Morgunblaðið - 18.10.1961, Blaðsíða 13
Miðvikudagur 18. okt. 1961
MORGVNBLAÐ1Ð
13
vað gerizt
TUTTUGASTA og annað
þrng kommúnistaflokks Ráð-
stjórnarríkjanna, mun að lík-
indum bera á sér minni merki
raunverulegrar ráðstefnu, en
hins vegar verða enn meiri
sýning en slík „þing“ hafa
áður verið. Þetta hefur raun-
ar verið tryggt þegar með
þeirri ráðstöfun að velja
einn fulltrúa á þingið fyrir
hverja 2 þúsund félaga
kommúnistaflokksins — í
stað eins fyrir hverja 6.000
eins og áður var. — Þannig
verður hið nýja þinghús,
sem sérstaklega hefur verið
reist fyrir þetta þing, þétt-
setið nær 5 þúsund „fulltrú-
um“ — en þótt ekki væri
annað, má telja, að slíkur
fjöldi sé næg ástæða til
þess, að varla verður við
neinum raunverulegum um-
þinginu 1959), hina um stefnu-
skrána nýju. Hvorttveggja veitir
honum tækifæri til þess að leggja
áherzlu á afrek Sovétrikjanna á
sviði geimrannsókna og hernað-
artækni — og til þess að endur-
taka, á þeim grundvelli, aðal-
kröfur Sovétríkjanna á alþjóða-
vettvangi, einkum varðandi Sam-
einuðu þjóðirnar og Berlín.
Fátt bendir til þess, að hann
mimi segja margt nýtt um þessi
mál eða koma mönnum verulega
á óvart. Á því stigi, sem Berlín-
armálið er nú, er ekki ólíklegt,
að hann telji réttast að endur-
taka aðeins fyrri kröfur, fremur
en að bera fram nokkurs konar
málamiðlunarboð eða endurnýja
opinberlega gamlar hótanir og
leggja enn áherzlu á tímamörk
varðandi samninga. Efcki er held-
ur ástæða til að búast við neinni
nýrri útgáfu á „meginlínu“ Sovét
ríkjanna að því er varðar frið-
samlega sambúð Og styrjöld. í
þeim efnum bergmálar hin nýja
stefnuskrá algerlega þá „línu“,
sem lögð var á fund fulltrúa 81
kommúnistaflokks, sem haldin
var á sl. ári: — að forðast megi,
og forðast beri, heimsstyrjöld —
en hins vegar skuli „staðbundn-
am frelsisstyrjöldum" veittur
stuðningur.
KRÚSJEFF
eflir flokksvélina í hendi sér
séu studd nokfcuð, enda þótt þau
séu ekki sósíalísk nema að litlu
leyti — að það beri að stuðla að
því, að þau fari a. m. k. „þró-
unarleið, sem liggur utan kapítal-
ismans". — A kommúnistaráð-
stefnunni á sl. ári urðu Rússar
og Kínverjar reyndar sammála
um nauðsyn þess að vinna að þvi
að koma á „þjóðernislegum lýð-
ræðisstjórnum“ í fyrrverandi ný-
lendum, er væru andvígar vestur
veldunum — og veittu kommún-
istum athafnafrelsi. Engan veg-
inn var þó greinilega kveðið á
um afstöðuna til ríkisstjórna, er
fullnægðu aðeins fyrra skilyrð-
inu, en ekki hinu — um athafna-
frelsi kommúnista.
Við athugun á hinni nýju
stefnuskrá kommúnistaflokks
Sovétrífcjanna verður hins veg-
ar ljóst, að miklu ákveðnari á-
herzla er lögð á þetta atriði. Auk
þess má benda á það, að komm-
únistar í Sýrlandi sýndu Nass-
GREIN SÚ, er sér birtist í lauslegri þýðingu, er eftir Richard
Lowenthal, einn af helztu sérfræðingum brezka blaðsins
„Observers“ í málefnum Rússlands og kommúnistaríkjanna.
