Morgunblaðið - 19.09.1961, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 19. sept 1961
MORGVNBLAÐIÐ
3
— Um líf og
starf Dags
Hammar-
skjolds
DAG Hjalmar Agne Carl
Hammarskjöld, eins og
hann hét fullu nafni, var
kjörinn framkvæmdastjóri
Sameinuðu þjóðanna hinn
31. marz árið 1953 — en
hann hafði þá um nokk-
urra ára skeið verið
fulltrúi Svíþjóðar hjá SÞ.
Hinn 7. apríl samþykkti
Allsherjarþingið kjör hans
með 57 atkvæðum gegn 1,
en einn fulltrúi sat hjá.
Og hinn 10. sama mánað-
ar tók hann formlega við
embætti af fyrirrennara
sínum, Norðmanninum
Trygve Lie. Kjörtímabil
framkvæmdastjórans er
fimm ár.
Þegar annað kjörtímabil
Hammarskjölds hófst, 1958,
flutti hann ávarp, þar sem
hann lýsti því yfir, að
hann mundi halda stofn-
skrá Sameinuðu þjóðanna
—- en hann mundi „leitast
við að fylla allar þær glopp
ur, sem kunna að reynast
vera á stofnskrá SÞ og
venjulegum „diplómatísk-
um“ aðferðum, sem beitt
er til varðveizlu friðar
og öryggis“.
Munu flestir sanngjarn-
ir menn telja, að Hamm-
geiglaus riddari friðarins'
HAMMARSKJÖLD
skjölds. „Við, sem þekktum
hann vel, vitum hvílíkt tjón
þetta er fyrir SÞ — og ekki
aðeins fyrir samtök þeirra,
heldur fyrir allan heiminn.“
Keiðarslag.
Kubitschek, fyrrum Brasi-
líuforseti, lét svipuð orð falla
og lýsti Hammarskjöld sem
„einum allra mesta frömuði
friðarbaráttunnar í heimin-'
um“. — Spellman kardínáli,
erkibiskup í New York, sagði
að fréttirnar kæmu sem „reið
arslag yfir alla friðelskandi
menn“, því að Hammarskjöld
hefði verið „brimbrjótur lýð
ræðisins og geiglaus riddari
friðarins“. — Nelson Rocke-
feller, ríkisstjóri í New York,
sagði m.a.: „Ég er harmi lost-
inn. Þetta er skelfilegt tjón
öllu mannkyni því að hér var
maður, sem flestum öðrum
fremur fórnaði sér fyrir vel-
ferð, frið og frelsi mannkyns-
ins — án þess að hyggja hið
minnsta að eigin hag.“
„Ég tel það ekki ofmælt,
þótt sagt sé um Hammar-
skjöld -framkvæmdastjóra, að
hann hafi verið algerlega ein-
stæður maður,“ sagði Einar
Gerhardsen, forsætisráðherra
Noregs, m.a. í gær. „Hann
hafði til að bera það sambland
skapandi hugmyndaflugs og
nákvæmrar skynjunar raun-
veruleikans, sem er svo mikil
vægt fyrir þann, sem leysa
þarf vandamál á hinu pólitíska
sviði. Þetta kom ekki hvað
sízt fram í stjórn hans á að-
gerðum SÞ í Kongó. Hann-
hlýddi á skoðanir þeirra, sem
hlut áttu að máli, var fullkom
lega trúr fyrirmælum samtak
anna, en hikaði þó ekki við
að axla ábyrgðina af því
að taka einn hinar mikilvæg-
ustu og víðtækustu ákvarðan
ir, ef friðurinn og framtíð SÞ
voru í veði.“
Fráfall framkvœmdastjóra Sf>;
„Tjdn, sem ekki verður bætt“
arskjöld hafi starfað í
þessum anda af beztu
samvizku.
★
Dr. Dag Hammarskjöld var
56 ára að aldri fæddur í Jön-
köping í Sviþjóð 29. júlí, 1905,
yngri sonur Bo Gustav Hjalm
ar Hammarskjöld, sem var
forsætisráðherra Svíþjóðar á
fyrri stríðsárunum (lézt 1953).
— Hann lauk „Bachelor"-
prófi í lögum frá Uppsalahá-
skóla árið 1930, og 1933 varði
hann doktorsritgerð sína í
hagfræði við háskólann í
Stokkhólmi, en sama ár varð
hann dósent í hagfræði við
háskólann.
Trúnaðarstörf i Svíþjóð.
Um nær tuttugu ára skeið,
áður en hann tók við fram-
kvæmdastjórastöðu SÞ, 1953,
var Hammarskjöld lengst af
starfandi á vegum sænsku rík
isstjómarinnar, oftast sem
sérfræðingur í fjármálum og
efnahagsmálum. Árin 1949—
*51 var Hammarskjöld vara-
utanríkisráðherra Svíþjóðar,
og næstu tvö ár þar á eftir var
hann sérlegur ráðgjafi forsæt
isráðuneytisins. Þá var hann
um margra ára skeið C1941—
•48) formaður bankaráðs Rík-
isbankans sænska.
