Morgunblaðið - 21.10.1961, Side 15

Laugardagur 21. okt. 1961
MORGVHBLAÐIÐ
15
*
-1 fáum orðum sagt
Framh. af bls. 10.
heimilið, en skrikað fótur ög
dottið í sjóinn. Eg útskýrði at-
burðinn mælskum orðum en
þá stóð Stefán upp og sagði of
urhægt: „Ekki vantar kjark-
inn“. Þóttu þetta góð áhrif
ræðu minnar.
Hér í númer 38 bjó Páll
Einarsson, hæstaréttardómari.
í>ar var kallað Sveinshús í
mínu ungdæmi, ekki veit ég
af hverju. Næst er „norska
húsið“, sem var líklega kallað
svo vegna þess að það var
byggt úr norsku timbri. 1 41
bjó Finnur Finnsson, skip-
stjóri, faðir Björgvins læknis
og Kolbeins hafnsögumanns.
Hjá honum leigði Arni Thor-
steinsson, tónskáld, um tíma“.
„Og þá hefur heyrzt músik
á Vesturgötu?“
„Nei, ekki heyrði óg neina
músík. Þá fóru menn sparlega
með flesta hluti og höfðu
gluggana lokaða.
Svo koma Þorlákshús og
Gunnarshús. Þar bjó Gunnar
Gunnarsson, kaupmaður í
Hafnarstræti, mjög þekktur
borgari.
Hús Gunnars stendur þarna
andspænis Bræðraborgarstíg,
lítið, rautt; ekki laust við stolt
þess sem þykist hafa margt
reynt og lifað“,
Þegar við komum að þessu
húsi studdi sr. Bjarni hönd á
vestasta gluggann á götuhlið.
„Hér bjó Jón Ófeigsson, yfir-
kennari", sagði hann, „og í
þessu herbergi sátum við mörg
um stundum og lásum undir
skóla. Við vorum alltaf sam-
ferða úr og í skólann. Fengum
hálftíma hlé til mOrgunverðar
og vorum sjö mínútur á
leiðinni frá skólanum að heim
ilum okkar, fimmtán mínútur
að borða, en átta mínútur í
skólann aftur, eða einni mín-
útu lengur en úr honum vegna
þess að þú vorum við þyngri
á ökkur. Þetta gerir hálftíma,
er það ekki? Þá voru engir bíl-
ar og þó þeir hefðu verið, ekki
hægt að borga farið.
Þú sérð þarna tvö, stór hús
við Bakkastíginn. Milli þeirra
var ‘Wýrarholt. Þar er ég fædd
ur. Þegar ég stóð á stéttinni
heima, sá ég Jón koma út úr
skúrnum á Gunnarshúsi, því
auðvitað fór hann ekki út um
forstofuna. Hún var lítið not-
uð. Eg hljóp upp eftir og svo
var haldið í skólann.
Eg öfundaði Jón af því að
búa í timburhúsi með þak-
jámi, en Mýrarholt var torf-
bær og lak í stórrigningum.
En ég öfundaði ekki Jón að-
eins í rigningum. Eg öfundaði
hann alltaf, því hann stóð sig
miklu betur í skólanum en ég
og svo viðaði hann að sér
meiri lærdómi en mér var
nokkurn tíma unnt“.
„Þú leggur mikið upp úr
lærdómi, sr. Bjarni".
„Já, lærdómur er forðabúr.
Bændurnir vita, að það er gott
að eiga alltaf fyrningar, hvað
sem fyrir kemur. Það er verst
að ekki skuli vera hægt að
arfleiða fólk að lærdómi. Það
fer of margt í gröfina.
Móðir Jóns var bláfátæk
ekkja. Þau bjuggu í einu her-
bergi og höfðu aðgang að eld-
húsi. Hún var indæl kona Og
stálheiðarleg, eins og allt það
fólk sem við erum að tala um.
