Morgunblaðið - 15.10.1961, Blaðsíða 1

EI

Sunnudagur 15. okt. 1961
TÆKNI OG NÝJUNGAR I SKOTLANDI
MEÐAL farþega með Gullfossi
el. sunnudag var Gísli Halidórs-
son verkfræðingur og fjölskylda
hans, sem dvalizt höfðu í Skot-
landi um nær þriggja mánaða
ekeið.
Blaðið hafði frétt að Gísli
kynni frá einhverjum tíðindum
að segja úr för sinni og kom að
máli við hann.
Gísli Halldórsson
f' Aðdragandi að veru minni í
Skotlandi var sá, segir Gísli, að
tmér barst sl. desember bréf frá
forstjóra fyrirtækisins William
Denny & Brothers Ltd. í Dumb-
erton skammt frá Glasgow, þar
sem ég var beðinn um að koma
til fundar við stjórn fyrirtækis-
dans, eins snernma í janúar og
tmér væri unnt, til þess að ræða
um það hvort ég vildi taka að
mér að leiðbeina félaginu um
smíði ýmiskonar véla fyrir efna-
verksmiðjur, áburðarverksmiðj-
ur og fiskiðnaðar og fæðuverk-
6miðjur.
Bréf þetta kom mér mjög á
óvart, því að ég hafði ekki leyt-
að neins starfa, og jafnframt
'barst mér bréf frá Bandaríkjun-
um, frá félaginu Edw. Renne-
burg & Sons Co., þar sem ég var
bvattur til að fara þessa ferð.
Tlöfðu forstjórar þessara tveggja
fyrirtækja hitzt í Bandaríkjun-
um og komið til mála samvinna
þeirra á milli um smíðar iðnað-
arvéla í Skotlandi en ég hafði
um fimm ára skeið verið yfir-
verkfræðingur Renneburg fyrir-
tækisins og verkfræðilegur ráðu-
nautur.
William Denny & Brothers
fyrirtækið er á annað hundrað
ára gamallt fyrirtæki, heims-
kunn skipasmíðastöð, er smíðar
allt að 15 þús. tonna skip, en
stærri ekki aðeins vegna þess, að
ekki er unnt að sjósetja stærri
6kip, á ána Leven, sem rennur
í ána Clyde, en þar eru stærstu
Kkipasmíðastöðvar heims. Fyrir-
tækið starfrækir elzta starfandi
„módeltank" til þess að mæla
viðnám skipslíkana, til ákvörð-
unar á línum skipa, ganghraða
og nauðsynlegu vélaafli. I>á starf
irækir félagið ferjur þær, er
iganga undir Forth-brúnni og fyx
ir fáum árum var elzta gufu-
6kip, sem þá var enn á floti, ætt-
að frá Denny. Var það hjólaskip.
Spfallað við Gísla
Halldórsson verkfræðing
Fyrstu gufutúrbínu-farþegaskip
heims voru smíðuð hjá Denny,
svo og hið heimsfræga Cutty
Sark, siglingaskipið mikla, sem
enn er til sýnis við Thames ána,
kappsiglarinn Shamrock III. og
fleiri fræg skip. Nú síðast teikna
verkfræðingar Denny fyrirtækis
ins jafnvægisstýrin á stærstu
skip heimsins, eins og Queen
Mary, Leonardo Da Vinci, Stock-
holm, Bremen o. fl. En stýrin
eru smíðuð af náskyldu fyrir-
tæki, John Brown, í Edinburgh.
Rétt áður en ég hvarf frá Dumb-
arton var verið að reyna endur-
bætta gerð af Voigt-Schneider,
lóðréttri, fimmblaða skrúfu, sem
er þesskonar eðlis, að hún getur
snúið skipinu í hring á staðnum
og er mest notuð á dráttarbáta
og ferjur. En Denny fyrirtækinu
hafði verið falið af hinu þýzka
fyrirtæki, sem er höfundur þess-
arar skrúfutegundar, að gera
endurbótina. Loks má nefna, að
Denny félagið hefur smíðað og
er að framkvæma tilraunir með
svokallaðan HOVERCRAFT, en
það er skip sem siglir á lofti,
sem þjappað er undir það. Skip
þetta er frábrugðið öðrum loft-
þjöppu-sikipum (ef svo mætti
nefna þau) í því, að það er með
skipslögun, en ekki sívallt, og
standa á báðar hliðar borð niður
í sjóinn, sem halda loftinu betur
undir skipinu og gera skipið
fastara í rásinni. Skipum eins og
t. d. af Vickers-gerðinni sem
ekki snerta sjóinn, getur verið
talsverð hætta búin, ef bára
snertir þau á annan bóginn, þeg-
ar þau eru á hraðri ferð, því að
þau geta þá snögglega snúizt í
hring eða kippzt til.
