Morgunblaðið - 15.10.1961, Side 2

8
MORGVNBLAÐIÐ
Sunnudagur 15. okt. 1961
Sr. Bjarni Þorsteinsson, tónskáld
Aldarafmæli
ÞAÐ VAR ekki um auðugan garð
að gresja á tónlistarsviðinu hér
é landi á því herrans ári 1861,
fseðingarári séra Bjarna heitins
Þorsteinssonar. Þó segir hann frá
því, er hann minnist æsku sinn-
ar, að söngur hafi verið ein
helzta skemmtun manna á sam-
komum. En jafnvel góðir söng-
menn, sem þá voru kallaðir. eins
og Þorsteinn Helgason, faðir séra
Bjarna, kunnu ekki bassa í neinu
lagi, því að enginn snefill af
áhrifum hins „nýja söngs“ hafði
þá náð vestur á Mýrar, þar sem
Bjarni ólst upp. Helzt var það,
að einstaka sálmalög voru farin
að heyrast í nýjum myndum, og
kom það fyrir í kirkjum. að sum
ir sungu „gamla“ lagið en aðrir
hið „nýja.“ Nótnabók sá Bjarni
enga. fyrr en hann var kominn á
fimmtánda ár og farinn að læra
undir skóla vestur á Skógar-
strönd, og svo eftir að hann kom
í Latínuskólann 1877. Þá voru
þjóðhátíðarlögin frá 1874 nýlega
komin út á prenti. Það ár hafði
Sveinbjörn Sveinbjömsson. þá
27 ára gamall, samið lagið við
,,Ó, guð vors lands“. Og ári síðar,
1875, fór Jónas Helgason, þá 36
ára að aldri, til tónlistamáms í
Kaupmannahöfn, dvaldist þar
eitt ár og helgaði tónlistarmálun-
um knafta sína æ meir upp úr
þvi.
Bjami Þorsteinsson útskrifað-
ist úr Latínuskólanum 1883 og
dvaldist næstu árin í Reykjavík
við skrifstofustörf og kennslu.
Jafnframt aflaði hann sér þeirr-
ar tónlistarfræðslu, sem ástæður
leyfðu, og telur Jón Jóhannesson
í riti sínu um Siglufjarðarpresta,
að hugur hans hafi þá mjög stað-
ið til utanfarar í því skyni að
fullnuma sig í tónlistarfræðum,
Sr. Bjarni
Þorsteinsson
en efni hafi brostið til þess. Hann
gefur einnig í skyn að fyrirhugað
ur ráðahagur Bjarna við Sigríði
Lárusdóttur Blöndal, sýslumanns
á Kornsá, muni hafa átt þátt í
þeirri ákvörðun hans að ljúka
sem fyrst embættisprófi en leggja
á hilluna vonina um að gera tón
Iistina að ævistarfi sínu.
Það er og mála sannast, að ekki
mun sá ferill hafa þótt gimileg-
ur til frama fyrir íslending á
þeim árum. Um það bil 10 árum
áður hafði Sveinbjöm Svein-
bjömseon, þá útskrifaður guð-
fræðingur, lagt á þessa braut, og
mun varla ofmælt, að slíkt hafi
þótt gaaiga brjálsemi næst. Og
sú varð raunin á um Sveinbjöm,
að hann fann ekki hér heima
Til sölu
er við Hafnarfjörð 50 ferm. timburhús, ný forskálað
og með nýjum gluggum. Er óinnréttuð. Verð kr. 50
þús. — Upplýsingar í síma 50704.
S.I.B.S.
S.I.B.S.
Út hafa verið dregnir vinningar í merkjum
Berklavarnardagsins 1961.
Eftirfarandi númer hlutu vinning
(ferðaviðtæki):
22422 17221 15852 15971 14486 32300 1068
38952 24154 1427 38544 23555 2165 16884
41007.
Vinninganna ber að vitja á skrifstofu
SÍBS, Bræðrabórgarstíg 9.
SÍBS
Fjölbreytt urval af
Simi 15300
Ægisgötu 4
hurðarskrám
hurðarlömum
hurðartippum
hurðarhöldum
hurðarpumpum
verkefni við sitt hæfi, og nutu
aðrar þjóðir starfskrafta hans
meir en íslendingar.
Því að úti í þeim stóra heimi
var öðru vísi um að lítast á tón-
listarsviðinu 'heldur en hér heima
í fásinninu. Um þessar mundir,
þegar fyrst er að byrja að roða
fyrir nýjum degi í tónlistarheimi
íslendinga, og um það leyti sem
Bjarni Þorsteinsson er að velja
sér ævistarf, er Niels Gade, önd-
vegistónskáld Dana, kominn
úm sjötugt, Hartmann er um
áttrætt, Grieg er á fimmtugsaldri
og á hátindi frægðar sinnar,
Brahms er á sextugsaldri og lýk-
ur sumarið 1885 við fjórðu og síð
ustu sinfóníu sína, Liszt er á
áttræðisaldri, Wagner nýlega
látinn, tæplega sjötugur að aldri,
Verdi er nær hálfáttræður en
tekur sig þó til eftir 15 ára hvíld
og semur óperuna Otello, eitt af
snjöllustu meistaraverkum sín-
um, árið 1886.