— Greinin var skrifuð fyrir um það bil viku og er eins konar
„spádómur“ um flokksþing sovézkra kommúnista, sem hófst
í Moskvu í gær, eins og kunnugt er og frá segir í frétt í blað-
inu í dag. — Eftir þeim fréttum, sem bárust í gær af fyrstu
ræðu Krúsjeffs, virðist Lowenthal að nokkru sannspár um
afstöðu hans í sambandi við Berlínarmálið t.d. — Verður
fróðlegt að fylgjast með því, hvað fleira kann að ganga eftir
af því, sem þessi merki Rússlandssérfræðingur þóttist sjá
fyrir um gang mála á kommúnistaþinginu.
á flokksþingi kommúnista í Moskvu?
ræðum að búast. Hér er
komið langar leiðir frá hin-
um löngu og oft heitu > um-
ræðufundum hinna fáu út-
laga, sem stofnuðu flokkinn,
—■ og einnig frá alvarlegum
viðræðum forustunnar á
fyrstu árum stjórnar Lenins.
• „Formúla" Krúsjeffs
Það verður með þessa sýn-
ingu sem aðrar, að mikils er um
vert að greina á milli þess, sem
fram fer á „sviðinu" og „að tjalda
baki“. Að því er tekur til þess,
sem fram fer í sviðsljósunum,
mun 22. þingið hvað helzt snú-
ast um hina nýju flokksstefnu-
skrá til uppbyggingar kommún-
ismanum — og svo vegsömun
Krúsjeffs sem hins mikla leið-
toga, sem hefir' veitt þjóð sinni
jþessa framtíðarvon um jarðneska
paradís, jafnframt því sem hann
hefir náð í hendur Sovétríkjanna
meira valdi á alþjóðavettvangi
en nokkru sinni fyrr — og einnig
aflað þeim aukins álits erlendra
þjóða. — A þinginu mun lögð
mikil áherzla á það loforð stefnu
skrárinnar nýju að komast
fram úr „auðvaldsþjóðun
um“ að því er varðar lífskjör
almennings — loforð, sem er end
urtekið aftur og aftur, með sí-
vaxandi nákvæmni í áætlun, eft-
ir hver vonbrigði manna vegna
þess, að það hefir ekki verið
efnt. Einnig mun staðfest sú full-
yrðing, að þar sem engin stétta-
átök af neinu taji eigi sér lengur
stað í Sovétríkjunum, ríki þar
nú ekki lengur „alræði öreig-
anna“, heldur sóu þau orðin sann
Ikallað „ríki alþýðunnar".
Þetta er formúlan, sem Krús-
jeff hefir loks ákveðið að nota
til þess að „dramatísera" mismun
inn milli sín og Stalíns, sem eink-
um felst í því, að hann hefir horf-
ið frá heljarógnum hins daglega
iífs, sem tíðkuðust á tímum fyr-
irrennarans, og tekið upp menni-
Jegri og bærilegri hátt einvalds-
Stjórnar í stað harðstjórnar, er
étti sér enga hliðstæðu. — Hinn
„nýi andi“ kemur og fram í ráð-
Etöfunum þeim, sem birtast bæði
í stefnuskránni og hinum nýju
flokkslögum, þar sem miðað er
að reglubundnari endurnýjun
hinnar „nýju stéttar" en fyrr, þ.
e. skriffinnaliðs flokks og ríkis.
Þar eru þó undanteknir hinir
eeðstu leiðtogar, sem alltaf má
endurkjósa með % atkvæða.
• Fátt nýtt mun koma fram
Krúsjeff roun flytja flokks-
þinginu tvær meginskýrslur _____
eðra um flokksstarfið og stjórn-
erstefnuna allt frá síðasta reglu-
lega flokksþinginu, árið 1956 (eng
in slík skýrsla var gefin á auka-
0 Víðtæk mannaskipti
Nýrra ákvarðana er fyrst og
fremst von „utan sviðs“ á flokks-
þinginu — og við slíku má eink-
um búast á tveim sviðum: skip-
un manna 'í hinar hærri stöður
innan flokksins, og varðandi
stefnuna gagnvart hlutlausum,
þjóðernissinnuðum stjórnendum
annarra ríkja (svo sem Nasser
og öðrum slíkum). — Hið fyrra
málið verður væntanlega þraut-
rætt í nefndum þingsins — en hið
síðara verður hins vegar að lík-
indum aðalumræðuefni framá-
manna sovézka kommúnista-
flokksins og annarra kommún-
istaieiðtogá hvaðanæva úr heim-
inum, sem enn einu sinni safnast
saman í Moskvu í tilefni 22.
flokksþingsins.
