Morgunblaðið - 23.09.1961, Blaðsíða 13

Laugardagur 23. sept. 1961
MORGVNBLÁÐ1Ð
13
Ingdlfur
í Hrífudal
— Þ E IR sváfu vært sl.
nótt, hinir 160 farþegar
um borð í íslenzka skip-
inu „Heklu“. Þeim hafði
hins vegar ekki orðið
svefnsamt síÖUstu tvær
nætur á undan. Stormur-
inn rak stórsjóana yfir
skipið. Nokkrir stólar
brotn^ðu, og rúður
sprungu. En þegar íslend-
ingarnir vöknuðu í morg-
un, voru þeir að komast í
höfn og htu fagurt land.
Þeir litu friðsæl hvít hús
með morgunreyk ofar þök
um, og hvíta kirkju, sem
lyfti grönnum turni til
himins.
„Svo stendur hann þarna, hjálmi pryddur
Á þessari hlýlegu morgun-
stemningu hófst frásögn
fréttamanns „Aftenpostens“ í
Osló af komu íslenzku „Heklu
faranna" til Noregs og af-
hjúpun Ingólfsstyttunnar í
Hrífudal. — Eins og fram
hefir komið í blaðinu, fór at-
höfnin mjög vel fram og
virðulega, og hrifningaralda
fór um mannfjöldann, er
Bjarni Benediktsson forsæt-
isráðherra hafði lokið ræðu
sinni og kona hans, frú Sig-
ríður Björnsdóttir, afhjúpaði
styttuna. Og norski frétta-
maðurinn hefir greinilega líka
hrifizt:
— Svo stendur hann þarna,
hjálmi prýddur — — — og
beinir sjónum til hafs, segir
hann. — Fólkið var gagn-
tekið. Það umkringdi svæðið
og dáðist að hinu glæsilega
minnismerki, sem gert er af
hinum mikla myndhöggvara
Islands, Einari Jónssyni.
Það var Jens Haugland
dómsmálaráðherra, sem þakk
aði gjöfina fyrir hönd norsku
ríkisstjórnarinnar, og sagði
hann m. a. í ræðu sinni: —
Ingólfur landnámsmaður og
þeir, sem héðan fóru með
honum, voru miklir og góðir
menn — hinir vöskustu, gædd
ir ævintýraþrá og hugdirfð.
E.t.v. má segja, að þeir hafi
ekki sýnt mikinn þjóðfélags-
hinn volduga þjóðsöng
lands, hljómskært og lát-
laust ....
— ★ —
Meðfylgjandi myndir hefir
Mbl. fengið sendar frá Nor-
egi, og sýnir sú minni Ing-
ólfsstyttuna, rétt eftir að hún
var afhjúpuð, — en á hinni
sést nokkur hluti mannfjöld-
ans, sem var viðstaddur at-
höfnina, og sér yfir hluta af
hinum fagra Dalsfirði.
legan þroska — en þess ber
að minnast, að 'þeir hlúðu
áfram að sinni gömlu menn-
ingu, í nýju landi, og varð-
veittu tungumálið, sem við
megum öfunda Islendinga af.
— Haugland færði Islending
um hjartkærar þakkir Norð-
manna fyrir gjöfina — og
„fyrir að leggja leið sína til
Noregs gegn stríðum haust-
storminum.“ Síðan afhenti
hann styttuna Fjala-byggð.
— ★ —
1 lok athafnarinnar kvaddl
sér hljóðs Olav Sörbö kenn-
ari og bað Bjarna Benedikts-
son forsætisráðherra að
flytja forseta íslands kveðju
frá Hrifudal. Hann tilkynnti
og, að byggðin myndi færa
íslandi að gjöf skipsfarm
girðingarstaura — „tii notk- 1
unar við skóggræðsluna á ís-
landi“. — Eru staurarnir til-
búnir til afskipunar.
