Morgunblaðið - 13.10.1961, Qupperneq 8

8
MORGVNBLAÐID
Fostudagur 13. okt. 1961
Þurfum að fylgjast með
Efnahagsbandalagsmálinu
Ræða Gunnars Guðjónssonor
a aðalfundi Verzlunarráðs Islands
FYRIR AUKNA tækni, þekkingu
og endurheim.t stjórnmálalegs
sjálfstæðis, hefir íslenzku þjóð-
inni á ótrúlega skömmum tíma
vaxið svo fiskur um hrygg, að
hún þarf nú ekki lengur að ótt-
ast þá vofu hungurs og örbirgðar,
sem áðúr beið jafnan fyrir dyr-
um, ef illa áraði til lands og sjáv
ar. Nú á hún þess kost að lifa sí-
batnandi lífi í landi sínu, eftir
því sem hún smám saman öðlast
þekkingu og bolmagn til þess að
hagnýta auðlindir þess.
Þetta dylst engum manni á vor
um dögum, og víst er þjóð með
svo örstuttan sjálfstæðan efna-
hagsferil að baki sér nokkur
vorkunn, þótt óþolinmæði eftir
bættum lífskjörum í hvívetna
beri oft skynsemina ofurliði og
hún hafist það að, sem í bráð
mætti virðast miða að slíku, en
sem því miður í lengd verður til
þess að hefta og tefla í hættu
þeirri sókn til efnahagslegra fram
fara, sem vér öll stefnum að.
Sturlungaöld ekki fjarlæg.
En aðför sú, sem gerð var á
þessu sumri að viðreisnaraðgerð
um ríkisstjórnarinnar, ber þess
dapurlegt vitni, að Sturlungaöld
er ekki eins fjarlæg og vér vild-
um vera láta, og að einskis er
svifist af margra hálfu, þegar
berjast skal til valda. Er það þjóð
inni mikil ógæfa, þegar of marg-
ir lúta forsjá slíkra manna, ekki
síður en hinna, sem af vanþekk-
ingu og fáfræði einni saman fylla
flokk þéirra.
Þáttur málgagna Framsóknar-
flokksins í þessari herferð hefir
verið hinn ömurlegasti, og mundi
vart nokkur utanaðkomandi
vilja leggja trúnað á, að ýms
þeirra skrifa um efnahagsmál,
sem þar hafa birzt, væru eftir
þann mann, sem lengst allra hef-
ir verið fjármálaráðherra á ís-
landi.
Það væri næstum að bera í
bakkafullan lækinn að rifja hér
upp gang efnahagsmálanna síð-
an lögin um efnahagsviðreisnina
voru sett, snemm á árinu 1960.
Svo kunnugt er það alþjóð, að
lagasetning þessi olli straumhvörf
um í efnahagsmálum lands-
manna, og þegar í lok ársins hafði
áhrifa þeirra gætt svo, að þrátt
fyrir mjög lélega síldarvertíð fyr
ir Norðurlandi, rýrnun togara-
afla, miðað við undanfarið ár, um
nær 30%, og mikils verðfalls á
svo þýðingarmiklum útflutnings-
afurðum, sem lýsi og mjöli, batn
aði gjaldeyrisstaða bankanna um
240 millj. kr. á árinu Og gjald-
eyrisforði nam 112 millj. kr. í árs
lok, en framangreint verðfall á
lýsi og mjöli var svo mikið, að
það olli um 9% meðallækkun á
öllum sjávarafurðum miðað við
árið áður. Þó að gjaldeyrisaðstaða
batnaði að þessu skapi, ber þó
þess að gæta, að sú bætta aðstaða
átti að nokkru leyti rót sína að
rekja til þess að innflytjendur
notfærðu sér í auknum mæli
gjaldfrest hjá viðskipasambönd-
um sínum erlendis.
Vaxtahækkunin um 4% stig á-
samt öðrum ráðstöfunum miðuðu
að því að draga úr lánsfjáreftir-
apurn og örva sparifjánmyndun,
og skapa þannig grudvöll undir
jafnvægi í gjaldeyrisviðskiftun-
um, sem gæfi möguleika til
frjálsrar utanríkisverzlunar, báru
þann árangur, að útlánaaukning
banka og sparisjóða nam aðeins
tæpum helmingi miðað við árið
á undan, en spariinnlán jukust
um 357 millj. kr., eða 83 millj. kr.
naeira en á árinu 1959. Varð þessi
hagstæða þróun til þess að unnt
var að lækka vexti aftur um 2%
stig í lok ársins.