Loks má nefna'að Denny fyrir
tækið smíðar dieselvélar, eftir
Sulzers einkaleyfum, og er nú
að undirbúa smíði 20.000 hest-
afla dieselvéla. Starfa um 3000
manns og um 300 verkfræðingar
við fyrirtækið.
Það var ekkj að furða, segir
Gísli, að mér þótti gaman að fá
tilboð frá þessu fyrirtæki, byggt
á meðmælum Renneburg fyrir-
tækisins, um að koma til skrafs
og ráðagerða. Fór ég svo til fund
ar við þessa menn í janúar og
réði þá til þess að láta fram-
kvæma markaðsathugun á sölu-
möguleikum iðnaðarvéla, og voru
fengnir til þess brezkir sérfræð-
ingar. í júní var ég svo aftur
beðinn um að koma til fundar.
Var þá komin ný stjórn yfir fyr-
irtækið og lá markaðsathugunin
fyrir, en þótti þó helzt til al-
menns eðlis. Varð það úr að
fyrirtæl^ið samþykkti þau kjör,
er ég setti upp og þó betur, og
skyldi ég dveljast um 2—3 mán-
aða skeið í Dumbarton þeim til
aðstoðar og leiðbeininga um það,
hvort fyrírtækið ætti að hefja
nýja starfsemi, sem sé smíði ým-
iskonar véla til iðjuvera og verk
smiðja. Er ég nú nýkominn
heim, eftir nær þriggja mánaða
dvöl þarna í Dumbarton, og
starfi mínu þar lokið að sinni.
Liggja fyrir ýmsar athuganir og
skýrslur, sem stjórn fyrirtækis-
ins mun hafa til hliðsjónar, er
ákvörðun verður tekin, hvort haf
izt skuli handa um hina nýju-
iðnaðardeild fyrirtækisins. —
Skyldist mér á forstjóranum að
líkur bentu til, að svo myndi
verða. Og spurði hann mig jafn
framt, hvort ég gæti hugsað mér
að setjast að í Skotlandi til lang
frama. sem ég treysti mér ekki
til að svara á þeim stað og
stundu. Hinsvegar kvaðst ég
reiðubúinn til áframhaldandi
samstarfs og samvinnu eftir því
sem ástæður leyfðu. Geri ég ráð
fyrir að dveljast hér á landi alla
vegana fram yfir áramót, hvað
sem síðar verður.
Af fyrirtækjum, sem ég hafði
mest gaman að heimsækja í Skot
landi, vil ég nefna fiskiðnaðar
rannsóknarstöðina í Aberdeen.
Átti ég þar langt og skemmtilegt
viðtal við Dr. Lovern og eins
yfirverkfræðing frysti-deildarinn
ar, en þar hafa átt upprm.a sinn
heilfrystitæki þau, sem J & E.
Hall Ltd. í Dartford hafa boðizt
til að setja í Narfa, togara Guð-
mundar Jörundssonar, og hafa
áðúr verið reynd í Lord Nelson
og fleiri skipum. Hefur kunn-
ingi minn Commander Ranken,
yfirverkfræðingur hjá Hall verk
Fjögurra þrepa „Renneburg“-síldarpressan í síldarverksmiðj-
unni að Kletti. Gísli Halldórsson teiknaði þessa pressu, sem
er ný gerð og í notkun víða um heim. Afköst eru 25 tonn/klst.
framleiðsluverksmiðja Evrópu,
Hiram Walker Ltd., í Dumbart-
on. Átti ég nokkra fundi með
yfirverkfræðingi og yfirefna-
fræðingi þessa fyrirtækis og
kanadískum sérfræðingi, því að
Hiram Walker eiga fyrirtæki
bæði í Kanada og Bandaríkjun-
um. Kom á þessum fundum fram
hugmynd um möguleika á að
nota alveg nýja vél til þess að
skilja sykurlög frá kornúrgangi,
sem öllum aðilum leizt mjög vel
á, en engin ákvörðun hafði þó
verið tekin, að svo komnu máli,
Eitt mesta siglingaskip heimsins „Cutty Sark“ var byggt í
Dumberton 1869. t góðu siglingaveðri gekk hún meir en
nokkurt annað skip nema ef vera kynni hið nær jafn-
fræga „Thermopylae“.
smiðjunum skrifað merkilegar og
ýtarlegar greinar um framtíðar-
fyrirkomulag togveiða og togara,
sem færustu menn íslendinga
ættu, þjóðarinnar vegna, að
kynna sér. Enn hefur hann hald-
ið fyrirlestra fyrir Rússa um
þessi efni. Ekki töldu hinir
brezku sérfræðingar mikla fram-
tíðarmöguleika fyrir frystiþurrk-
un matvæla, sem miklar tilraun-
ir hafa verið framkvæmdar með.
Væri aðferðin ákaflega dýr.
