Morgunblaðið - 20.09.1961, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvíkudagur 20. sept. 1961
T

CTtgeíandi: H.f Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: 4ðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 55.00 á mánuði innanlands.
I lausasöiu kr. 3.00 eintakið.
ÖRLAGASTUND SAMEINUÐU
ÞJÖÐANNA
extánda þing Sameinuðu®
^ þjóðanna er nú hafið í
New York. Fyrir löngu var
vitað, að þess biðu fjölmörg
mikil og vandasöm verk-
efni. En nú hefur sú ógæfa
bætzt við, að Dag Hammar-
skjöld, aðalframkvæmda-
stjóri samtakanna, er fall-
inn frá. Maðurinn, sem
mestar og stærstar vonir
voru við tengdar í hinu
mikla friðar- og sáttastarfi
Sameinuðu þjóðanna. Það
mikla vandamál liggur nú
fyrir, hvemig skipa skuli í
sæti hans. Hammarskjöld
hafði sýnt hina mestu stjórn
vizku, einstæða lagni og
festu í framkvæmdastjóra-
starfi sínu. Hann naut meira
og víðtækara trausts en
nokkur annar maður, sem
riðinn hefur verið við starf-
semi samtakanna frá upp-
hafi.
Á síðasta þingi Sameinuðu
þjóðanna réðust Rússar og
fylgiríki þeirra af mikilli
heift á Hammarskjöld. —
Lögðu þeir til að embætti
hans yrði lagt niður og
framkvæmdastjóm samtak-
anna yrði síðan skipuð
þremur mönnum. Engum
getur dulist að þetta var gert
til þess að veikja samtökin
og koma í veg fyrir að þau
gætu haldið uppi því lög-
gæzlustarfi í heiminum, sem
er kjarni hugsjónar þeirra.
Dag Hammarskjöld sner-
ist hart gegn þessum til-
raunum til þess að lama
starfsemi Sameinuðu þjóð-
anna, og hann naut fylgis
og stuðnings yfirgnæfandi
meirihluta þjóða, sem sam-
tökin fylla.
Nú má búast við, að Rúss-
ar hefji að nýju baráttu fyr-
ir þessum tillögum sínum.
En það em eins og fyrr
segir fleiri vandamál sem
bíða 16. þings Sameinuðu
þjóðanna en kjör nýs fram-
kvæmdastjóra. Afvopnunar-
málin eru í hinu mesta öng-
þveiti. Rússar hafa hafið
kjarnorkusprengingar í stór-
um stíl og Bándaríkjamenn
hafa neyðzt til að svara
þeim með því að byrja kjarn
orkutilraunir neðanjarðar. —
Ennþá hefur ekki tekizt að
koma á friði í Kongó og
nýja ófriðarbliku hefur dreg
ið upp yfir Berlín. — Hið
mikla þjóðanna þing horfist
því nú í augu við mikinn
vanda og margar uggvæn-
legar blikur eru á lofti í al-
þjóðamálum.
AFKOMA SJÁVAR
ÚTVEGSINS
rkki eiga íslendingar eins
^ mikið undir góðri af-
komu neins atvinnuvega
sinna og höfuðútflutningsat-
vinnuvegar síns, sjávarút-
vegsins.
Undanfarin ár hefur þessi
atvinnuvegur þó átt við þung
bæra erfiðleika að stríð«a. —
Ýmsar mismunandi ástæður
liggja sjálfsagt til þessara
erfiðleika, en fullvíst er, að
það efnahagskerfi, sem hér
ríkti fyrir viðreisnarráðstaf-
anirnar, bóta- og uppbóta-
kerfið, átti þar ekki hvað
minnstan hlut að máli. Árleg
ar breytingar og óvissahöfð«u
áreiðanlega mjög slæm áhrif
á afkomu sjávarútvegsins.