En hér á landi voru góðir söng-
menn að byrja að „læra bassa“ i
lögum. Böngfélög voru að feta
fyrsta reikulu sporin, — hið
fyrsta hafði Jónas Helgason stofn
að í Reykjavík 1862. ári eftir
fæðingu Bjama Þorsteinssonar.
Hljóðfæratónlist mátti heita
óþekkt með öllu. Þennan saman-
burð er hollt og rétt að hafa í
huga, þegar metin er staða fs-
lands í tónlistarheiminum á vor-
um dögum.
Bjarni Þorsteinsson valdi
prestskapinn, og má vera, að það
val hafi orðið íslenzkri tónlist og
tónlistarfræðum til happs. því að
vandséð er, hvar starfsvettvang-
ur hans hefði orðið, ef hann
hefði helgað sig tónlistinni að
öllu leyti. Kynnu þá enn að vera
óunnin sum þau störf, er hann
vann þörfust íslenzkri tónlist og
tónlistarfræðum, — stórvirki,1
sem seint mun fymast, eins og
enn verður að vikið.
Meðal almennings mun séra
Bjarni Þorsteinsson kunnastur
fyrir frumsamin sönglög sín, en
mörg þeirra mega heita á hvers
manns vörum í landinu. Þá er
og skerfur hans til íslenzkrar
kirkjutónlistar ekki lítill, þar
sem eru hátíðasöngvarnir. sem ■
setja viðhafnarblæ á guðsþjónust
una á stórhátíðum í mörgum
kirkjum landsins, sálmasöngsbók I
in, sem hann bjó til prentunar og!
gaf út 1903, og loks viðbætir við
sálmasöngsbókina, gefinn út 1912. j
Þó mun vart orka tvímælis, að
merkasta afrek séra Bjarna Þor-
steinssonar er safn bans af ís-
lenzkum þjóðlögum, ásamt rit-
gerðum þeim, er því fylgja, gefið
út í Kaupmannahöfn af Carls-
bergsjóðnum danska 1906—1909.
Safn þetta er hið mesta stórvirki,
og þótt það sé engan veginn galla
laust, mun það um alla framtíð
verða meginheimild þeirra, sem
kynnast vilja íslenzkum þjóðlög-
um og rannsaka þau. Rit þetta er
á 10. hundrað blaðsíður að stærð
og hefir að geyma um 1000 þjóð-
lög og afbrigði þeirra, þar af um
500, sem séra Bjarni skrifaði upp
sjálfur eftir ýmsu fólki, auk rit-
gerða um þjóðlög og þjóðlaga-
söfnum, söng og söngkennslu á
íslandi frá fyrstu tíð, hljóðfærin
íslenzku o. fl.
Þegar séra Bjarni hóf þjóðlaga
söfnun sína, um 1880, höfðu, að
því er hann telur, alls verið gef-
in út 16 íslenzk þjóðlög, öll í
erlendum söfnum, þar af 9 í hinu
mikla þjóðlagasafni Berggriens.
Má því heita, að hér væri um
að ræða algert brautryðjanda-
starf, og oft var þar litlum skiln-
ingi og miklu tómlæti að mæta.
En séra Bjarni vann sleitulaust
að þjóðlagasöfnuninni í 25 ár,
og er vart unnt að gera sér fulla
grein fyrir því óhemjustarfi, elju
og þrautseigju, sem þurft hefir
til að gera safnið svo úr garði,
sem raun ber vitni, við þau skil-
yrði, sem hamn bjó við lengst af.
Segir hann sjálfur í niðurlagsorð
um þjóðlagasafnsins, að það starf
hafi verið sér kærast alls, sem
hanm tók sér fyrir hendur, og
Óska eftir
góðum og reglusömum manni sem meðeiganda í
góðri heildsölu og smásöluverzlun, sem er innflytj-
andi á véla og bifreiðahlutum. Fyrirtækið er á
góðum stað í bænum. Þeir, sem hafa áhuga á þessu,
leggi nöfn sín inr, á afgr. Mbl. fyrir nk. mánudag
merkt: „5744‘.
Hausttízkan 1961
Hattar, kuldahúfur og: skinnhanzkar,
fjölbreytt úrval.
BERNHARD LAXDAL
Kjörgarði.
Hollenzkar velrorkápur
í miklu úrvali teknar upp á morgun.
