Morgunblaðið - 21.10.1961, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 21. okt. 1961
Raunvísindi
og fiskveiðar
HINN 4. október sl. hlustaði ég á
mjög fróðlegt erindi um rafeind-
ir o. fl., sem Páll Theodórsson
flutti í útvarpserindaflokki um
raunvísindi.
Síðast í erindinu fór hann inn
á það, hvernig hægt væri að
nOta rafeindavísindin í þágu fisk
veiða og komst m. a. þannig að
orði:
„Ef aiiir skipstjórar bátanna
hefðu haldið nákvæma dagbók
í mörg ár um hvar þeir hefðu
veitt fiskinn, hvernig og hversu
lengi þeir hefðu verið að því, og
allar þessar upplýsingar yrðu
spilaðar inn á eitt segulband,
myndi vera hægt að spyrja reikni
vélina ennfremur hvar við eig-
um að láta bátana veiða á morg-
un. Þetta verður vafalaust gert
eftir nokkra áratugi, ef við þá
nokkurn tíma lærum á annað
borð að notfæra sérfræðinga...“
Erindið í heild bar það með sér,
að hér var á ferðinni maður vel
lærður og góðum gáfum gæddur,
en framangreindur kafli sýnir, að
hann hefur vægast sagt mjög
takmarkaða þekkingu á fiskigöng
um og möguleikum til fiskveiða.
Á framangreindri umsögn er
ekki annað að sjá, en að hann
gangi út frá því, að fiskurinn í
sjónum sé þar í einhverjum lög-
um, sem hægt sé að ganga að,
á svipaðan hátt og kolum í
kolanámum eða þvílíku.
í sambandi við orðið „raunvís-
indi“ þá minnist ég þess ekki
að hafa orðið þess var í íslenzkri
tungu, fyrr en á síðustu árum.
Þessu orði finnst mér fylgja nokk
uð yfirlæti. Ef ég skil rétt, hvað
átt er við með orðinu „raunvís-
indi“, þá eru það vísindi, sem
að mestu eru byggð upp á því,
sem á elöra máli hefir verið kall-
að reynzluþekking. Eg vildi
mega vekja athygli þessa unga
Og gáfaða manns, svo og annarra
á því, að þótt reynsla uridan-
fannna ára í sambandi við fisk-
veiðar hafi ekki verið færð í dag
bækur né tekin upp á segulband
að neinu leyti, þá er reynsla þessi
enganveginn glötuð, en er varð-
veitt hjá útgerðarmönnum og
sjómönnum. En reynsla þessi hef
ir kennt okkur að aðstæður í ár
eða næsta ár eru ekki hliðstæð-
ar því, sem þær voru á öðrum
tímabilum. Fiskveiðar eru svo
miklum breytingum háðar að ó-
geriegt er að byggja spár um
framtíðarþróun á segulbandsupp-
tökum. __
1 grein, sem ég ritaði í „Morg-
unblaðið" 4. ágúst sl. sýndi ég
fram á þetta með Ijósum dæmum.
Til viðbótar því má nefna, að
til dæmis fylltist Hvalfjörður af
síld á árunum 1947—1948, en síð-
an hefir hennar tæpast orðið þar
vart. Líkurnar fyrir því, að það
endurtaki sig eru því miður hverf
andi litlar.
Einn mesti aflamaður þessarar
aldar var Guðmundur heitinn frá
Tungu, hann var með lítinn bát,
„Frevju". sem gerður var út frá
Reykjavík.
Á árunum 1940, 1942 og 1944
stundaði hann síldveiðar, og fékk
þá hvað eftir annað fullfermi
daglega dag eftir dag. Jafnvel
kom fyrir að losað var fullfermi
úr skipinu þrisvar sama daginn.
Mest af síldinni veiddist í Húna-
flóa óil þessi ár, þó sérstaklega
1944, en þá var báturinn með
26.000 mál og tunnur.
Hefði Guðmundur heitinn frá
Tungu með sitt skip, óbreyttan
útbúnað og þá afbragðs skips-
höfn, sem hann hafði á að skipa,
verið við veiðar á sömu slóðum
undanfarin ár, hefði hann svo til
engan afia fengið.
Þetta sýnir Ijóslega, að svo
miklar breytingar eiga sér stað
á göngum nytjafiska hér við land,
að ekki er hægt að byggja á
þeim sem reglubundnum stað-
reyndum nema að mjög takmörk
uðu ieyti. Fiskimaðurinn og út-
gerðarmaðurin hafa aflað sér
þekkingar á þessum málum í
löngu lífsstarfi. Að minnsta kosti
á það við um fjölmarga þeirra.