— ★ —
Við skulum loks aftur
vitna til frásagnar frétta-
manns „Aftenpostens", sem
bregður upp annarri stemn-
ingar-mynd í lokin:
— Það sleit lítils háttar
regn úr loftL Forsætisráð-
herra íslands og fylkismað-
urinn í Sogni og Firðafylki
stóðu við styttuna, hvor um
sig með stóran vönd af gladí
ólum, sem þeir síðar lögðu
að fótstallinum. Hópur barna,
sem flest skörtuðu þjóðbún-
ingum, skipuðu sér fyrir
framan bronslikan landnáms
mannsins, sem hafði íslenzka
og norska fáriann, sinn til
hvorrar handar. Þau hófu
upp raddir sínar og sungu
VIÐREISNIN
i framkvœmd.

★ Einn þýðingarmesti ár-
angur viðreisnarráðstafan-
anna er hinn mikli bati,
sem þær hafa komið til
leiðar í gjaldeyrismálum
þjóðarinnar,
Um áramótin 1959—60 var
gjaldeyrisstaða íslands verri
en nokkurs annars lands, sem
upplýsingar lágu fyrir um, að
einu landi undanskildu. Allir
yfirdráttarmöguleikar ís-
lenzkra banka voru nýttir til
hins ýtrasta Oig tilfinnanlegar
hömlur voru á gjaldeyrisyfir-
færslum, jafnvel til brýnna
nauðsynja.
Hin þunga greiðslubyrði
landsins og slæm gjaldeyris-
staða höfðu skapað mjög alvar
legt ástand í efnahagsmálum
þjóðarinnar.
í fyrsta lagi lá við borð, að
við gætum ekki staðið við um-
samdar skuldbindingar okkar
erlendis, þ. e„ að við kæm-
umst í greiðsluþrot.
í öðru lagi hlaut gjaldeyris-
skorturinn innan skamms að
leiða til samdráttar í fnam-
leiðslu landsmanna vegna þess
að ekki var hægt að flytja inn
rekstrarvörur og byggingar-
efni jafnt og eðlilega, og gjald
eyrir ekki aflögu til kaupa á
framleiðslutækjum. Þetta á-
stand hlaut von bráðar að
rýra lífskjör almennings bæði
sökum minnkandi atvinnu og
skorts á innfluttum neyzluvör
um.
Ríkisstjórnin taldi, að
ekki væri hægt að binda
endi á greiðsluhallann við
útlönd nema á þann hátt,
sem hún gerði með við-
reisnarráðstöfununum. Or-
sök hins mikla greiðslu-
halla var ekki sú, að út-
flutningsframleiðsla og
gjaldeyristekjur væru ekki
miklar. Þær höfðu aldrei
verið meiri í sögu þjóðar-
innar.
Orsökin var röng gengis-
skráning og útlán banka
umfram sparifjáraukningu.
Meðan þessar orsakir
voru ekki brott numd-
ar, hlaut greiðsluhallinn
að haldast, hversu mik-
ið sem útflutningsfram-
leiðsla og gjaldeyristekjur
mundu aukast. Ríkisstjórn
in hækkaði því vexti í því
skyni að ýta undir aukn-
ingu spariinnlána og hamla
gegn aukningu útlána.
Ennfremur leiðrétti hún
gengisskráninguna. Þess-
ar ráðstafanir valda
mestu um þann bata,
sem náðst hefur í gjaldeyr
ismálum þjóðarinnar á und
anförnu 1 Vi ári.
Vegna þessara ráðstafana
varð svo mikill bati á greiðslu
jöfnuðinum á árinu 1960 mið-
að við næstu ár á undan. Til
þess að fá rétta mynd af þess
um bata verður að taka tillit
til hins gífurlega innflutnings
skipa og flugvéla, sem varð á
árinu 1960 meiri en á nokkru
öðru ári s.l. áratug. Skipin
höfðu verið pöntuð á árunum
1958—59 og að mestu leyti
greidd með erlendum lánum.
Sé greiðslujöfnuðurinn sett
ur upp án þess að taka með
innflutning skipa og flugvéla
og greiðslur og lántökur vegna
þess innflutnings, eins og eðli-
legt er vegna þess, hve hann
er mismikill frá ári til árs,
kemur í ljós, að samanlagður
halli á greiðslujöfnuðinum
hafi að meðaltali verið 345
millj. kr. árin 1956—59 miðað
við gengið 38 kr. á dollar.