Opinberlega á svo að heita, að
hinir 5.000 „fulltrúar“ á þinginu
kjósi miðstjórn flokksins, en í
raun hafa þeir fyrirmæli um það
frá riturum flokksdeildanna í
hinum ýmsu héruðum, hvernig
þeir skuli verja atkvæði sínu, en
ritararnir eru formenn sendi-
nefndanna. í þessu sambandi ber
að minnast þess, að Krúsjeff hef-
ir skipt um menn í nær helmingi
ritaraembættanna á þessu ári —
og allmikil umskipti höfðu farið
fram áður. Þótt hér hafi ekki
verið um „blóðuga hreinsun" að
ræða eins og hjá Stalin fyrir
rúmum tuttugu árum, hafa ekki
jafnvíðtæk mannaskipti farið
fram í Sovétríkjunum síðan. Það
mun nokkurn veginn óhætt að
álykta, að umskiptin í miðstjórn
flokksins verði litlu minni tiltölu
lega — og að vissar breytingar
verði gerðar allt upp í hin æðstu
embætti. — Ekkert bendir til
þess, að þessar breytingar standi
í nokkru sambandi við andstöðu
við Krúsjeff, sem ekki hefir látið
á sér kræla um árabil — þvert
á móti munu þær gera flokksvél-
ina að áhrifameira tæki í hönd-
um hans. Ýmsir embættismenn,
sem hlutu „menntun“ sína á dög-
um Stalíns og hefir reynzt erfitt
að laga sig að nýjúm aðstæðum,
munu víkja fyrir yngrj mönnum,
sém hafa látið að sér kveða á
siðari árum — og þurfa ekki að
venja sig af neinum gömlum,
slæmum siðum til þess að „falla
í kramið".
0 Líklegasti arftaki Krúsjeffs
A hinn bóginn munu svo
margar lausar stöður óhjákvæmi-
lega valda keppni og átökum með
æðstu aðstoðarmönnum Krús-
jeffs, enhver þeirra um sig reyn-
ir að sjálfsögðu að fá sina „nán-
ustu“ skjólstæðinga kjörna — til
þess að styrkja aðstöðu sína fyr-
ir næstu átök um feitu bitana.
—• Fyrsta fórnalamb þessarar
innri baráttu varð Alexei Kiri-
chenko, sem á sínum tíma var
helzti „umboðsmaður“ Krúsjeffs
í Úkraínu, en honum var varpað
fyrir borð um áramótin 1959—
’60. Snemma á þessu ári var svo
Averki Aristov — sem fram til
þess tíma hafði verið fulltrúi
Krúsjeffs 1 framkvæmdaráði
flokksins fyrir Rússland — send-
ur sem sendiherra til Póllands,
rétt áður en hin miklu manna-
skipti hófust í héruðunum og áð-
ur er á minnzt. Nú er mjög lík-
legt, að nafn hans hverfi einnig
úr forsætisráðinu. — Eftir að
þessir menn voru lækkaðir í tign
hefir Frol Kozlov (sem gefa mun
flokksþinginu yfirlit yfir hin
nýju lög flokksins) haft mest
áhrif allra að því er varðar skip-
un embætta undanfarna mánuði.
Virðist nú koma æ betur í ljós,
að Kozlov sé líklegasti eftirmað-
ur Krúsjeffs, ef hann félli frá.
0 Afstaðan til þjóðernissinna
Hvað við kemur fundi hinria
ýmsu erlendu kommúnistaleið-
toga með sové.zkum félögum sín-
um, sýnast engin líkindi til, að
þar dragi til slíkra tíðinda sem á
sl. ári, er meiri háttar árekstur
varð milli sovézkra kommúnista
og kínverskra. Eftir málamiðlun
þá, er þar var gerð, hefir mis-
klíðin verið þögguð niður á op-
inberum vettvangi — og eina
verulega sönnun þess, að hún
sé enn fyrir hendi, hefir komið
frá litlu Albaníu, en tæknisér-
fræðingar frá Sovétríkjunum og
leppríkjum þeirra hafa horfið
þaðan — og kínverskir komið í
staðinn.