Árið 1954 tók Dag Hammar
•kjöld sæti föður síns í Aka-
demíunni sænsku. Hann var
ekki eingöngu valinn til þeirr
Gr samkundu sem embættis-
maður, heldur var hann mikill
bókmenntamaður og bók-
menntaunnandi — og þá sér
I lagi Ijóðlistar. Hann lét þó
•ldrei neitt frá sér fara á því
sviði, frá eigin brjósti — en
hins vegar hefir hann þýtt er
lend ljóð á sænsku. Þýðing
hans á „Chronique“ hinu erf-
iða verki Nóbelsverðlauna-
skáldsins franska, Saint John-
Perse, er t.d. talin með mikl-
um ágætum.
★ Lagði sig allan fram
Nafn Dags Hammarskjölds
mun þó að sjálfsögðu lengst
á loft haldið vegna hins mikla
starfs hans sem framkvæmda
stjóra Sameinuðu þjóðanna —
en flestir munu sammála um,
að þar hafi hann lagt sig all-
an fram til að varðveita frið
og öryggi í heiminum, og oft
tekizt frábærlega vel að leysa
hin erfiðustu vandamál. Það
var líka ekki óalgengt að sjá
honum lýst í blöðum víða um
heim sem hinum frábæra er-
indreka friðarins, sem mesta
,,diplómat“ heimsins o.s.frv.
— þótt hjáróma raddir heyrð-
ust einnig, einkum úr austur
átt, og þá sérstaklega nú síð-
ustu mánuðina í sambandi
við hið mikla verkefni SÞ í
Kongó, svo sem kunnugt er og
óþarft er að rekja hér frekar,
Það mátti líka glögglega sjá
á fréttaskeytunum, sem
streymdu víðs vegar að í gær,
að nú þykir mönnum stórt
skarð fyrir skildi, er Dag
Hammárskjöld er fallinn frá
með svo sviplegum hætti.
Voru þar höfð eftir ummæli
ýmissa frægra manna um
framkvæmdastjórann, en ekki
gefst hér rúm til að greina
frá nema fáu einu af þeim.
★ Fremsti starfsmaður SÞ.
Fyrst barst blaðinu stutt-
orð umsögn forseta norska
Stórþingsins. Nils Langhelle,
sem hingað kom í sumar. Hann
sagði: „Hið fyrsta, sem mér
kemur í hug við fréttirnar um
örlög Dags Hammarskjölds,
er, að hér hafi heimurinn
misst mann, sem enginn geti
komið í staðinn fyrir nú á
þessum alvarlegu tímum.
Hann var fremsti starfsmaður
Sameinuðu þjóðanna og gaf
öðrum fordæmi með ósíngjöm
um framkvæmdavilja og heil
indum í starfi. Við vorum far
in að líta á Hammarskjöld.
sem persónugerving þeirrar
viðleitni alþjóðasamtakanna
að setja niður deilur og
tryggja friðinn".
★ Dó fyrir hugsjónina.
Kennedy Bandaríkjaforseti
sagði í gær m.a., að lát Hamm
arskjölds væri sem „persónu
legur missir" fyrir milljónir
manna um víða veröld. „Þolin
mæði hans var svo einstæð,“
sagði forsetinn, að slíkt þekk
ist aðeins meðal hinna fágæt
ustu manna sögunnar. „Dag
Hammarskjöld dó í gær fyrir
þá hugsjón, sem hann hafði lif
að fyrir. En Sameinuðu þjóð-
irnar eru betri og öflugri sam
tök — og bjartari von fyrir
mannkynið — vegna þjónustu
hans við þær. Ég bið þess, að
hans síðasta fórn verði öllum
aðilum SÞ hvöt. til þess að
Ijúka því hlutverki, sem hann
lét lífið fyrir,“ sagði Banda-
ríkjaforseti að lokum.
„Mér hrýs hugur við þess-
um hörmulegu fréttum," varð
Home lávarði, utanríkisráð-
herra Breta, að orði, er hann
frétti um afdrif Hammar-
Óbætanlegt tjón.
í ávarpi, sem Halvard
Lange, utanríkisráðherra Nor
egs, flutti í útvarp og sjón-
varp í gærkvöldi, komst hann
m.a. þannig að orði:
„Með Dag Hammarskjöld
hafa Sameinuðu þjóðirnar
misst þann mann sinn, sem
mests trausts naut, og Svíþjóð
og öll Norðurlönd einn sinna
beztu sona. — Lífsstarf hans
er einstætt dæmi um óþreyt-
andi starfskrafta, óbifanlega
réttlætiskennd og sjálfstæði.