Vetrarvertíð í ár varð sem
kunnugt er rýr, en afli togara
hefir farið síminnkandi, og hefir
á iþessu ári enn minnkaði um 11%
frá árinu 1960.
Léleg aflabrögð og lækkað út-
flutningsverð urðu því þess vald
andi, að bati efnahagslífsins varð
hægari en vonir höfðu staðið til.
Það var því ljóst, þegar kom
fram á þetta ár, að af þessum or-
sökum var engan veginn grund-
völlur fyrir hækkun kaupgjalds,
þar sam ekki var um neina fram
leiðsluaukningu útflutningsat-
veganna að ræða, en aðeins slík
aukning hefði getað réttlætt
hækkanir.
Kjarabætur byggjast á verð-
mætasköpun.
Þetta var þorra almennings
líka ljóst. Verðhækkanir á vör-
um og þjónustu vegna fyrri geng
islækkunarinnar höfðu nú allar
komið í Ijós, Og var því ekki að
undra, þótt launþegar tækju að
ókyrrast, en menn gerðu sér samt
almennt grein fyrir því, að á
þessu stigi var lífsnauðsyn, að
ekki yrði brotið neitt skarð í
þann varnargarð, sem hélt verð-
bólguflóðinu úti.
Illu heilli var þó raunin sú, að
of margir urðu til þess að ljá
þeim mönnum eyra, sem vildu
telja almenningi trú urn að kjara
bætur gætu komið til, án þess
að um raunverulega aukna verð
mætasköpun útflutningsatvinnu-
veganna væri að ræða, og tókst
þeim að vinna það óhappaverk að
stofna til víðtækra vinnustöðv-
ana. Afleiðing þess, að atvinnu-
rekendur neyddust til þess að
semja um allt að 19% kaup-
hækkun, eftir að samvinnufélög-
in höfðu riðið þar á vaðið, án
þess að grundvöllur væri fyrir
hendi til þess að atvinnurekstur
almennt gæti staðið undir nokkr
um auknum kostnaði, varð sú,
sem vitað var fyrir og margoft
hafði verið bent á, að óumflýjan
legt var að lækka gengi krónunn
ar enn á ný um rúm 11%%. Að
öðrum kosti hefðu þessar kaup
hækkanir á skömmum tíma leitt
til stöðvunar höfuðútflutningsat
vinnuveganna, og greiðsluvand-
ræða gagnvart útlöndura.
Þó ómótmælanlegt sé, að
breytt gengisskárning hafi verið
sá eini kostur, sem völ var á, eins
og málum var komið, fer ekki
hjá því, að hér var enn um mikið
áfall fyrir verzlun og iðnað að
ræða. Þessum aðiljum var ekki
frekar en endranær heimilað að
selja vörubirgðir sínar fyrir end
urkaupsverð, þannig að hér var
enn á ný rýrt það eigið rekstrarfé
í birgðum, sem menn kynnu að
hafa átt eftir þrátt fyrir áföll
fyrri gengislækkana. Við þetta
bættust skakkaföll þau, sem inn-
flytjendur urðu fyrir vegna
skulda í erlendri mynt á vörum,
sem þeir höfðu fengið gjaldfrest
á, en þegar selt.
Verzlunin var hins vegar illa
undir slík áföll búin. Hún hefir
nú um árabil búið við svo naum
verðlagsákvæði, að nálgaðist al-
gjöra firru, enda margar greinar
hennar reknar með tapi á undan-
förnu ári. Þrátt fyrir þetta hefir
verzlunin ekki gert háværar kröf-
ur um leiðréttingar sér til handa,
þó að henni hafi óneitanlega þótt
sanngirni mæla með því, að hún
yrði ekki strádrepin. Væri æski-
legt að almenningur veitti þess-
um staðreyndum eftirtekt. Því
hefir jafnan verið haldið frarn af
hálfu verzlunarinnar, og munu
samvinnufélögin þar á sama máli,
að verðlagsákvæði væru óþörf,
þar eð samkeppnin héldi verð-
lagi í skefjum, þar sem frjáls
verzlun er, og er þetta reynsla
allra vestrænna þjóða. Einn fram
ámaður kommúnista, sem mikil
afskipti hefir haft af þessum mál-
um, komst þannig að orði við mig
ekki alls fyrir löngu, að verð-
lagsákvæði væru þjóðarblekking
og allt verðlag ætti að gefa
frjálst. Eg er honum fyllilega
samdóma, og læt þá von í Ijósi,
að þeir, sem ennþá aðhyllast þessi
verðlagsákvæðatrúarbrögð, varpi
þeim sem skjótast fyrir borð.