Þú hefur aldrei séð auglýst
hús við Vesturgötu til uppboðs
í Lögbirtingarblaðinu. Eg
hrökk við um daginn, þegar
ég var að lesa þetta ágæta
blað: Vestur-, stóð þar, en
svo létti mér, þegar ég las
áfram: Vesturbrún!“
„En voruð þið ekki stundium
á Bræðraborgarstígnum líka?“
„Jú, þar eru mér mörg hús
minnisstæð, Sveinsbakarí. Og
hvernig ætti ég að gleyma Há-
bæ og Hala eða húsi Hjalta
Jónssonar? Og svo liggur leið-
in suður að Sauðagerði, þang-
að fór ég margar ferðir með
félögum mínum. Og enn lifir
Kristmann Þorkelsson. Þarna
sérðu Bræðraborg, sem stíg-
ég sótti um prestsembættið
hér í Reykjavík. Eg hef hvergi
verið prestur nema hér. Vest-
ur á ísafirði var ég kennari
og skólastjóri
Jón Helgason hafði heyrt
mig prédika, eftir að ég vaxð
kandidat 1907. Hann þekkti
mig líka frá æskuárunum, því
við höfðum hitzt úti í Viðey
þar sem faðir minn heyj-
aði fyrir Helga, föður hans.
Þegar ég var um fermingu,
var ég smaladrengur í ölfusi.
Var þar í jarðskjálftunum
Olöf frá Seli. Fyrir hana
seldi ég mjólk, sem ég
bar um bæinn í tveimur föt-
um; fjórir aurar pelinn, takk!
Byrjaði snemma á morgnana
og kom með tómar fötur heim.
„Stóðst þig vel góði, hér
eru 10 aurar, mjólkurglas
og vínarbrauð“. Það voru hlýj-
ar kveðjur í þá daga. Þegar
ég var þreyttur, fór ég bein-
ustu leið niður á bryggju. Sjó-
mennirnir voru oft þyrstir og
þeir áttu sumir fjóra aura.
A ég að segja þér frá einu
\
„Eg öfundaffi Jón af því aff búa í timburhúsi . . . “
urinn dregur nafn af, og
skammt þar frá er Reynimel-
ur“.
„En hvar er Framfarafé-
lagshúsið fræga, þar sem sr.
Friðrik hafði samkomumar
áður en hann stofnaði
K.F.U.M.?“
„Það er rétt hjá húsi Helga
Teitssonar. Við skulum sjá er
það ekki númer 51 — jú alveg
rétt, 51C. Hingað sótti ég sem
skólapiltur fyrstu fundi séra
Friðriks. Það var stutt að fara.
Það er alltaf stutt, þangað sem
hugurinn leitar. Mér fannst
samkomur séra Friðriks lyft-
andi hátíðlegar. Hann flutti
vekjandi boðskap og auðfund-
ið, að í þessu húsi var starfað
í anda orðanna: „Eg veit á
hvern ég trúi“.“
„Varst þú trúhneigður í
æsku?“
„Já, það hef ég verið alla
tíð. A heimili mínu var guðs-
orð mikið um hönd haft. Eg
fór oft í kirkju, bæði með for-
eldrum mínum og einsamall.
Var í kirkju er Pétur biskup
vígði átta presta, þar á meðal
sr. Bjarna Þorsteinsson. Man
það allt glögglega, en þegar
heim kom var spurt: „Hvernig
stendur á því að þú kemur
svona seint heim?“ Eg svar-
aði: „Eg var í kirkju“. Og
faðir minn sagði: „Það er ó-
þarfi að áminna drenginn, því
hann gat ekki verið á betri
stað“.
'Þegar ég var í efri bekkjum
Latínuskólans, fór ég að h-ugsa
um að skemmtilegt væri að
komast út fyrir pöllinn. Og
þá beindist hugurinn að guð-
fræðinni. En ég var engan
veginn staðráðinn í að verða
prestur, heldur hafði ég mest-
an áhuga á kennslustörfum.