BERNHARDLAXDAL
Kjörgarði.
lætur það að líkum, að slíkt stór-
virki verður naumast unnið nema
með miklum kærleika.
Söfnunina hóf séra Bjarni þeg-
ar á skólaárum sínum, og eftir
að hann fluttist til Siglufjarðar
1888, stóð hann í stöðugum bréfa
samböndum við mikinn fjölda
manna í öllum landshlutum, sem
sumir hverjir urðu honum að
góðu liði, bæði við að skrifa upp
lög og hafa upp á eldri handrit-
um. Sjálfur ferðaðist hann og
nokkuð um landið og lét ekkert
tækifæri ónotað til að auka við
safn sitt. Þá fór hann og tvisvar
utan til þess að kynna sér og
skrifa upp það, sem þar var til
af íslenzkum nótum í handritum.
einkum í Kaupmannahöfn. Til
þessara ferða fékk hann lítilshátt
ar styrk frá stjómarvöldunum,
og auk þess hlaut hann í 3 ár
600 kr. á ári frá Carlsbergsjóðn-
um, til þess að vinna að safninu.
Annað bar hann ekki úr býtum
fyrir þetta mikla verk.
Séra Bjami hafði þá reglu að
taka í safnið allt, smátt og stórt,
sem hann náði í og með nokkru
móti gat talizt til íslenzkra þjóð-
laga, eða sem hann taldi, eins og
hann orðar það, „geta orðið til
þess að efla og útbreiða þekking
una á þessum fræðum". Af þess.
um sökum hefir safnið orðið tals
vert fyrirferðarmeira en þurft
hefði að vera, ef höfundurinn
hefði haft aðstöðu og vinnuskil-
yrði til að vinza úr því efní. sem
að barst, og þjappa því saman.
Sömu ástæður munu liggj.a til
þess, að sumstaðar verður vart
nokkurrar ónákvæmni í afritun
handrita og ef til vill í uppskrift
laga. En þegar hugsað er til þess,
hvernig skilyrði voru til fræði-
legra tónlistariðkana á Siglufirði
um aldamótin síðustu, sýnast þeir
ágallar stórum minni en við
hefði mátt búazt. Og dapurlegt
er til þess að hugsa. að enn í
dag eru skilyrði til slíkra starfa
litlu betri í sjálfri höfuðborg-
inni en var um aldamótin í einu
afskekktasta prestakalli landsins.
Séra Bjama Þorsteinssyni væri
sýndur verðugur sómi í sambandi
við aldarafmæli hans. ef hafizt
væri handa um að koma á^ fót
sæmilegum stofni að safni nótna
og tónlistarbóka, ef til vill í
sambandi við Tónlistarskólann í
Reykjavík, sem í vaxandi mæli
er að verða miðstöð tónlistar-
fræðslunnar í landinu.
Séra Bjarni Þorsteinsson var
mikill starfs- og atorkumaður á
mörgum sviðum. Hann var þjón-
andi prestur á Siglufirði hartnær
hálfa öld. Hann var sjálfkjörinn
leiðtogi í opinberum malum smsi
byggðarlags og lifði Það að sjá
Siglufjörð vaxa úr fremur óhrjá
iegu og einangruðu sjávarþorpi £
einn blómlegasta kaupstað lands*
ins. Hann var dugandi og eljusam
ur fræðimaður og safnari á sviði
þjóðlegrar tónlistar eins og reynt
befir verið að syna fram a hér að
framan, og einnig a öðrum svið*
um þjóðlegra fræða lét hann eft.
ir sig merkilegt starf. Loks var
hann einn af brautryðjendum tón
skáldskapar á Íslandi. þótt ekki
geti hann talizt afkastamikið né
fjölhæft tónskáld á almennan
mælikvarða. Eftir hann liggja,
eins og eftir flest önnur íslenzk
tónskáld af hans kynslóð, nær
eingöngu einsöngs- og korlög, og
á þetta að sjálfsögðu fyrst og
fremst rætur sínar í þeirri stað-
reynd, að enginn jarðvegur var
þá hér á landi fyrir aðrar teg.
undir tónlistar og engin tök á að
flytja hér stærri og umfangsmeiri
tónverk.
Samferðamenn séra Bjarna
Þorsteinssonar margir hverjir
munu lengi muna persónuleg
kynni við hann. Siglfirðingar
munu lengi búa að forystu hana
í héraðsmálum sínum og bæjar-
rnálum. En ástsælastur mun hann
verða meðal þeirra eins og ann-
arra Íslendinga fyrir sönglög sín.
sem enn munu lengi ylja mörgu
söngvinnu hjarta. Og með þjóð-
lagasafni sínu hefir hann reist
sér óbrotgjarnan minnisvarða á
vettvangi íslenzkrar tónlistar-
fræða og þjóðfræða.
i ■ ___ Jón Þórarinsson.