Umbætur í útvegsmálum
Þegar litið er til höfuðatvinnu-
vegar okkar, fiskveiðanna ásamt
tilheyrandi fiskvinsluiðnaði, verð
ur ljóst, að innan þessarar at-
vinnugreinar verða án tafar að
eiga sér stað breytingar, sem ef
framkvæmdar eru, eiga að geta
Gunnar Guðjónsson.
stóraukið framleiðsluverðmæti
sjávarútvegsins og bætt kjör
allra sam að honum standa, auk
þess sem skapast mundu grund-
vallarskilyrði til fiskiskipaútgerð
ar, sem segja má, að nú sé naum-
ast fyrir hendi. í þessu'sambandi
verður ekki að ráði sakast við út-
gerðarmenn, heldur er hér einn-
ig um að ræða skammsýna og
óraunsæja stefnu fiskimanna- og
verkalýðssamtaka.
Alþjóð er kunnugt, hvílík fárán
leg áherzla hefir verið lögð á það
hér á landi að moka sem mest-
um afla á land, alveg án tillits til
þess hvaða verðmæti yrði úr
þessum afla þegar á land kæmi.
Hefir þetta einkum komið í .ljós
í sambandi við netaveiðar á ver-
tíð, sem hafa stappað nærri vit-
firringu. Stórt skref í rétta átt
var stofnun ferskfiskmats, en
framkvæmd slíks mats á fiski,
sem á að fara í vinnslu er ýms-
um erfiðleikum bundið með nú-
verandi fyrirkomulagi, og þekki
ég dæmi þess, að aðeins þriðjung
ur af netafiski, sem metinn var
til fyrsta flokks, reyndist fryst-
ingarhæfur. Þær aðfarir, sem tíðk
ast hafa á netavertíð verða að
teljast hrein verðmætasóun og
þjóðinni ósamboðnar.
örugg leið til að stórbæta verð-
mæti alls fisks, sem ætlaður er
til vinnslu í landi er, að hann sé
undantekningarlítið ísaður í
kassa um borð í skipunum, og
mun engin fiskveiðiþjóð, önnur
en íslendingar, láta sér annað til
hugar koma en að hafa þann hátt
á. Athuganir, sem gerðar voru
hér í bæ fyrir skömmu, færðu
óyggjandi sönnur á, að slík að-
ferð jók nýtingu þeirrar fiskteg-
undar sem um var að ræða til
frystingar, úr 35% í 40%.
Það mun ekki ofsagt, að hinn
íslenzki síldveiðifloti sem stund-
aði síldveiðar við Norðurland í
sumar hafi verið verðmætari og
búinn fullkomnari og dýrari veiði
tækjum en nokkurn tíma hefir
þekkzt í sögu landsins. Þetta er
mjög ánægjulegt, en hinu má
ekki gleyma, að rekstrarkostnað-
ur slíks flota, að viðbættum vöxt-
um og afborgunum, nema gífur-
legum upphæðum sem útgerðin
verður að standa undir. Það er
því alveg út í hött, að hlutur
skipsins, þrátt fyrir lágmarks
aflatryggingu til áhafnar, nema
aðeins 45% af heildarverðmæti
aflans. Eða finnst mönnum ekki
minna mega gagn gera en háseti,
kannske unglingspiltur, geti kom
ið heim eftir 2—3 mánaða ver-
tíð, með 50—100 þús. krónur í
aflahlut?
Kröfur þær, sem eftirsóttir
bátaformenn hafa gert til auk-
innar vélastærðar báta sinna
vegna innbyrðis samkeppni um
að verða á undan öðrum á mið-
in og aðrir hafa neyðst til að taka
þátt í, hafa leitt til þess, að véla-
afl í fiskiflotanum er komið út í
algjörar öfgar. Aukakostnaður
bátaflotans af öflun og rekstri
slíkra véla nemur tugmilljónum
árlega, engum að gagni. Er ekki
sjáanlegt annað en að lögbjóða
verði hámarksvélaafl í bátum,
eða þá að lánsstofnanir haldi að
sér höndum þar sem farið er fram
úr því hámarki sem skynsemi
segir til um.