Með viðreisninni urðu hins
vegar þáttaskil. Bóta- og
styrkjakerfið, sem útflutn-
ingsframleiðslan hafði búið,
við síðan árið 1951, var af-
numið, og henni skapaður
heilbrigður rekstursgrund-
völlur með breyttri gengis-
skráningu og öðrum ráðstöf-
unum.
Þrátt fyrir þetta hefur af-
koma sjávarútvegsins síðan
þessar ráðstafanir voru fram
kvæmdar, ekki orðið eins góð
og stefnt var að, en þar
valda mestu óhagstæðar ytri
aðstæður.
Kemur hér til gífurlegt
verðfall á lýsi og mjöli, af-
leit síldarvertíð 1960 og vetr-
arvertíð 1961, aflabrestur hjá
togaraflotanum, og ofan á
þetta bætast svo þungar
byrðir margra greina sjávar-
útvegsins vegna taprekstrar
uppbótaráranna, skortur á
lánsfé til hæfilega langs
tíma og jafnvel að nokkru
leyti ógætileg fjárfesting.
Ríkisstjórnin hefur leitazt
við að bæta úr þessum örð-
ugleikum með ýmsum ráð-
stöfunum. Ber þar hæst þá
löggjöf, sem sett var á síð-
asta þingi um eflingu stofn-
lánadeildar sjávarútvegsins,
en með henni var gert kleift
að breyta styttri lánum sjáv
arútvegsins í löng lán. Enda
þótt þessar ráðstafanir hafi
komið til og þrátt fyrir góða
sumarsíldveiði á þessu ári,
góð aflabrögð báta á öðrum
veiðum á sl. vori og sumri
og hækkað verðlag þýðing-
mikilla útflutningsafurða,
stendur sjávarútvegurinn þó
enn ekki svo traustum fót-
.um sem æskilegt er. Ástæð-
1
Hvaö vakti fyrir Krúsjeff?
!
London, 31. ágúst.
SÚ ÁKVÖRÐUN Rússa að
hefja að nýju kjarnorkutil-
raunir, hefur hvarvetna vakið
óskipta gremju.
Framámenn í Englandi
höfðu verið þeirrar skoðunar
alllengi, að afstaða Sovjetríkj
anna á ráðstefnunni um bann
við kjarnorkutilraunum í
Genf, hefði mótazt af því, að
þeir hefðu enn á ný í hyggju
að hefja tilraunir. Síðan tekið
var að ræða þessi mál að nýju
í febrúar á þessu ári, og Vest-
urveldin höfðu komið með nýj
ar tillögur um bann gegn
kjarnorkuvopnum og stigið
stórt spor í samningsátt, hafa
Rússar smám saman fallið
frá algeru banni, þar til svo
er komið sem nú.
Mönnum varð ljóst, að Rúss
um var ekki lengur neitt um
að banna kjarnorkutilraunir,
hverju sem það nú sætti. En
menn héldu, að þeir myndu
enn þrjózkast við í Genf og
reyna með klókindum að fá
Bandaríkin til þess að hefja
kjarnorkutilraunir á undan
þeim og rifta þannig samning-
um. Þá hefðu Rússar getað
hafizt handa og það með pálm
ann í höndunum og spilað sig
dyggðuga í augum Allsherjar-
þings Sameinuðu Þjóðanna.
En Kennedy forseti hefur
sýnt, að hann er sterkari og
umburðarlyndari samninga-
maður en Rússar höfðu búizt
við. Þótt Bandaríkjaþing og
Bandaríkjaher hvetti Kennedy
eindregið til að hefja tilraunir,
hefði hann, ef að líkum læt-
ur, aldrei hafið þessar tilraun
ir, nema að loknum umræð-
um í Allsherjarþingi Samein-
uðu þjóðanna.
