Morgunblaðið - 04.10.1961, Blaðsíða 16

16
MORGVNBLAÐIÐ
MiSvikudagur 4. okt. 1961
Anna Þórhallsdóttir, söngkona:
Söngbúkin Melódía
Gomlu íslenzku ^ S'jiii
og þjóððagasafnarar
1 ÁRNASAFNI í Kaupmanna-j
höfn er handrit af stórmerku ís-
lenzku söngvasafm frá því um
1650. Heiti bókarinnar er Melódía. |
Þeíta er pappírshandrit í forn-
legri skin.nkápu. Sönglögin ij
henui munu vera um 200, flest
sálmar en einnig yfir 30 þjóðlög.
Höfundar bókarinnar eru séra
Ólafur Jónsson á Söndum í Dýra-
fir'ði og sonur hans Jón.
Þessi feðgar sýndu sönglistinni
tneiri áhuga en almennt gerðist
á b?im tímum. Hin fagra nótna-
skrift Jóns Ólafssonar sýnir, að
hann hefir verið æfður nótna-
skrifari. Mörg ljóðin eru eftir
séra Ólaf, sem var mikið skáld,
en um höfunda annarra ljóða sem
A bókina eru skráð, er mér ókunn
ugt. Um lögin er það að segja
að óglöggt er sagt til um, hverjir
höfundar þeirra eru. Á eftir 93.
sönglaginu stendur eftirfarandi
setning: „Allt hingað til Jóns
Ólafssonar tónar nema það síð-
asta“. Nokkur lögin eru sögð
vera af erlendum uppruna, en
hafa varðveitzt í margar dldir
hér á landi, fyrst munnlega,
mann fram af manni og síðar í
þessari bók. Vitna ég í hið miklá
rit sér Bjarna Þorsteinssonar, „ís
lenzk þjóðlög“; þar segir svO:
„Lögin í Melódía verða að telj-
ast innlend þar til annað sann-
ast‘,‘. Þess skal getið, að í söng-
lagahefti séra Bjarna Þorsteins-
sOnar „Vikivakar og önnur þjóð-
lög“ eru nokkur lög úr Melódía,
sem sett hafa verið við vikivaka-
kvæði; þau eru sem hér verða
nefnd: Taflkvæði, Ólafar kvæði,
Gunnbjörn á Uppsölum, og Ásu-
dans, einnig eitt lag úr Melódía
sem sett er við þjóðvísuna „Við
Álfhóla um eina stund“. í Melód-
ía er varðveitt lang-stærsta ísl.
söngvasafn frá miðóldum, og jafn
framt það elzta, sem hefir þjóð-
lög að geyma. Þjóðlög þessi hefi
ég kynnt mér, og virðist allt
benda til, að þau séu eftir sama
höfund. Þegar ég handlék þessa
dýrmætu bók í Árnasafni nýlega,
sóttu að mér d.apurlegar hugi enn
ingar og spurningar, hvort vig
íslendingar hefðum átt margar
fornar sögubækur sem eyðilagzt
hefðu af eldi, vatni og sjó, við
hinn óheppilega flutning ís-
lenzkra bóka yfir Atlantshaf, fyrr
á öldum.
íslenzk þjóðlög gefin út
I París 1780
f franskri bók, sem gefin var
út í París árið 1780, „Essay sur
la Musique“, eru fimm íslenzk
þjóðlög, sem teljast mega elztu
þjóðlög Norðurlanda. Þessi lög
ásamt öðrum gömlum þjóðlögum
eru dýrmæt vegna aldurs þeirra.
Þau eru leifar af sönglistinni frá
fyiri öldum, og veita vitneskju
OMO þveginn þvottur stenzt alla athugun og gagnrýni
— vegna þess að Omo hreinsar burt hvern snefil,
af óhreinindum, meira að segja óhreinindi, sem ekki
sjást með berum augum. Og Omo er engu síður gagn-
legt fyrir litað lín, því eftir Omo-þvottinn verða lit-
irnir fegurri og skýrari en nokkru sinni fyrr. —
Og þvítólcwemar
$em þið athugið
þvf betursjáið
þið — að
- ið skilar
HVITASTA
OMO framkallar fegvrstu Irbina-vm Ieið og það hreíns*r
JtfOMO ia/lC-MM
um svo margt, sem annars værl
nú hulið. Þjóðlögin í þessari
frönsku bók eru við texta úr
eiztu skinnhandritum, og lögin
bera það með sér, að því er mér
virðist, að þau séu í anda annarra
gamalla þjóðlaga, sem lifað hafa
á vörum íslendinga öldum saman.