Reynsla þessi og þekking er
og hefur verið hagnýtt til leið-
beininga eins og unnt er.
Hinsvegar eru fiskigöngur svo
fjö'breytilegar og óútreiknanleg-
ar að það verður ekki komið við
neinum útreikningum fyrirfram
um hvernig beri að haga sér við
fiskveiðarnar.
Margt í sambandi við göngu
fiska er svo lítið þekkt, að eftir
því sem ég bezt veit, hafa jafnvel
ekki færustu raunvísindamenn
getað gert sér grein fyrir öllum
þeim öflum, sem þar eru að verki
né hvaða áhrif þau hafa.
Þó að við, sem höfum nokkra
reynsluþekkingu við fiskveiðar,
vitum lítt hvaða öfl hér eru að
verki, vitum við að þau eru til,
og ýmsir fiskimenn virðast hafa
öðlazt undraverðan skilning á
þeim, ósjálfrátt. Á annan hátt
er ekki hægt að skýra hve al-
gengt er að menn afli misjafnlega
þó á somu slóðum sé og með
sama utbúnað.
Við, sem við fiskveiðar höfum
fengizt nefnum þetta einfaldlega,
að annar sé fiskinn en hinn ekkL
Gleggst dæmi um þetta eru
handfæraveiðar, bátar fara yfir
sömu fisktorfu. Sumir „eru í óð-
um fiski“ aðrir fá ekki bein úr
sjó. Þetta á bæði við um ein-
staka báta sem og einstaka menn
á einstökum bátum.
Þetta kom mjög ljóslega fram
við handfæraveiðar til dæmis á
skútuöldinni. Þá stóð hópur
manna hlið við hlið með nákvæm
lega samskonar veiðarfæri, sams
konar beitu o. s. frv. um borð í
sama skipi, sem látið var reka
yfir fiskitorfurnar. Var þá al-
gengt að sumir þeirra drógu fisk
svo ört, sem handflýti þeirra
leyfði, en sumir mannanna fengu
svo til ekki neitt klukkutímum
eða jafnvel dögum saman.
Við höfum enga skýringu á
þessu fyrirbæri. Annar maður-
inn er fiskinn hinn ekkL
I sambandi við nýlokna síldar
vertíð við norður- og austurland,
en segja verður að hún hafi tek-
izt vel, má geta þess um þá „afla-
kónga“, sem þar sköruðu fram úr,
að þeir munu hafa lært að hag-
nýta sér hin nýju fullkomnu
tæki sín, svo sem síldarleitartæk-
in, betur en flestir félagar þeirra.
Að mínu áliti hefði þetta þó
engan veginn nægt til að ná þeim
árangri sem raun ber vitni um,
ef þeir hefðu ekki haft þann dul-
arfulla eiginleika að vera „fiskn-
ir“ í ríkara mæli en flestir aðr-
ir. Allt okkar efnahagslíf bygg-
ist nú og mun í náinni framtíð
byggjast á fiskveiðum að lang-
mestu leyti. Að þessu athuguðu
finnst mér alltof Mtið tillit tekið
til manna, sem reynsluþekkingu
hafa á fiskveiðum, þegar taka
skal ákvarðanir um atvinnu Og
efnahagsmál okkar.
Mikil skólamenntun, til dæmis
hagfræðimenntun er ágæt að
vissu marki, en ekki er vænlegt
til árangurs að byggja á henni
eingöngu.
Hagfræðileg lögmál eru góð og
blessuð, en í atvinnugreinum, sem
svo mjög eru háðar náttúruöflun-
u:n, - sem fiskveiðar eru, er hætt
við að grundvöllur þeirra reynist
ótraustur. Það er óumdeilanleg
staðreynd, að efnahagsafkoma
okkar byggist fyrst og fremst á
því, hvernig göngur nytjafiska
hér við land haga sér, og hvern-
ig ókkur tekst að hagnýta þær.
Eg set þetta fram hér meðfram
vegna þess, *ð háttsettur hag-
fræðingur, sem miklu hefir ráðið
FYRIR nokkrum árum var'
opnuð að Laugavegi 44 ný
barna- og k ven fa ta verzlu n
undir nafninu Verzlunin Sif.
Verzlunin hefur verið lokuð í
tvo mánuði nú í sumar, vegna
breytinga á húsnæði. Hún hef
ur nú opnað aftur í stækkuð-
um og mjög breyttum húsa-
kynnum á sama stað og hún
var áður. Verzlunin hefur tek
ið til sinna afnota alla 1. hæð
hússins Laugavegur 44 (horn
ið á Frakkastíg og Laugavegi)
og hefur hún verið innréttuð
mjög smekkl. eftir teikning-
um Sv. Kjarvals, arkitekts.