A hinn bóginn virðist æ fleira
benda til þess, að sovétstjórnin
muni nú gefa eftir fyrir kín-
versku sjónarmiðunum, að því er
varðar afstöðuna til nokkurra
hlutlausra, þjóðernissinnaðra ein-
valda og „villutrúarkommúnist-
ans“ Títós, sem hefir skipað sér
við hlið þeirra. — Kjarni þessa
máls — sem hefir vissulega mikla
þýðingu fyrir framtíðarþróun
hins alþjóðlega kommúnisma —
er sá, að hve miklu leyti Sovét-
blokkin skuli veita slíkum stjórn
endum efnahagsaðstoð og „dipló-
matískan“ stuðning. 1 sumum
þessara ríkja (sbr. Indónesíu og
Egyptalandi) er sósíalísk stefna
framkvæmd að nokkru, þótt þau
reyni að gæta sjálfstæðis síns
m.a. með því að banna flokks-
starfsemi kommúnista. — Júgó-
slavar hafa haldið því fram, að
þessar stjórnir megi teljast sósíal
ískar, engu síður en þjóðernis-
sinnaðar, og sé því í rauninni
engin þörf kommúnistaflokka
þar. Kínverjar staðhæfa, að ein-
ungis kommúnistaflokkur geti
byggt upp sósíalískt þjóðfélags-
kerfi — og hver sú ríkisstjórn,
sem ofsæki kommúnista, hljóti
að vera afturhaldssöm á allan
hátt.
0 Athafnafrelsi kommúnista
Meginstefna Sovétríkjanna
hefir hingað til verið sú, að um-
rædd ríki séu þess verð. að bau
K O Z L O V —
æ áhrifameiri og virðist líkleg-
astur arftaki Krúsjeffs
er mjög ákveðinn fjandskap i
sambandi við upplausn Arabíska
sambandslýðveldisins — og það,
hve fljótt Sovétríkin veittu hinni
tiltölulega hægri-sinnuðu nýju
ríkisstjórn Sýrlands virðurkenn-
ingu. Virðist þetta benda til þess,
að meiri áherzla verði nú lögð
á það en fyrr, hver starfsskilyrði
kommúnistar hafa, er dœma skal
um afstöðuna til ríkisstjórna þjóð
ernissinna, er vilja teljast til
hinna hlutlausu.
Slík stefna mundi draga úr
misklíð Sovétríkjanna og Kína,
svo sem hún hefir þegar aukið
á deilur Rússa og Júgóslava. —
Ef hún yrði endanlega ofan á,
mætti það teljast með mikilvæg-
ustu niðurstöðum baktjalda-við-
ræðnanna á flokksþingi komm-
únista í Moskvu.
Prinsarnir þrír
Vientiane, Laos, 13. okt.
HAFT er eftir áreiðanlegum heim
ildum í Vientiane að von sé á
opinberri yfirlýsingu um, að
prinsarnir þrír hafi nú sætzt heil
um sáttum. Er þess jafnframt
vænzt að Souvanna Phouma fari
til stjórnarborgarinnar Luang
Prahang einhvern næstu daga.
Eftir nokkra daga mun konungur
inn í Laos ávarpa þjóð sína og
búast menn við því, að hann til-
kynni myndun nýrrar ríkisstjórn
ar.
Árétting
EG SKRIFA þessi fáu orð í til-
efni athugasemdur, sem dr.
Gunnlaugur Þórðarson gerði við
grein mína í Morgunblaðinu 13.
þ. m. Leiðréttir hann það, að
mér varð það á í messunni að
hafa ekfci allsendis rétt eftir um
mæli hans um listaverk Sverris
Haraldssonar á norrænu sýning-
unni, þar sem ég notaði orðið
„sveitarómantík‘“ í stað ,,róm-
antískar stemmingar". Þegar ég
skrifaði greinarkorn þetta, tókst
mér hvergi, þrátt fyrir langa leit
að finna Alþ.blaðið með um-
mælum hans og treysti þvi á
minnið. En oft er valt að reiða
sig á það í smáatriðum. Það var
ekki ætlun mín að rangfæra orð
dr. G. Þ. af ásettu ráði, og bið
ég á þessu velvirðingar.