Þá hefir merkur útgerðarmað-
ur nýskeð lýst vandræðum þeim
sem togaraútgerðin nú á við að
stríða og bent á þá staðreynd, að
íslenzkum útgerðarmönnum er
með lögum skylt að hafa a. m. k.
7 mönnum fjölmennari áhöfn á
tögurunum á ísfiskveiðum, en
nokkurri annarri fiskveiðiþjóð.
Er erfitt að sjá hvaða hagsmun-
um slíkt á að þjóna. Með því að
kippa þessu í lag opnast mögu-
leiki til þess að veita togarasjó-
mönnum raunverulegar kjarabæt
ur. Sama máli gegnir um alla
vinnu í fiskiðjuverum. Með því
að taka upp ákvæðisvinnu og
Margvíslegar nýjung-
ar við Iðnskólann
Skólanum m.a. skipt í þrjdr deildir —
Unnið að undirbúningi meistaraskóla
í GÆR var skipað í deildir í
Iðnskólanum og skýrði Þór
Sandholt, skólastjóri, nemeird-
um þá m. a. frá ýmsum nýjung-
um og breytingum, sem verða á
skólastarfinu í vetur.
Mbl. náði tali af Þór Sand-
'holt í gær og fékk hjá honum
eftirfarandi upplýsingar.
Helzta nýmælið í skólanum í
vetur er að honum hefur nú ver-
ið skipt í þrjár deildir, og deild-
arkennarar ráðnir við hverja
deild. Sveinn Þorvaldsson,
bygginga- og smíðadeild, Jón
Sætran rafmagns- og málm-
iðnaðardeild og Helgi Hallgríms
son almenn deild.
Deildaskipting skólans stefnir
að því að skólinn geti betur
fylgst með nýjungum í iðngrein-
um, og hagnýtt þær. Er hlwtverk
deildarkennaranna þriggja að
vera skólastjóra til aðstoðar við
umsjón með kennslu, undirbúa
og gera tillögur um sérstök
námskeið og að fylgjast með
nýjungum í þeim iðngreinum,
sem til deildanna teljast og gera
tillögur um hagnýtingu þeirra
við kennslu.
Þá hafa deildarkennarar,
ásamt skólastjóra, samband við
stjórnir og fræðslunefndir hinna
ýmsu iðnfélaga um framfarir í
kennslumálum iðngreinanna, og
gera tillögur þar að lútandi.
Þá hefur skólanefnd Iðnskól-
ans gert það að tillögu sinni að
tekinn verði upp fastur meist-
arasxóli við skólann og er nú
unnið mjög ákveðið að undir-
búningi þessa máls.
Svo vikið sé aftur að skipt-
ingu skólans í þrjár deildir, þá
teljast til I. deildar (bygginga-
og smíðadeildar) húsasmiðir,
múrara, húsgagnaiðnirnar, bif-
reiðasmiðir, skipasmiðir, beyk-
siðn og hljóðfærasmíði. f tveim-
ur hinna síðastnefndu voru eng-
ir nemendur s.l. ár.
f II. deild (rafmagns- og málm
iðnaðardeild) eru rafvirkjar,
rafvélavirkjar, útvarpsvirkjar,
bif vélavirkj ar, f lug véla virkj ar,
málmiðnaðarmenn, pípulagninga
menn, úrsmiðir og skrifvélavirkj
ar.
í III. deild, (almenn deild)
eru prentarar, handsetjarar,
prentmyndasmiðir, Ijósprentar-
ar, prentljósmyndarar, ljósmynd
arar, bókbindarar, gullsmiðir,
skósmiðir, sútarar, hárskerar,
bakarar, kjötiðnaðarmenn o. fl.
Þá verða málarar og veggfóðr-
arar sennilega fluttir í þessa
deild innan tíðar.
greiða starfsfólki eftir afköstum
og nýtingu, gefst einnig mögu-
leiki til mikilla hagsbóta fyrir
alla sem hlut eiga að máli. Ann-
ar háttur er að heita má óþekkt-
ur meðal annara fiskveiðiþjóða,
og eru nokkur rök fyrir því, að
vér Islendingar skyldum hafa þar
sérstöðu?