Sem framkvæmdastjóri gætti
hann þess ávallt að fara ekki
út fyrir valdsvið sitt.... en
jafnframt hafði hann sjaldgæf
an hæfileika til að finna lausn
vandans, þegar aðstæður voru
slíkar, að venjur og fordæmi
megnuðu lítt eða ekki að vísa
til vegar. Auk þess kunni
hann sérlega vel að hlýða á
ráð annarra og neyta þess,
sem hafði raunhæfa þýðingu
gagnvart viðfangsefninu hvert
sinn. — Vegna þessara hæfi-
leika fann hann leiðina út úr
Súez-vandanum 1956 og hættu
ástandinu í Líbanon og Jór-
daníu tveim árum síðar. Og
hann lét lífið, er hann var að
reyna að finna leið út úr
þeirri — að því er virðist ó-
leysanlegu — flækju, sem SÞ
standa nú andspænis í Kongó.
Enginn veit nú, í hinu spennta
ástandi alþjóðamála, sem
ríkir, hvern aðildarríki SÞ
geta fundið til þess að taka
við starfinu eftir hann.
Hið skyndilega fráfall Dags
Hammarskjölds er vissulega
tjón, sem ekki verður bætt.“
K i\ K S T EIW l<
Vinnulögsi öf in
Eftir hina herfilegu, pólitíska
misnotkun kommúnista á verka-
lýðsfélögunum við verkfallsbar-
áttu þeirra í sumar, hafa augu
margra opnazt fyrir nauðsyninni
til breytinga á núgildandi vinnru-
löggjöf. Þó að mikið hafi verið
rætt um þessi mál öðru hverju
undanfarin ár, hafa þó fram að
þessu ekki verið settar fram
neinar ákveðnar tillögur til úr-
bóta. .
Á þingi sínu, sem nú er ný-
Iokið, gerðu ungir sjálfstæöis-
menn samþykkt um þessi efni, og
mun það vera í fyrsta skipti, sem
stjórnrmálasamtök koma fram
með ákveðnar hugmyndir til
breytinga á þessari þýðingar-
miklu, en gölluðu, löggjöf. Hafa
tillögur ungra sjálfstæðismanna
vakið mikla athygli, en kommún-
istar búa sig að sjálfsögðu undir
að slá skjaldborg um þetta van-
skapaða fjöregg sitt.
Lýðræðislegvi reglur
í upphafi samþykktar ungra
sjálfstæðismanna segir m. a.:
„16. þing SUS telur brýna
nauðsyn bera til, að sett verði nú
þegar ný heildarlög um stéttar-.
félög og viimudeilur. Við þá laga
setningu ber að leggja áherzlu á
eftirfaranói atriði:
★ Að tryggja samningsfrelsi at-
vinnurekenda og launþega og
sem jafnasta aðstöðu þeirra við
samninga um kaup og kjaramál.
★ Að settar verði lýðræðislegri
reglur en nú gilda um uppsögn
samninga og verkfallsboðun, þar
sem m. a. verði gætt eftirfarairdi
atriða:
★ Ákvörðun um uppsögn samn-
iirga sé því aðeins gild, að við-
höfð sé allsherjaratkvæða-
greiðsla, sem minnst % hlutar
félagsmanna taka þátt í, og sé
uppsögnin samþykkt með meiri-
hluta greiddra atkvæða.
★ Ákvörðun um verkfallsboðun
sé því aðeins gild, að viðhöfð sé
allsherjaratkvæðagreiðsla.
★ Þegar boðuð hefur verið
vinnustöðvun eða verkbann, sem
verulega raskar almannahags-
munura eða valdið getur því, að
mjög mikil verðmæti fari for-
görðum, verði forseta íslands
veitt vald til að fresta vinnustöðv
un um tiltekinn tíma.“
Keðjuverkföll
verði hindruð
Nokkru síðar í ályktuninni segir:
★ „Settar verði skorður við því,
að margir starfshópar geti stöðv-
að sömu atvinnugrein með keðjn
verkföllum. Telur þingið, að
vinna beri að því, að á komist
heildarsamningar launþega og
atvinnurekenda um kaup og
kjör.
★ Valdsvið Félagsdóms verði
aukið og honum m. a. fengið
vald til að dæma um ágreining
milli stéttarfélaga eða heildar-
samtaka þeirra, svo og um rétt-
indi manna iniran stéttarfélaga".
Margt er líkt
með skyldum
Það þarf raunar engan að
undra, þótt kommúnistar reki
upp öskur, þegar tillögur sem
þessar eru fram bornar. Þær
leggja áherzlu á verndun lýðræð
isins innan stéttarfélaga, og állt
tal um lýðræði er eitur í beinum
kommúnista.
Flestir muna sjálfsagt hin aft-
urhaldssömn viðbrögð framsókn
armanna gegn kjördæmabreyting
unni. Ein höfuðröksemd þeirra
var sú, að „skerða ætti rétt hér-
aðanna“. Nú segja kommúnistar
að það eigi að „skerða verkfalls-
réttinn“. Báðar þessar fullyrðing
ar eru auðvitað jafnhaldlausar,
en miða að hinu sama: að villa
dómgreind almermings. Fram-
sóknarmönnum tókst það ekki,
og kommúnistum mun áreiðan-
lega ekki takast það heldur,