En það var fyrir áeggjan Jóns
Helgasonar, þess lærða og sam
vizkusama embættismanns, að
1896, þegar allt hrundi nema
trúin á guð. Sá engin æðru-
merki á fólki og man þó glöggt
þessar náttúruhamfarir. í Ölf-
usinu var ég fjögur sumur og
langaði til að sjá ölfusárbrú,-
en það tókst mér ekki fyrr en
síðustu viku fjórða sumars-
ins. En í kirkju fékk ég að
fara og þá var það sem þessi
hugsun hvarflaði einu sinni ”
mér: Gott er að vera prestur.
Undir það tek ég í dag.
En sjáðu Bakkastíginn! Og
þarna er Götuhús, þar sem bjó
Erlendur Ö. Pétursson og for-
eldrar hans, afi og amma. Hér
eru ýmsir bæir, Miðbýli til
hægri handar, Litli-Völlur,
þar sem bjó Björn, faðir
Tryggva, föður Kristbjörns
læknis; þar fyrir austan Ný-
lenda, þar sem bjó Gísli,
þekktur rnaður".
„Fyrir hvað?“
„Dugnað og prúðmennsku“.
„Og þarna stóð Mýrarholt?“
„Já, þar sem þessir hnull-
ungar eru og líttu á steininn
þarna í túninu, ég man vel
eftir honum. Það getur verið
að þar hafi búið huldufólk, en
það borgaði enga húsaleigu,
svo ég varð lítið var við það.
Nú hafa verið reist hér tvö,
stór steinhús. 1 öðru býr Guð-
ný systir mín en Guðfir.na
systir mín í hinu. Það hús
byggði Kristinn bróðir minn.
Og ég held áfram að benda
á æsku mína. Þar sem Seg-
ull er nú, stóð Mýri. Núm-
er fimm á Bakkastíg var
Steinbærinn, númer sjö Hans
bær, númer átta Hausthús,
þar bjó faðir Þórðar, yfirtoll-
þjóns í Kaupmannahöfn. En
við Brunnstíg stóð Vorhús.
Svo voru hér Garðhús við
Mýrargötu, Austurbakki, Vest
urbakki, Olafsbakki og Ana-
naust. Eða hvernig gæti ég
gleymt Ivarsseli? Þar bjó
óhappi? Mér vildi það til, þeg-
ar ég var einhverju sinni að
selja mjólk fyrir Ólöfu, að
ég datt, þar sem nú er Her-
kastalinn, og mjólkin rann úr
annarri fötunni á götuna. Eg
stóð hálfgrátandi yfir hvítum
pollinum. Þrír menn kömu þar
að og sögðu: „Þú varst óhepp-
inn. Hvað heldurðu að það
kosti, sem var í fötunni?“ Það
lifnaði yfir mér, ég hélt að
þeir mundu bæta mér tjónið
Og sagði snöktandi: „Eina
krónu þrjátíu og fimm“. Þá
sagði einn þeirra: „Aumingja
strákurinn!“
Og hurfu burt.
1 sömu svipan bar þar að
mann, hann var úr Vestur-
bænum, Og hann sagði: „Gott
er að ég hitti þig hér. Þú ert
með mjólik í fötu. Komdu um
borð í enska herskipið, ég er
að útvega þeim alla þá mjólk,
sem hægt er að ná í. Komdu
undireins og hættu að gráta“.
Eg ríghélt í fötuna og fór með
honum um borð í herskipið.
Þeir urðu glaðir við og bættu
mér skaðann svo vel, að ég
tapaði engu í þessari söluferð.
Ef þetta gerðist núna, segjum
að sendill týndi hundrað krón-
um, mundu allir skjóta sam-
an handa honum og hann væri
búinn að hafa upp úr krafsinu
fimm hundruð krónur, áður en
hann vissi af. Heimurinn fer
ekki versnandi, fólkið er greið
viknara og hjálpsamara en áð-
ur. Fátæktin bætir engan.
