Morgunblaðið - 18.10.1961, Blaðsíða 10

10
MORGUNLLAÐ1Ð
Miðvikudagur 18. okt. 1961
Eftir Sigurð Bjarnason
Kjarnorkusprengingar
og heræfingar
Á sama tíma og Sovétríkin
leika þennan leik á 16. Alls-
herjarþinginu framkvæma þau
hverja kjarnorkusprenginguna á
fætur annarri og valda með
því stórfelldri eitrun andrúms-
loftsins en nokkru sinni hefur
áður þekkzt. Jafnhliða hefja
þau og félagar þeirra í Varsjár-
bandalaginu víðtækar heræfing-
ar í Austur-Þýzkalandi.
Með þessari nöktu hernaðar-
stefnu og leik með eldinn eru
Rússar í senn að ógna Vestur-
Berlín, hinum frjálsa heimi,
Sameinuðu þjdðunum og jafn-
framt að sýna veldi sitt áður
en þing Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna kemur saman.
í ræðum nær allra fulltrúa
hér á Allsherjarþinginu, ann-
arra en kommúnistaríkjanna,
hefur komið fram einróma for-
dæming á kjarnorkusprenging-
um Rússa. Leiðtogar Sovétrikj-
anna og fylgiríkja þeirra hafa
hinsvegar talið þær knýjandi
nauðsyn og neitað að ganga til
nokkurs samkomulags um að
Sú málamiðiunartillaga, sem
helzt er rætt um nú, er að kjör-
inn verði einn framkvæmda-
stjóri með því valdi, sem stofn-
skrá samtakanna gerir ráð fyr-
ir, en honum til aðstoðar sex
aðstoðarframkvæmdastjórar, sem
þó hefðu ekki neitunarvald. —
Hefur þá verið rætt um að þess
ir aðstoðarforstjórar yrðu frá
Bandaríkjunum, Sovétríkjunum,
Vestur-Evrópu, Asíu, Afríku og
Suður-Ameríku.
Þegar þetta er ritað eru ekki
taldar horfur á samkomulagi
um slíkt fyrirkomulag. — En
margt bendir þó til þess, að ef
eitthvert samkomulag næst um
framkvæmdastjóraval á annað
borð muni það helzt líklegt til
þess að verða eitthvað í þessa
átt.
Hversvegna ekki til Moskvu?
Sl. mánudag réðist einn af
fulltrúum Sovétríkjanna heiftar
lega á Bandaríkin fyrir slæman
aðbúnað að Sameinuðu þjóðun-
um í New York. Hvað hann
mikil brögð að því að þeldökkir
menn og svartir yrðu fyrir nið-
U Thant frá Burma. — Næst
samkomulag um að hannveiði
framkvæmdastjóri til bráða-
birgða?
í skugga helryks og hernaðarstefnu
New York, 11. okt.
SKUGGI helryks og hern-
aðarstefnu hvílir yfir sam-
tökum hinna Sameinuðu
þjóða um þessar mundir, víð
tækustu alþjóðasamtökum,
sem mannkynið hefur skap-
að til verndar friði og ör-
yggi í veröldinni. — í þrjár
vikur hefur verið unnið að
því af kappi, að ná sam-
komulagi um hráðabirgða-
framkvæmdastjóra samtak-
anna í stað Dags Hammar-
skjölds. Það hefur ekki enn
tekizt. Öðru hverju hafa
kviknað vonarneistar um að
samkomulag væri að nást. En
þeir hafa sloknað að vörmu
spori. Undanfama daga hef-
ur verið talið, að stórveldin
væru að ná saman endunum
um U Thant frá Burma. í
dag er talið að allt sam-
komulag um ráðstöfun fram-
kvæmdastjórastarfsins eigi e.
t. v. langt í lanÖ.
Hér skal ekkert fullyrt um,
hvort svo muni verða. En eng-
um, sem sæmilega fylgist með
því, sem hér er að gerast, dylst
hver er óstæða öngþveitisins.
Rússar standa fast á þeirri
kröfu sinni, að við hlið fram-
kvæmdastjóra samtakanna verði
skipaðir þrír aðstoðarfram-
kvæmdastjórar, sem hver um
sig hafi neitunarvald í öllum
meiriháttar málum. Af slíkri
skipan hlyti það að leiða að
samtökin yrðu algerlega óstarf-
hæf og ófær um að gegna því
meginhlutverki sínu, að koma í
veg fyrir ofbeldisárásir á þær
þjóðir, sem minnimáttar eru.