Efnahagsbandalagið V
Hér hefir verið drepið á nokk-
ur af þeim atriðum, sem ama að
útveginum og fiskiðnaðinum og
öll hljóta að teljast hrein sjálf-
skaparvíti. Skynsamleg lausn
þessara mála miðar að bættri af-
komu allra sem að þeirri at-
vinnugrein standa og verður að
vænta þess, að slík lausn láti
ekki lengi á sér standa, svo sjálí-
sagða hluti er hér u-m að ræða.
Þeir atburðir eru nú að gerast
í efnahagsmálum Vestur-Evrópu,
að bæði Stóra-Bretland og Dan-
rnörk, auk írlands, hafa sótt um
upptöku í Efnahagsbandalag Sex
veldanna. Gjörist Bretar Og Dan-
ir aðiljar að þessu bandalagi og
þá sérstaklega ef Norðmenn
fylgja þeim, verða bæði aðal-
keppinautar vorir og helztu
markaðslönd innan hins stækk-
aða Efnahagsbandalags. Er þá
hætt við að öll aðstaða Islendinga
til samkeppni x fisksölu á þess-
um mörkuðum, sem eru stórvax-
andi, yrði mjög erfið.
Viðskiptamálaráðherra, Gylfl
Þ. GíslasOn, flutti á fundi Verzl-
unarráðs íslands í sumar mjög
ítarlegt erindi m.a. um þær athug
anir sem ríkisstjórnin hefði látið
gera í sambandi við hugsanlega
þátttöku í öðru hvoru hinna
tveggja efnahagsbandalaga Vest-
ur-Evrópu, eða mögulegum arf-
taka þeirra beggja. -V þeim tíma
var ekki fyrirsjáanlegt hvernig
skipast mundi um framtíð þess-
ara bandalaga, en það virðist nú
nokkuð ljósara, og er ekki að efa
að ríkisstjórnin muni fylgjast
gaumgæfilega með framvindu
þessara mála. i
Það gengur þess enginn dulinn,
að það er miklum vandkvæðum
bundið fyrir fámenna þjóð í stóru
landi með ungan iðnað og stóran
hluta framleiðslunnar bundinn
tvíhliða viðskiptum yið löndin í
Austur-Evrópu, að gjörast þátt-
takandi í efnahagsbandalagi sem
hér um ræðir. Ymsar mikilsverð-
ar undanþágur frá almennum
reglum yrðu að fást Og þá fyrst
og fremst trygging fyrir því, að
íslendingar sætu einir að hagnýt
inu fiskimiðanna innan sinneir
eigin fiskveiðileiðsögu.
Hins vegar þarf umsókn um
Framh. á bls. 10
Flugvélavirkjar eru í einum
hóp frá fyrsta bekk og til fimmta
bekkjar og eru þannig sérstak-
ur deildarhluti innan skólans.
í málmiðnaði er nú í fyrsta
sinn verkleg kennsla. Var verk-
stæði tekið í notkun í vor og fer
þar nú fram verkfærafræði-
kennsla fyrir málmiðnaðarlær-
linga .
Þá verður einnig verknám fyr
ir húsasmiði í vetur. Húsasmíða-
lærlingar fengu verknám í öðr.
um, þriðja og fjórða bekk í fyrra,
en þá var dregið úr iðnteikningu
þessara bekkja í staðinn. Fá
bekkirnir nú fulla tíma í iðn-
teikningu en hluti af verknám-
inu, sem áður var í þriðja og
fjórða bekk, er nú fluttur i
fyrsta bekk, sem ekki hafði verk
námskennslu áður.
Þá verður nú tekinn { notkun
kvikmyndasalur, þar sem áður
var til húsa sérskóli fyrir mál-
ara, en sá skóli hefur verið
fiuttur á fimmtu hæð hússins.
Ennfremur er nú tekin í notk-
un ný fríhendisteiknistofa. Er
þar sérstaklega búið að listrænni
teikningu og öll aðstaða þar
betri en áður var.
Nýir kennarar
Nokkrir nýir kennarar hafa
verið ráðnir til skólans. Eru það
Jón Sveinsson iðnfræðingur,
sem kennir iðnteikningu málm-
iðnaðarmanna, Eiður Guðnason,
sem kennir ensku, Björgvin
Einarsson, sem annast verklega
kennslu málmiðnaðarmanna,
Sigurður R. Guðmundsson, efna-
verkfræðingur, sem kennir reikn
ing og Gústaf Tryggvason, sem
einnig kennir reikning. Þá kem-
ur aftur að skólanum Guðmund-
ur Gíslason rithöfundur, en hann
kenndi ekki s.l. ár.