En nú skulum við ganga upp
á Vesturgötuna aftur og ég get
sýnt þér hvar Péturshús stóð.
Þar er nú Vesturgata 52. Svo
er Brekka á næsta leiti,
Oddgeirsbær, þar sem nú er
Framnesvegur 6, Brimnholt og
Veðramót, Steinholt. Þar bjó
Jónas lögregluþjónn. 1 minni
æsku vorum við hræddir við
lögregluþjónana og bárum
virðingu fyrir þeim. Okkur
var löghlýðni í blóð borin.
Svo benti sr. Bjarni vestur
Framnesveg og brosti: „Þarna
tekur Bráðræði við“, sagði
hann, „en við þurfum ekki
að fara út úr allri sívilisasjón.
Göngum heldur að 52. Þar bjó
Gísli Pétursson, læknir. Hjá
honum lærðum við Ólafur Þor
steinsson að lesa og draga til
stafs. Ekki minnist ég þess að
það hafi kostað neitt. í gamla
daga gat kunningsskapurinn
líka komið sér vel, ekki síð-
ur en nú. Svo var það einn
dag, að Morten Hansen kall-
aði á mig, þar sem ég var að
leik í frímínútunum 1 Mið-
bæjarskólaportinu: „Eg hef
verið að tala um það við Pét-
ur Hjaltested", ^sagði hanin,
„hvort hann viídi ekki kenna
þér undirstöðuatriði í latínu.
Hann hefur átt tal um það við
pabba þinn oig nú skaltu fara
til Péturs í kvöld". Ég gekk
svo um kvöldið til Péturs í
Suðurgötu 7 og fór að læra
latínu.
Annars hafði mér stundum
fundizt ég vera þó nokkuð
menntaður. Þegar ég var 7
eða 8 ára, sá ég tvo franska
sjómenn, sem sátu á grjót-
garði rétt hjá MýrarholtL Eg
gekk til þeirra og spurðL hvort
þeir vildu ekki koma heim og
fá sér kaffi. Þeir gerðu það.
Meðan þeir drukku kaffið,
benti annar þeirra á mig og
gerði mér skiljanlegt, að hann
ætti dreng jafnstóran mér.
Mér fannst endilaga að ég
kynni frönsku, því allt var
skiljanlegt sem þeir sögðu, og
ég dáðist að því hvað franska
væri auðvelt mál.
En nú skulum við ganga aft-
ur niður í bæinn, yfirgefa
þessar slóðir æsku minnar.
Kannski eru þær_ ekki lengur
þar sem ég hef bent, kannski
eru þær ekki áhnars staðar en
hérna inni í brjóstinu á mér.
En einu sinni voru þessi hús
og þetta fólk eins mikill veru
leiki og við erum nú. Seinna
finnst einhverjum undarlegt
að við skyldum hafa verið
hér á rölti. Þá getur enginn
séð okfcur, enginn talað við
okkur, en samt vorum við hér,
og nú er ræða mín þessi að
lokum: Eg hef oft verið spurð-
ur að því, hvort unnt sé að
vera trúaður og ekki kirkju-
rækinn. Eg svara: Eg á mitt
heimili og vil heldur skreppa
heim en láta senda mér plötu
með þeirri orðsendingu, að allt
sé í stakasta lagi.fEf trúin er
í hjartanu, langar mann að
koma þangað sem guðsorð er
um hönd haft. Mundi það ekki
vera sannkristnum mianni jafn
eðlilegt að koma í kirkju og
ganga inn á sitt heimili? Sum-
ir koma oft í kirkju, aðrir
sjaldan. Það eru svo margir
jarðaðir hér í bæ á seinni ár-
um, að fólk á erfitt með að
komast hjá því að skreppa í
kirkju. Flestir fara einhvern
tíma í kirkju á hverju ári. Að
messu lökinni fara sumir út
um aðaldyriiar, aðrir ganga
gegnum skrúðhúsið og taka í
höndina á prestinum. En ég
hef aldrei sagt, að þeir sem
heilsa með handabandi séu
trúaðri en hinir. Að vísu sér
presturinn þá, en guð sér
hina líka“.