Ef framkvæmdastjórninni hefði
verið þannig hagað þegar kín-
verskir kommúnistar og Norð-
ur-Kóreumenn réðust á Suður-
Kóreu, hefði rússnekur aðstoð-
arframkvæmdastjóri getað hindr
að alla aðstoð við þann, sem
fyrir árásinni varð. Á sama
hátt hefðu Rússar getað komið
í veg fyrir að hjálparbeiðni
Kongóstjómar hefði verið sinnt.
Tillaga Rússa um marg-
skipaða framkvæmdastjórn
með neitunarvaldi þýðir því
ekkert annað en það, að
grundvallarhugsjón sáttmála
Sameinuðu þjóðanna, alþjóð-
legt löggæzlustarf og varð-
staða um heimsfriðinn, ör-
yggi og frelsi einstakra
þjóða, skuli fótum troðin og
að engu höfð.
Viðbrögð smáþjóðanna
í framsöguræðunum, sem
haldnar hafa verið á Allsherj-
arþinginu sl. þrjár vikur, hafa
viðbrögð þjóðanna, ekki síður
hinna smærri en stórþjóðanna,
gagnvart neitunarvaldsstefnu
Rússa komið mjög greinilega í
Ijós. Yfirgnæfandi meirihluti
fulltrúa þeirra þjóða, sem talað
hafa, hafa verið henni andvíg-
ir. Hinar svokölluðu hlutlausu
þjóðir hafa einnig flestar snúizt
eindregið gegn henni. Jafnvel
fulltrúi Júgóslavíu, sem oftast
nær hallast að stefnu Rússa,
hefur í þessu máli tekið aðra
afstöðu. Hin nýju ríki Afríku
hafa svo að segja öll snúizt
gegn tillögum Rússa.
Leiðtogar Sovétríkjanna gera
sér þetta að sjálfsögðu Ijóst.
Þeir vita að þeir geta aldrei
knúð neitunarvaldsstefnu sína
fram. En þeir geta gert Sam-
einuðu þjóðirnar svo að segja
óvirkar og einskis megandi með
því að halda þeim framkvæmda
stjóralausum e. t. v. mánuðum
saman;
hætta þeim.
Málin standa þá þannig, að
þrátt fyrir hinar miklu um-
ræður allt frá styrjaldarlok-
um um nauðsyn afvopnunar,
hefur ekkert samkomulag um
það náðst, að takmarka víg-
búnað á nokkru sviði. Sovét-
ríkin hafa í þokkabót hafið
hrikalegri kjarnorkuspreng-
ingar í gufuhvolfinu en áður
hafa tíðkazt.
Þetta er hinn skelfilegi
skuggi, sem í dag grúfir yfir
hinum framkvæmdastjóra-
lausu alheimssamtökum og
þjóðum allra landa.
Úrslitatilraunir til samkomulags
Tilraununum til samkomulags
um val bráðabirgðaframkvæmda
stjóra verður að sjálfsögðu
haldið áfram. Ef Rússar beittu
neitunarvaldi í Öryggisráðinu
gagnvart kjöri framkvæmda-
stjóra mundi meirihluti þeirra
þjóða, sem í samtökunum eru
telja að Allsherjarþinginu bæri
að kjósa framkvæmdastjóra út
kjörtímabil Dags Hammar-
skjölds, eða til 1963. En það
mundi þó ekki leysa vandamál-
ið, þar sem Rússar hafa lýst
því yfir að þeir muni ekki
vinna með framkvæmdastjóra,
sem þannig væri valinn gegn
mótmælum þeirra.
urlægjandi meðferð hér. Það
væri því vissulega tímabært að
tala um að flytja aðalstöðvar
samtakanna til Evrópu, t.d. til
Vínarborgar eða Genfar.
Það hefur vakið athygli, að
Rússar hafa yfirleitt ekki lagt
til að aðalstöðvar SÞ yrðu flutt-
ar til Moskvu. Telja margir að
þeir myndu síður en svo kæra
sig um það. Þá myndi þúsund-
um manna hvaðanæva að úr
heiminum gefast tækifæri til
þess að kynnast ástandinu þar
og skapazt möguleikar til að
bera það saman við aðstæður í
heimalöndum sínum. Rússar
virðast greinilega ekki hafa
mikinn áhuga á því.