En spurningin, sem ásækir
menn, er þessi: hversvegna
gátu Rússar ekki beðið? —
enda þótt sýnt sé, að þetta sé
þeim mikill áróðurshnekkir og
stingi illilega í stúf við hlut-
leysisráðstefnuna í Belgrad og
stefnu Afríku og Asíuríkjanna
hjá Sameinuðu þjóðunum.
Hin opinbera yfirlýsing
Sovjetríkjanna sýnir Ijóslega,
að Rússar gera sér þetta allt
ljóst. Yfirlýsingin er undarleg
samsuða hernaðarhroka og
undirgefinnar afsökunar. Þar
er játað, að „allar tilraunir
mð kjarnorkuvopn hrelli
mannkynið og særi.‘*
Svo að yfirlýsingin nær ekki
einungis „til vina Sovétríkj-
anna, sem réttilega skilja frið-
elskandi stefnu Sovjetríkj-
anna, hldur einnig til manna
erlendis, sem ef til vill kynnu
að dæma of hart ákvörðun
Sovjetríkjanna um að hefja að
nýju kjarnorkutilraunir."
Rússar reyna að iíkindum eft
ir mætti að ná hylli hlutlausu
ríkjanna með því að skella
skuldinni á Frakkland, sem
fallið hefur í ónáð meðal Af-
ríkuríkjanna, með því að gera
kjarnorkutilraunir íSahara og
með því að ögra nú síðast Sam
einuðu þjóðunum vegna
Bizerta-málsins.
Þeir reyna einnig að leiða
frá sér athyglina, með því að
berjast fyrir því með miklum
bægslagangi í Sam. þjóðun-
um að koma á algerri afvopn
un. Sovjezki fulltrúinn á Gen-
farráðstefnunni, Tsarapkin,
lýsti yfir, að nú myndu Sovjet
ríkin ekki viðurkenna neins-
konar eftirlit, jafnvel ekki
með kjarnorkutilraunum,
nema að því tilskildu, að al-
gerri afvopnun yrði komið á.
Það er hins vegar harla ólík-
legt að hlutlausu ríkin láti
blekkjast af þessu. Þessi ríki
meta að verðleikum tillögur
Sovjetríkjanna um afvopnun,
en þeim er einnig mikið um
að banna kjarnorkutilraunir.
Og nú hefur Rússland kjárn-
orkutilraunir að nýju og það
undir því yfirskini, að verið
sé að reyna „margs konar öfl-
ugar kjarnorkusprengjur, sem
jafnast að styrkleika á við 20,
30, 50, og 100 milljónir smá-
lesta af T.N.T.“, sprengjur,
■sem hægt yrði að skjóta um
gervallan him með geimflaug
um. Eftir slíkar aðgerðir er
erfitt að kingja blaðri Sovét-
ríkjanna um afvopnun, jafnvel
fyrir umburðarlyndustu hlut-
leysingja.
En hvers vegna gera Rússar
þetta? Aðeins tvær skýringar
virðast hugsanlegar. Önnur er
sú, að hermálasérfræðingar
Sovjetríkjanna leggi hart að
valdamönnum þar í landi að
reynt verði að verða ofan á í
vígbúnaðarkapphláupinu, og
hafi tilraunirnar verið hafnar
fyrir áeggjan þeirra, hvað
sem stjórnmálamenn eystra
töldu ráðlegt. Hin skýringin
er sú, að Krúsjeff sé þeirrar
skoðunar, að Berlínarmálið og
Þýzkalandsmálið skipti Sovjet
ríkin svo miklu, að hann sé
fús til að fóma öllu í þeirra
þágu. Hann ætlar sér að réka
rembihnútinn á Berlínardeil-
una, og kjarnorkutilraunirnar
eru þannig þáttur í hinni nýju
stefnu hans. Yfirlýsing Sovjet
ríkjanna lætur í veðri vaka,
að þetta séu nauðsynlegar
gagnráðstafanir vegna liðsefl-
ingar Nato í sambandi við
Berlínarmálið.