Sr. Bjarni þrýsti hönd mína
og bætb við: „Eitt er nauðsyn-
legt, að hver prestur geti fagn
andi sagt: „Eg trúi, þess vegna
tala ég“. Þá verður hver guðs
þjónusta hátíð til hvatningar
og huggunar“. M.
s
s
s
s
s
s
s
s
„Menn og
mlnni66,
Ijóð eftir Kristin Reyr
KRISTINN Reyr skáld í Kefla-
vík hefur sent á markaðinn nýja
Ijóðabók. sem hann nefnir „Minni
og menn“. Áður hafa komið út
eftir hann ljóðabækurnar „Suð-
ur með sjó“ (1942) „Sólguli í
Bkýjum" (1950), „Tumar við
torg“ (1954) og „Teningum kast-
•ð“ (1958).
Ljóðabókin „Minni og menn“
er prentuð sem handrit í 300 tölu
settum og árituðum eintökum.
Hún er prentuð í prentsmiðjunni
ÍHól'um í Reykjavík. Bókin er 95
bls. í stóru broti og geymir 28
Sjóð. flest þeirra tækifærisljóð j
um ýmsa mæta menn eða í til-l
•f’-'Uinn Revr.
efni ýmissa hátíðisstunda. Meðal
góðborgara sem Kristinn yrkir til
má nefna Ólaf Guðfinnsson hús-
gagnasmíðameistara í Reykjavík,
séra Valdimar J. Eylands^
Winnipeg, Sigurbjörn Þorkelsson
í Vísi. Helga S. Jónsson í Kefla
vík. Friðrik F. Þorsteinsson. Jón
Margeir Jónsson, Ingimund Jóns-
son kaupmann í Keflavík, Sigurð
I. Guðmundsson bónda í Njarð-
vik, Kristján heitinn Helgason
píanóleikara í Keflavík. Kristó-
línu Jónsdóttur í Grindavík og
Sverri heitinn Halldórsson gull-
smið í Reykjavík.
Fremst í bókinni er teikning af
höfundi gerð af Hákoni Sumar-
iiðasyni.
IMámsstyrkir
UMSÓKNIR um styrki eða lán
af fé því, sem Menntamálaráð
kemur til með að úthluta næsta
vetur til íslenzkra námsmanna er
lendis, eiga að vera komnar til
skrifstofu Menntamálaráðs að
Hverfisgötu 21 eða pósthólf 1398,
Rvík, fyrir 1. desember næstkom
andi.
Til leiðbeiningar umsækjend-
um vill Menntamálaráð taka
þetta fram:
1. Námsstyrkir og námslán
verða eingöngu veitt íslenzkum
ríkisborgurum til náms erlendis.
2. Styrkir eða lán verða ekki
veitt til þess náms, sem auðveld-
lega má stunda hér á landi.
.3. Umsóknir frá þeim, sem lok
ið hafa kandidatsprófi, verða
ekki teknar til greina.
og námslán
4. Framhaldsstyrkir eða lán
verða eklki veitt, nema umsókn
fylgi vottórð frá menntastofnun
þeirri, sem umsækjendur stunda
nám við. Vottorðin eiga að vera
frá því i október eða nóvember
þ. á.
5. Umsóknir skulu vera á sér-
stökum eyðublöðum, sem fást í
skrifstofu Menntamálaráðs og
hjá sendiráðum Islands erlendis.
Prófskírteini og önnur fylgiskjöl
með umsóknum þurfa að vera
staðfest eftirrit, þar eð þau verða
geymd í skjalasafni Menntamála-
ráðs, eri ekki endursend.
Sérstök athygli skal vakin á
því, að imisóknir skulu nú hafa
borizt mánuffi fyrr en verið hef-
ur. Er það gert til þess að hægt
sé að hraða úthlutun svo sem
kostur er.