Verzlunin verzlar nú sem
áður með alls konar barna-
fatnað, kvenundirfatnað kven
peyzur o.fl. Auk þess hefur
verzlunin nú hafið sölu á
barnaleikföngum og bama-
skóm.
J
í okkar efnahagsmálum, hefir
látið þau orð falla í mín eyru „að
nauðsynlegt væri að koma öllum
aflakóngunum í land“,
Bankakerfið bólgnar út með
hverju ári sem líður, og umráðin
í efnahagslífinu færast meir og
meir í hendur banka og banka-
síjora, sem orðnir munu vera 34
í Reykjavík. Þetta eru ágætis-
Framh. á bls. 9.
* Um berjatínslu
Sveitakona á Vestfjörðum
skrifar eftirfarandi bréf:
E.t.v. má segja að rétti árs-
tíminn sé liðinn til berjatals,
en þar sem það er svar við
áður birtu bréfi. látum við
það koma, það hefur lengi
verið ætlun mín að skrifa fá-
einar línur um berjatínslu, og
er ég las skrif konu einnar í
pístli þínum um daginn, lét ég
loks verða af því. Hún er mjög
sár yfir því að hafa verið kraf
in um borgun fyrir að tína
„nokkur rýr krækiber í ílát“.
eins og hún orðar það.
Á seinni árum hefir notkun
berja mjög farið í vöxt eins
eg kunnugt er, og allir þykj-
ast heppnir sem geta náð sem
mest af þeim. Hve lengi getur
það þá talizt sjálfsagt að fólk
geti gengið í berin hvar sem
er, án þess að hlíta þeirri sjálf-
sögðu kurteisisskyldu. að
spyrja lanöeiganda um leyfi?
Eru ekki berin orðin það verð
mæt og fólk farið að kunna
að meta þau svo, að það taki
þau ekki fremur í leyfisleysi
heldur en önnur verðmæti. Ég
held að fáum heiðvirðum
mönnum myndi detta í hug að
veiða lax eða silung í á. án
þess að spyrja þann sem ána
á um leyfi, og gildir þá ekki
sama um berin. Getur nokk-
urn tíma verið sjálfsagt að
hinir og aðrir taki þau bara í
leyfisleysi, hvenær sem þeim
sýnist.
Nú er ég ekki að tala um þó
fólk tíni fáein ber. sem líkur
eru e.t.v. til að aldrei yrðu
tínd. Nei, ég tala um berin,
sem húsmóðirin á sveitabæn-
um ætlar að nota í sultu eða
niðursuðu, og mér finnst ég
geta trútt um talað, því hjá
mér er nokkurt berjaland. En
reynzlan er oft sú að þeir sem
berin eiga (að því er mér
finnst) fá minnst af þeim sjálf
ir.
♦ Sveitakonurnar tína
berin seint
'■■HHSBEIBHWI
Sveitafólkið hefir oftast
oftast slíkt annríki á sumrin.
að það má sjaldnast vera að
því að liggja í berjum. a.m.k.
ekki húsmóðirin, og það virð-
ist líka vera mjög heppilegt
fyrir ferðafólk og fleiri, sem
hafa þá tíma til að tína þau
á meðan. Svo þegar húsmóð-
irin ætlar að fara að fá sér
ber, þá er oftast harla lítið
eftir. Ekki get ég gert að því
að oft hefir mér gramizt þetta
svo mjög að það má vera þess
vegna að mér finnst ég skilja
betur þetta með unga bónd-
ann og viðbrögð hans, þó ég
viti auðvitað ekki hvernig sú
berjatínsla eða það berjaland
var.
Ég skil það mjög vel að
borgarbúa langi til að tína
ber. Það er bæði holl fæða og
mjög skemmtileg iðja. en mér
rnun alltaf finnast það fyrsta
skilyrðið að þeir — hvort
heldur sem er fólk úr sveit
eða kaupstað — biðji um leyfi
fyrst þá sem hlut eiga að máli,
þegar tínt er á annarra land-
areign.
• Virða ber annarra
ei^ur
Ekki veit ég eða þekki þau
lög sem til eru í Noregi og
Svíþjóð, sem kona þessi talar
um varðandi berjatmzlu en
ég hélt að á íslandi væni
a.m.k. þau lög að virða beri
annarra manna eignir, og það
verður nú að virðast til vork-
unnar fáfróðvi sveitakonu þá
henni finnist fólkið í hinum
landshlutunum ekki eiga eins
mikið í berjunum sem vaxa á
hennar landareign og hún
sjálL