'I þessu sambandi fæ ég tæki-
færi til þess að minna á, að
slæm prentvilla slæddist inn í
grein mína: „sanna túlkun getu-
snauðra manna", en átti að vera:
,,væmna túlkun“ — því vita-
skuld getur túlkun þeirra tæp-
ast orðið sönn.
En hvað sem áðurgreindum
orðamun líður, þá er það aðal-
atriðið, að dr. G. Þ. getur þess
í grein sinni, að hann hafi orð-
ið fyrir nokkrum vonbrigðum
með listaverk S. H. og þá stefnu,
sem hann nú hefur tileinkað
sér. Kemur viðhorf hans til þess
ara listaverka þar skýrt fram.
Alllöngu eftir að ég sendi
Morgunblaðinu grein mína, en
þrem dögum áður en hún veit
birt, kom grein í Tímanum eft-
ir ungan gáfumann og rithöfund,
Jökul Jakobsson, um listaverk
Sverris Haraldssonar, og segir
hann þar m. a.: „Nýr tónn hefur
hljómað í íslenzkri myndlist, hér
hafði orðið bylting í þögn.“
Þessi grein ásamt myndum tekur
yfir eina opnu í Tímanum
10. okt. Ef til vill er það tilvilj-
un, en einkennileg þó, að daginn
eftir ritar dr. G. Þ. langa grein
í Alþýðublaðið og segir þar m.
a.: „Iðulega fyllast menn skyndi-
lega eldmóði til þess eins að lof-
syngja einn og annan vin og lasta
þá auðvitað þá, sem ei kunna
fyllilega að meta verkin. Stund-
um láta blöðin heilar opnur í
þessu skyni og er ekkert til spar
að. Betur færi, ef blöðin tækju
með meiri vmúð slíkum aðvíf-
andi skrifum, sem venjulega eru
gerð af dómgreindarlausri vin-
áttu, en sjaldnast af alvöru og
því lítt til þess fallin að efla
sanna list.“
Eg efast ekki um það, að dr.
G. Þ. sem listgagnrýnandi leysi
verk sitt af hendi með fyllstu
samvizkusemi og án nokkurrar
hlutdrægni. Og ef til vill er við
því að búast, að þeim, sem að
staðaldri rita um listir í blöð og
tímarit, og eru jafnvel ráðnír
til þess, finnist, að ,,ýmis konar
fólk“ meðal leikmanna eigi ekki
að vera að láta í ljós sitt álit í
blöðum og standa jafnvel á önd
verðum meiði. En annað eins
hefur nú átt sér stað og það, að
gagnrýnendum í listum og bók-
menntum hafi skjöplast í skýr-
leikanum og látið annarleg sjón-
armið ráða.
Eg var einn þeirra mörgu
gesta á norrænu sýningunni,
sem lét hrífast af listaverkum
S. H. Mér skildist, að þarna var
eitthvað nýtt á ferðinni og um
leið fagurt og áhrifagott, eitt-
hvað, sem var í beinni andstöðu
við kolryðugt járnarusl, dregið
neðan úr flæðarmáli, og spýtna-
dót með bláum og grænum máln
ingarsiettum, sem klesst var upp
á vegg í salarkynnum norrænn-
ar sýningar, fáum til yndis eða
sálarbóta.
Það var þess vegna, að ég
skrifaði grein mina um listaverk
S. Haraldssonar og sökum hinna
ólíku viðbragða áhorfenda og
listagagnrýnenda, en ekki vegna
kunningsskapar. Fyrir sjö árum
var ég kynntur fyrir Sverri, og
rekur mig ekki minni til, að fund
um okkar hafi borið saman,
nema í það eina skipti. Hann er
enn ungur maður að árum, á
framtíðina fyrir sér, og hún
mun sýna, hvers hann er megn-
ugur — ef honum endist líf og
heilsa.
Einar M. Jónssoo.