tshombe hefði viljað sætt-
ast við stjórnina í Leopold-
ville, en óbilgjarnari menn
innan stjórnar hans. t.d. Mun-
ongo, innanríkisráðherra og
Samalenge, upplýsingamála-
ráðherra, hafi hindrað það. —
Þessir ráðherrar vissu að þeir
hefðu enga von um að halda
stöðum sínum, ef til málamiðl-
unar við stjórn Adoula kæmi.
Margir Kongóbúar, sérstak-
lega fylgismenn Gizenga, vara
forsætisráðherra, líta á þessa
ráðherra sem seka menn, er
beri ábyngð á dauða Lum-
umfoa.
* Deildu á SÞ.
Áður en til átaka kom,
var ljóst, að stjóm Katanga
óttaðist um framtíð sína. Mátti
sjá það á hinum mikla áróðri,
sem hún rak gegn SÞ bæði í
útvarpi og blöðum. SÞ voru
ásakaðar um tilraunir til að
spilla velgengni Katanga og
vera verkfæri í höndum aðila
í Bandaríkjunum, er ágirntust
auðlindir héraðsins og vonuð-
ust til þess að Bel.gar kæm-
ust aftur til valda þar. Einn-
ig voru samtökin sökuð um að
beina hinum ólíklegustu ill-
vættum ínn í héraðið, t. d.
kommúnisma og sárasótt.
Sumir telja, að herir Roy
Welenskys, forsætisráðherra
Rhodesiu muni koma Katanga
búum til aðstoðar við að
styrkja „seinasta vígi gegn
kommúnisma í Afríku“.
k Erlendir málaliðar
Það er sennilegt að þeir,
sem hata SÞ mest séu Evrópu-
menn, sem voru á launum í
herliði Katangastjórnar. Fyrir
tilstuðlan SÞ var þeim sagt
upp í sl. mánuði og flestir
þeirra yfirgáfu héraðið. Þó eru
ennþá um 140 slíkir menn á
launum hjá stjórnúini og
halda þeir sig mest á svæðinu
kringum Elísabetville.
Þeir höfðu í hótunum um
að svipta O’Brian og fulltrúa
hans lífi, og áður en óeirðirn-
ar brutust út, sögðust þeir
mundu gera árás á lið SÞánn-
an skamms. Höfðu þeir til-
búnar sprengjur til að koma
fyrir í stöðvum SÞ.
Þessir menn voru stundum
vopnaðir á gangi í Elísabet-
ville og ef þeir sáu hvítan
mann kölluðu þeir til hans
ókvæðisorðum um SÞ.
k Fer huldu höfði
Herir þeir, sem nú berjast
í Katanga eru nokkuð fjöl-
mennir. í her Tshombes eru
10—11 þús. hermenn og lið SÞ
er álíka fjölmennt. Jafn stór
herstyrkur mun verða sendur
til Katanga frá Leopoldville
og munu SÞ ekki hindra stjóm
ina í að hernema héraðið.
Undanfarna mánuði hafa SÞ
styrkt herlið sitt í Katanga
og tekið hernaðarlega mikil-
væga staði. Eftir að ófriður-
inn brautst út hafa SÞ tak-
markað samgöngur við borg-
ina með því að taka póst- og
sima Elisabetville í sínar hend
ur.
Aðgerðir SÞ eru til stuðn-
ings stjórninni í Leopoldville,
en þær hafa að undanfömu
reynt allt til að hindra að ó- \
eirðir brytust út.
Herlið SÞ hefur tekið
nokkra ráðherra úr stjórn
Tshombes til fanga, en hann
fer sjálfur huldu höfði og seg-
ist hafa tekið við yfirstjórn
hers síns og ætli að halda á-
fram að berjast gegn herjum
SÞ.
f —|^if —inniu..r .riLi~irifLUi Jlj-i~i.fLfLUi jTli'
1 yfirlýsingunni segir Wal-
ensky meðal annars: Það er
ljóst orðið, að Sameinuðu þjóð-
irnar hafa aftur gert skyssu í
Katanga. Það sem aðeins átti
að sýna merki styrkleika sam-
takanna og fella stjóm Katanga
á augabragði,, hefur í þess stað
orðið að biturri styrjöld milli
fólksins í Katanga og hermanna
Sameinuðu þjóðanna.
Walensky leggur til, að kom-
ið verði á fót sjálfstæðri nefnd,
sem rannsaki síðustu atburði í
Katanga og þegar í stað verði
séð til þess, að Tshombe og
stjóm hans geti tekið við störf-
um sínum að nýju.
Af hálfu Breta og Frakka
hefur komið fram gagnrýni á að
gerðum Sameinuðu þjóðanna í
Katanga. Talsmaður franska
utanríkisráðuneytisins sagði í
dag, að framkvæmdastjórn SÞ
hefði með aðgerðum þessum
farið langt fram úr umboði sínu
og bæri ábyrgð á aðgerðunum
í Katanga. Sagði talsmaðurinn
ástæðu til að spyrja, hvort að-
gerðirnar í Katanga brytu ekki
í bága við stofnskrá samtak-
anna.
Frá London herma fregnir, að
Russel lávarður af Liverpool,
sem var brezkur dómari við
Niirnbergréttarhöldin á sínum
tíma, hafi skrifað Macmillan,
forsætisráðherra, og óskað þess
að brezka stjómin geri þegar í
stað ljóst, að hún sé algerlega
andvíg aðgerðum SÞ í Katanga
— og krefjist þess, að her sam-
takanna verði vikið þaðan þeg-
ar í stað. Leggur lávarðurinn
til að sérstök nefnd, óháð SÞ,
verði sett á laggirnar til að
rannsaka hver beri ábyrgð á
atburðum síðustu daga. Jafnar
lávarðurinn aðgerðunum í Kat-
anga við aðgerðir Hitlers í
Austurríki og Súdetahéruðun-
um. —.