Alþjóðasamningur
um hjúskaparskilyrði
Enda þótt framsöguræðum á
Allsherjarþinginu sé enn ekki
lokið eru nefndir þingsins tekn-
ar til starfa af kappi. Fá stór-
mál hafa ennþá fengið af-
greiðslu þar. Þriðja nefndin,
sem fjallar m. a. um félagsmál
hefur þó lokið umræðu og at-
kvæðagreiðslu um drög að al-
þjóðasamþykkt um hjúskapar-
mál. Yfir 30 konur eiga sæti í
nefnd þessari og hafa umræður
verið þar fjörugar um þetta
mál. Sérstök kvenréttindanefnd
undirbjó það og var lagt fyrir
Allsherjarþingið uppkast að al-
þjóðasamþykkt. Tilgangur henn-
ar var fyrst og fremst sá, að
tryggja það í fyrsta lagi, að
fullt og ótvírætt samþykki
beggja hjúskaparaðila sé fyrir
hendi við vígslu, í öðru lagi að
hvert ríki, sem aðili gerðist að
samþykktinni setji lagareglur
um lágmarksgiftingaraldur, og í
þriðja lagi að öll hjónabönd
skuli skráð af þar til bærum
embættismönnum. Alþjóðasam-
þykkt þessi er fyrst og fremst
í þágu hinna frumstæðari þjóða,
þar sem barnagiftingar hafa
tíðkazt um aldir, konur gengið
kaupum og sölum og börnum og
unglingum ráðstafað til hiú-
skapar að geðþótta forráða-
manna þeirra.
Frá einstaka Afríku- og Asfu-
ríki varð vart riokkurrar and-
stöðu gegn þessari samþykkt.
Kom það upp úr kafinu að
fulltrúar þeirra töldu hana fela
í sér óþarfa afskiptasemi af
einkamálum þeirra. í sumum
þessara landa tíðkast fjölkvæni,
t. d. enn þann dag í dag.
Frumvarpið að alþjóðasam-
þykkt þessari var þó samþykkt
í þriðju nefndinni með nær sam
hljóða atkvæðum. En umræð-
urnar um það sýndu greinilegar
en flest annað, hversu sundur-
leitar og ólíkar að þroska, hátt—
um og siðum þjóðir hinna ýmsu
heimsálfa eru.
Fólkið, sem flutti til Kaliforníu
Enda þótt bandarísk blöð og
aðrar fréttastofnanir ræði um
þessar mundir mikið hið skugga
lega ástand í alþjóðamálum,
Berlínardeiluna, kjarnorku-
sprengingar Rússa, heræfingarn
ar austan járntjalds, ofbeldis-
og útþenslustefnu kommúnista f
Suðaustur-Asíu og framkvæmda
stjóraleysi Sameinuðu þjóðanna,
verður þó ekki sagt að almenns
styrjaldarótta verði hér vart,
Almenningur gerir ráð fyrir a3
fram úr ágreiningsmálunum ráð
ist einhvern veginn eftir mis-
jafnlega langt þóf eins og oftast
áður. Hins vegar sé varlegast
að búast við stöðugt versnandl
horfum. Einhvern tíma, fyrr ea
síðar kunni einræðisskipulag
kommúnismans að steypa mann-
kyninu út í hyldýpi nýrrar styrj
aldarógæfu eins og nazismina
gerði á sínum tíma.
Nokkrar fjölskyldur hér í New
York hafa þó talið varlegast aS
flytja héðan nú þegar af ótta
við kjarnorkusprengjuárásir og
geislavirkt helryk þeirra. Þetta
fólk tók upp heimili sín ogfluttl
til Kaliforníu, vestur á Kyrra-
hafsströnd. Þar heldur það sig
aðeins öruggara. En hver veit
fyrir víst, hvar öryggið er?
Byggingin til hægri á myndinni er af hinu nýja bókasafni Sameinuðu þjóðanna, sem nú er að
verða Iokið. Stendur það rétt hjá aðalstöðvum samtakanna við Austurá. Talið er fullvíst að
það muni bera nafn hins látna framkvæmdastjóra, Dags Hammarskjölds. í bókasafninu munu
verða um 400 þúsund bindi bóka. Fordstofnunin gaf um 6,2 millj. dollara tii byggingarinnar.