Hitt fyrirtækið, sem ég kom í
nokkrum sinnum og fram-
kvæmdi nokkrar tilraunir í, var
stærsta „Distillery“, eð Whiskey-
Jafnvægisstýrin á T.S.S. „Chusan“, 24.000 Iesta skipi byggðu 1950. Stýrin koma út úr hliðum
6kipsins og snúast á sjálfvirkan hátt, þannig að þau vinna gegn veltingi skipsins. Stýrin draga
ekki úr ferð skipsins en stórbæta liðan farþega. Stýrin má draga inn í skipið, þegar þörf krefur.
þegar ég fór, þó ekki sé ólíklegt
að úr þessari tilraun verði síðar.
Ef slík tilraun tækist vel. er ekki
ólíklegt, að hin nýja vél ætti
fyrir sér markað í brugghúsum
og eymingarverksmiðjum um
heim allan.
Ég þarf ekki að geta þess að
útflutningur Whiskeys er, fyrir
Skota, álíka þýðingarmikill iðn-
aður og fiskútflutningur fyrir ís-
lendinga. En Dumbartonbúar
eru í Whiskey eins og Vest-
mannaeyingar í fiski. Á þessi
litli bær 10% af öllum Whiskey
útflutningi Skota. íbúatalan mun
vera um 20.000. Mér var af þess-
um ástæðum falið að kynna mér
Whiskey framleiðslu og þótti
mér það ekki óskemmtilegt verk.
Mest af ekozku whiskeyi, er
blandað whiskey, úr maiz að
mestu leyti og möltuðu byggi
a. m. k. 10%. Það er reykingin
á bygginu, sem framkvæmd er
með mó, sem gefur maltinu sinn
sérstaka keim og ilm. Þetta og
ræktun hins sérstaka gers, á-
kveður undirstöðubragð Irvers
whiskeyk En síðan er kannske
blandað saman, eins og í Ball-
antine, 42 tegundum mismun-
andi whisky-tegunda, til þess að
fá hið sérkennilega bragð, sem
einkenni Ballantine. Hið eðlasU
og upprunalegasta skozkt whisky
er Malt Whiekeyið, sem búið er
í svokallaðri Pot Still, og ein-
göngu er framleitt úr óblönduðu
Malti. Slík whiskey hafa yfrr-
leitt sterkt bragð og þykja karl-
manrisdrykkur. Eitt hið frægasta
heitir LAPHROÁIG og er fram-
leitt á Isle of Islay. Það er 80%
að styrkleik, en eins og rjómi á
bragðið. Ég hefi sagt frá þessu,
af því ég býst við að ýmsir hafi
gaman af.
Dvölin í Skotlandi hefur orðið
mér og okkur fjölskyldunni tád.
mikillar ánægja og verður alltaf
ógleymanleg, segir Gísli. Enda
þótt veðrið væri mjög vætusamt
og íbúðarþægindin lítil, þá bættu
nágrannarnir og fólkið sem við
umgengumst það ríkulega upp.
Skotar eru með allra bezta og
traustasta fólki, sem ég hef nokk
urntíman kynnzt Lund þeirra
virðist heil og óbrotin og velvild
þeirra í garð annarra eftirtektar
verð. Margt það tildur og mörg
sú gervimennska, sem vel þróast
í okkar dvergþjóðfélagi, myndi
fljótt visna í Skotlandi.
En alltaf er gaman og gott að
koma heim á ný, segir Gisli.
Það tók mig heila nótt að lesa
blöðin, sem safnazt höfðu saman,
þó mörgu væri sleppt.
Einna mest hafði ég gaman af
að sjá, að stjórn síldarverk-
smiðjanna er komin á þá skoð-
un, að byggja eigi geysistórar
síldargeymslur fyrir austan og
að síldargeymarnir á Raufar-
höfn skuli hafa reynzt mjög vel.
Fyrir báðum þessum hug-
myndum, auknum síldargeymsl-
um og endurbótum í tank-
formi og kældum geymslum
barðist ég fyrir meir en 20
árum. Nú þyrfti aðeins að gera
tilraun á ný, með ís og nítrit
til íblöndunar í slíka tanka, og
væri þá væntanlega unnt að
geyma síldina í 1—2 mánuði án
þess um skemmdir yrði að
ræða.
Það mætti loks geta þess, seg
ir Gísli, að inni á Síldarverk-
smiðjunni að Kletti, er nú verið
að gangreyna nýja fjögurra
þrepa síldarpressu, hina fyrstu
er flytzt hingað til lands. Er
hún framleidd hjá Renneburg-
fyrirtækinu og hfeur orðið til
þess að fyrirtækið hefur hætt
smíði hinna heimskunnu 18-
feta pressa, en selur nú þessar,
sem eru 12 fet, en jafn afkasta-
miklar, í staðinn. Pressa þessi
er síðasta vélin, sem ég teikn-
aði, áður en ég fluttizt hingað
frá Ameríku 1956, segir Gísli,
en hún var þá enn ósmíðuð. Er
þetta í fyrsta skipti, sem ég sé
þetta hugarafkvæmi í gangi.
Vona ég að þessi pressa reynist
vel, hér sem annarsstaðar.
y