Þá hefur einn þingmaður
íhaldsflokksins brezka, Anthony
Fell, óskað eftir, að þingið
verði kvatt saman til viðræðna
um aðgerðirnar í Katanga.
— Fjórtán cJæmdir
Frh. af bls. I
stóran skammt lyfja og fallið
í væran svefn — en friðlausan,
því fljótlega hafi verið dælt
upp úr honum og honum gefið
súrefni.
Meðal annarra, sem dauða-
dóm hlutu, voru fyrrum utan-
ríkisráðherra, Fatim Sorlu, fyrr
um fjármálaráðherra, Refik
Koraltan, og yfirmaður land-
vama, Ruchtu Erdelhun. Fimm
konur, sem sátu á þingi fyrir
flokk Menderes fengu 414 árs
fangelsi.
• Kosningar framundan
Ekki er erinþá vitað, hvort
dauðadómunum verður full-
nægt. Það er þjóðlega einingar-
nefndin, undir forsæti Gursels
hershöfðingja, sem ákveður það
endanlega, og áreiðanlegar
heimildir herma að ágreiningur
sé innan nefndarinnar um mál-
ið. Bent er á að kosningar eigi
að fara fram í Tyrklandi eftir
mánuð og talið, að stjórnin
muni setja ofan við að taka
andstæðinga sína af lifi. Auk
þess' verði það einimgis stuðn-
ingsmönnum Menderes til
styrktar, að hann verði gerður
að píslarvotti rétt fyrir kosn-
ingar.
Réttarhöld þessi hafa staðið
yfir í 11 mánuði og fjallaði her-
réttur um málið.
— Fundarhamar
Frh. af bls. 1
menn, með talsverðu afli í borð-
ið og það því fremur, sem fund-
arsalur er stór og þeir vilja vera
öruggir um að heyrist í þeim,
þegar þeir nota hamarinn.
Þessi hamar verður nú afhent-
ur Sameinuðu þjóðunum og ger-
um við ráð fyrir að hið nýja
þing sem væntanlega verður
sögulegt, verði sett með íslenzka
hamrinum Ásmundar Sveinsson-
ar og því síðan stjórnað með hon
um, þangað til hann brotnar eða
meðan hann stenzt allar raunir."
Þetta sagði Kristján Alberts-
son. Hann fer eins og fyrr segir
með Loftleiðaflugvél til New
York í kvöld. Aðrir fulltrúar Is-
lands á þing Sameinuðu þjóð-
anna munu fara vestur í næstu
viku. Formaður íslenzku sendi-
nefndarinnar verður eins og
jafnan áður Thor Thors, sendi-
herra íslands í Washington.
— Kjarnorku-
sprenging
Framhald af bls. 1.
vopn með sem víðtækustu eftir-
liti. —
Bretar hafa lýst fullum stuðn
ingi við þá ákvörðun Banda-
ríkjamanna að hefja að nýju
kjamorkuvopnatilraunir. Tals-
maður brezka utanríkisráðu-
neytisins sagði í dag, að hörmu-
legt væri til þess að vita, að
Rússar skyldu hafna tillögu
Breta og Bandaríkjamanna um
að gera ekki tilraunir í gufu-
hvolfinu. Væri augljóst að
Bandaríkjamenn gætu ekki
horft aðgerðarlausir á að Sovét-
ríkin sprengdu hverju sprengj-
una af annarri og jafnvel fleiri
en eina á sólarhring.
— Verðlagsgrund-
völlurinn
Framh af bls. 24.
Sverrir Gíslason sem fulltrúl
framleiðenda.
A fundi yfirnefndar í dag, föstu
dag, var ákveðinn nýr verðlags-
grundvöllur, sem gildir frá þessu
hausti. Er hann miðaður við
nokkru stærra bú en grundvöll-
urinn 1960—61, eins og sjá má
af því, að magn sauðfjárafurða
vex um 9,5% og magn nautgripa
afurða um 5,3%, en afurðaaukn-
ing grundvallarins í heild er
6,6%.
Meðalhækkun á afurðaverði til
bænda samkvæmt hinum nýja
grundvelli er 14,5%, en verð til
bænda á kjöti, mjólk og kartöfl-
um hækkar heldur minna, eða
13,5% að meðaltali. Ástæða þessa
munar er sú, að verð á gærum
og ull til útflutnings hækkar
meira en á öðrum afurðum og
vegur upp hluta af verðhækkun
þeirra.
Þessi hækkun búvöruverðs
stafar sumpart af hækkun kaup-
gjalds á síðastl. sumri og af ný-
orðinni gengisbreytingu, en sum-
part af því, að „kaup bóndans"
í verðlagsgrundvelli fylgir breyt
ingum á meðaltekjum verka-
manna, sjómanna og iðnaðar-
manna ,og var — samkvæmt nið-
urstöðum úrtaksathugana — um
að ræða verulega hækkun á með
altekjum þessara stétta frá 1958
til 1960.
Sex manna nefnd á eftir að
fjalla um nýtt verð til bænda á
einstökum afurðum og um þann
vinnslu- og dreifingarkostnað,
sem leggst á afurðirnar á þessu
hausti. Er því ekki enn hægt að
segja neitt um væntanlegt útsölu
verð á einstökum landbúnaðar-
vörum.