En á hinn bóginn mætti allt
eins segja, að Rússar hafi ýft
upp Berlínardeiluna, til þess
að fá sér yfirvarp, til þéss að
hefja kjarnorkutilraunir að
nýju. Því að raunin er sú, að
Rússar voru farnir að guggna,
varðandi bannið við kjarn-
orkutilraunum, a.m.k. þremur
mánuðum áður en Krúsjeff
tókað hampa Berlínarvanda-
málinu á Vínarfundinum með
Kennedy forseta.
Enn fremur hafði Krúsjeff
stært sig mjög af hinum öfl-
ugu kjarnorkuvopnum, sem
hann lúrði á, löngu áður en
Vesturveldin höfðu ráðizt í að
efla herstyrk sinn.
Þetta veldur mönnum sár-
um vonbrigðum í London,
vegna þess að brezka stjórnin
hefur lengi lagt áherzlu á að
bann við kjarnorkutilraunum
sé fyrsta skrefið á áttina að
algerri vígbúnaðarhömlun og
geti orðið til þess að draga úr
þeirri úlfúð, sem ríkir milli
Austurs og Vesturs. Vonin um
bann við kjarnorkutilraunum
var næstum seinasta von
manna um „friðsamlga sam-
búð.“ Nú hefur Krúsjeff svipt
menn þessarri von.
urnar til þess, að svo er ekki,
eru einfaldlega þær, að góð-
ur afli bátaflotans á sl. vori
og sumri hefur ekki megnað
að vega upp á móti lélegri
vetrarvertíð og aflabresti
togaraflotans. Og þær verð-
hækkanir sem orðið hafa er-
lendis undanfarna mánuði á
íslenzkum afurðum hafa
heldur ekki enn bætt upp
hið stórfellda verðfall lýsis
og mjöls á sl. ári og raunar
áframhaldandi verðfall á
lýsi.
SJÁVARÚTVEGUR
INNÁMEST UNDIR
JAFNVÆGI
LMestir kannast sjálfsagt við
þá kenningu stjórnarand
stæðinga, að „leysa megi all-
an vanda“ sjávarútvegsins
„og meira en það“ með nokk
urri lækkun útlánsvaxta. Á
málgögnum þeirra hefur
helzt verið svo að skilja, að
hin aukna vaxtabyrði sjávar-
útvegsins vegna vaxtahækk-
unarinnar á sl. ári næmi
himinháum upphæðum.
Sannleikur þessa máls er á
hinn bóginn sá, að eftir leng
ingu lána sjávarútvegsins,
nemur hinn aukni vaxta-
kostnaður sjávarútvegsins
um 20 millj. kr. á ári, þeg-
ar það er einnig tekið með í
reikninginn, að endurkaup
Seðlabankans á afurðavíxlum
með lægri vöxtum nema nú
minni hluta framleiðsluverð
mætisins en þau áður gerðu.
Er hér um lægri upphæð að
ræða en sem nemur 1% af
heildarframleiðsluverðmæti
sj ávarútvegsins.
Auk þess sem hér er um
tiltölulega lága upphæð að
ræðö, ber svo að hafa í huga,
að vaxtahækkunin miðaði
fyrst og fremst að því að
skapa jafnvægi í efnahags-
málum. Ein meginástæðan
til örðugleika sjávarútvegs-
ins undanfarin ár, er einmitt
hið langvarandi jafnvægis-
leysi, sem hér hefur ríkt í
efnahagsmálum, og má af
því sjá, að enginn atvinnu.
vegur á eins mikið undir því,
að jafnvægi sé tryggt í þess-
um málum.
Þegar öll kurl koma til
grafar, sést því, að tíma-
bundinn kostnaðarauki sjáv-
arútvegsins af vaxtahækkun
inni skiptir litlu samanbor-
ið við ávinning hans af var-
anlegu jafnvægi í efnahags-
málunum.