Það er fróðlegt að lesa um það,
hvernig þessi þjóðlög bárust til
Frakklands til varðveizlu þar.
Hinn lærði íslendingur Jón
Óafsson, fornfræðingur, frá
Grunnavík (d. 1779), söng þessi
lög fyrir konunglegan hljómlistar
mann í Kaupmannahöfn, Jóhann
Hartmann, sem var afi danska
tónskáldsins J.P.E. Hartmanns,
prófessors. Jón Ólafsson söng lög-
in eins og þau voru sungin á ís-
landi, og þessi þekkti danski tón-
listarmaður skrifaði þau upp
eftir honum. Maður að nafni
Jacobi, skrifari Hins konunglega
vísindafélags í Kaupmannahöfn,
fær lögin hjá Hartmann,, og loks
komust þau í hendur De Schutse,
sem sá um að þau komust í
þetta franska rit. Þessi þjóðlög
eru einnig merkileg að því leyti,
að áður höfðu íslenzkar nótur
verið handritaðar, en þetta eru
hinar fyrstu ' prentaðar nótur.
Textarnir við þjóðlög þessi eru,
sem hér segir: ÚrVöluspá, Háva-
málum, Krákumálum, vísa eftir
Harald konung harðráða, og er-
indi úr Lilju Eysteins Ásgríms-
sonar. Þessi lög ásamt mörgum
öðrum gömlum íslenzkum þjóð-
lögum söng ég fyrir norska út-
varpið á tónband, sem verður
sennilega flutt bráðlega; útvarp-
að frá Osló. í Noregi og í Dan-
mörku eru þessi lög talin eftir-
tektarverð og sérstæð.
Söngstíllinm sérstæður
Gömlum íslenzkum lögum
er skipt í fjóra flokka; þjóðlög,
þar í talin tvísöngslögin, rímna-
lög, eða öðru nafni kvæðalög,
vikivakalög og sálma. Séra Bjarni
Þorsteinsson skrifar á þessa leið:
fslenzku þjóðlögin eru bæði mörg
og merkileg, og þau eru með
eldra sniði og fornlegri blæ en
þjóðlög nágrannaþjóðanna". Þjóð
lagasöngvarar mega ekki gleyma
hnykkjunum og löngu endatón-
unum í rímnalögunum, og ég býst
við, að fáir nema íslendingar
sjálfir geti sungið þessi gömlu
lög á þann hátt, að hinn fornlegi
söngstíll sé réttilega framdreginn.
Vikivakalögin voru sungin við
hringdansana, sem kunnugt er,
og rímurnar voru mest kveðnar
og sungnar, þá er fóikið var sam-
ankomið í baðstofunum við vinnu
sína. Takturinn í mörgum rímna
lögunum er slíkur, að hann á við
þá hreyfingu, þegar menn róa
sér fram og til baka, eins og gert
var oft, þá tóvinna var unnin.
Það má segja urn gömlu ís-
lenzku sálmana, að þau eru sem
óplægður akur. f þjóðlagasafni
A. P. Berggreen „Folkesange og
Melodier" sem gefið var út árið
1860, eru 9 íslenzk þjóðlög. Söng-
bók þessi er dýrmæt fyrir íslend-
inga að því leyti, að þar eru heim
ildir um vikivakalagið Ólaf lilju-
rós eins og það er sungið hér og
á Norðurlöndum, einnig um Svía-
Iín og hrafninn, og Hoffinns-
kvæði. Pétur Guðjohnsen orgel-
leikari sendi Berggreen sjö lög,
en séra Gísli Thorarensen tvö.
Ólafur liljurós er eitt elzta viki-
vakakvæði okkar; það er skráð á
skinnbækur í Árnasafni. Kvæðið
um Ólaf liljurós er til á öðrum
Norðurlöndum, en sá búningar á
’-jóði og lagi, sem við þekkjum,
er og verður íslenzkur. í danska
útvarpinu var ég beðin að syngja
öll erindin, 22 að tölu, án nokkurs
undirleiks. Það tíðkast mjög í út-
varpsstöðvum Norðurlanda, að
þjóðlög séu sungin án undirleiks.
fslenzkir þjóðlagasafnarar
Á íslandi hafa v erife örfáip
þjóðlagasafnarar, en kvæðasafn-
arar margir. Ekki skal gert lítið
úr því, sem einstakir, framtaks-
samir menn, bæði lærðir og leik-
ir, hafa gert í þessu efni, en þeip
sem kynnast því hversu áhugina
Framhald á bls. 19.