SAMKVÆMT ÞEIM
BRÁÐABIRGÐATÖLUM,
SEM NÚ LIGGJA FYRIR
UM GREIÐSLUJÖFNUÐ
ÁRSINS 1960, VIRÐIST
ÞESSI HALLI HAFA
HORFIÐ AÐ MESTU EÐA
ÖLLU.
„Ef innflutningur skipa
og fúrrvéla er dreginn frá,
þá væri greiðslujöfnuður
hagstæður um háa upphæð.
En sé þetta gert upp á
sama hátt fyrir árið 1959

væri um að ræða mikinn
greiðsluhalla það ár,“ seg-
ir í skýrslu stjórnar Seðla-
bankans fyrir árið 1960
um þetta atriði.
Hin mikla breyting, sem
varð til batnaðar á greiðslu-
jöfnuðinum á árinu 1960,
leiddi svo aftur til verulegs
bata á gjaldeyrisstöðunni.
Á því ári batnaði gjaldeyris-
staðan um 239.5 millj. kr„ og
var gjaldeyrisforði landsins
um áramótin 1960—61 112
millj. kr. Þrátt fyrir þessa
hagstæðu þróun fer því þó
fjarri, að gjaldeyrisstaðan hafi
enn batnað nægilega mikið,
þar sem nauðsynlegt er talið,
að gjaldeyrisforðinn svári til
a. m. k. þriggja mánaða þarfa,
eða um 750 millj. kr.
Hinn mikli bati gjaldeyris-
stöðunnar stafáði þó ekki ein-
göngu af bættum greiðslujöfn
uði. Þar komu að auki til tvær
veigamiklar ástæður:
1) Notkun greiðslufrests
af hálfu innflytjenda stór-
jókst, en mikil notkun
greiðslufrests er í fyllsta
samræmi við alþjóðlegar
greiðsluvenjur og getur
haldið áfram meðan þess er
gætt að halda efnahagslíf-
inu í jafnvægi. Á árinu
1961 var þó ekki orðið um
að ræða frekari aukningu
greiðslufrests svo verulega
um munaði, og gat því
gjaldeyrisstaðan ekki hald-
ið áfram að batna af þess-
um sökum.
2) Óvenju miklar birgðir
útjlutningsafurða voru í
landinu í ársbyrjun 1960,
og kom því aflabrestur og
verðfall íslenzkra afurða
erlendis á árinu ekki fram
í útflutningi það ár. Þetta
hlaut þó að segja til sín í
útflutningi ársins 1961,
ekki sízt þegar við bættust
léleg aflabrögð bátaflotans
á síðustu vetrarvertíð og
áframhaldandi aflaleysi tog
aranna.
★
Af þessum sökum var ekki
útlit fyrir á s.l. vori, að um
verulegan áframhaldandi bata
gjaldeyrisstöðunnar gæti orð-
ið að ræða á árinu 1961. Eiga !
aðsteðjandi óhöpp mestan þátt
í þessu. Það hafði þó einnig
verið ljóst. þegar viðreisnar-
ráðstafanirnar komust í fram
kvæmd. að ætti að takast að !
koma upp viðunandi gjaldeyr-
isforða á skömmum tíma, yrði
að lækka gengið enn meira en
gert var og gera enn öflugri
ráðstafanir til að draga úr '
bankaútlánum og skapa
greiðsluafgang hjá ríkissjóði.
Þar sem veruleg hætta var á,
að þær ráðstafanir hefðu leitt
til samdráttar í atvinnurekstri
og atvinuleysis, taldi ríkis-
stjórnin réttara að stefna að
því að treysta gjaldeyrisstöð-
una frekar á lengri tíma en !
skömmum.
Yfirdráttarlán þau, sem rík-
isstjórnin aflaði hjá alþjóða-
stofnunum gerðu mögulegt að
fylgja þessari stefnu jafnhliða
auknu frelsi i gjaldeyrismál-
um.