Morgunblaðið - 24.10.1961, Blaðsíða 15

Þriðjudagur 24. okt. 1961
MORGVNBLAÐIÐ
15
.1
Rússar standa við hótanirnar:
Ægilegasta sprengja, sem um getur
sprengd ■ gær við IMovafa Semlja 30—50 megaSesílr að stærð
SÍÐDEGIS í gær flutti AFP-fréttastofan franska þá fregn
frá Moskvu — „eftir áreiðanlegum heimildum“ (en óstað-
festa) — að Rodion Malinovsky marskálkur, landvarna-
ráðherra Sovétríkjanna, hefði í ræðu á 22. flokksþingi
kommúnista látið greinilega að því liggja, að sprengd hefði
verið 50 megalesta kjarnorkusprengjan (jafngildir 50 millj.
lesta af TNT), sem Krúsjeff hótaði með í fyrstu ræðu sinni
á þinginu hinn 17. þ.m. Krúsjeff sagði reyndar þá, að þessi
risasprengja yrði sprengd í lok mánaðarins, sem síðasti lið-
urinn í yfirstandandi kjarnorkutilraunum — en þær hófu
Rússar hinn 1. sept. sl., eins og kunnugt er. — Malinovsky
sagði og í fyrrnefndri ræðu sinni, að sovézkir vísindamenn
hefðu nú leyst þann vanda, hvernig takast mætti að
granda óvinaeldflaugum áður en þær hitti í mark — en
við það hafa vísindamenn stórveldanna lengi glímt.
'jíf í gærkvöldi birti svo Kjarnorkunefnd Bandaríkj-
anna tilkynningu, sem ekki er í fullu samræmi við fregn
AFP. Sagði þar, að sprengdar hefðu verið tvær kjarna-
sprengjur í grennd við Novaja Semlja í Norður-íshafi í
gærmorgun. Hafi önnur verið mjög öflug og sprengd í and-
rúmsloftinu, en hin — miklum mun minni — undir haf-
fleti, sunnan Novaja Semlja (hvað þykja ill tíðindi fyrir
fiskimenn og fiskneytendur). f tilkynningu nefndarinnar
segir, að hin stærri sprengjan kunni að hafa verið allt að
50 meðalestum að sprengiafli — en fyrstu athuganir bendi
þó til, að sprengiaflið hafi verið nálægt 30 megalestum.
Stærsta sprengja Rússa fram að þessum tíma var talin um
10 megalestir að stærð. — AP-fréttastofan sagði seint í
gærkvöldi, að kjarnorkunefndin gæti tæpast áætlað
sprengiafl umræddrar sprengju með nokkurri verulegri ná-
kvæmni fyrr en eftir a.m.k. sólarhring — og fullnaðar-
rannsókn gæti tekið nokkrar vikur.
Yfirlýsing Krúsjeffs um hina
væntanlegu risasprengju olli mik
illi skelfingu víða um heim, eins
og kunnugt er af fréttum — og
hefir andað æði köldu til Rússa
úr ýmsum áttum undanfama
daga. I fregnum í gær mátti
lesa, að sérfræðingar í Washing-
ton væru þeirrar skoðunar, að
vel kynni sovétstjórninni að hafa
þótt ráðlegt að flýta sprenging-
unni, þannig að henni yrði lokið
áður en tekin hefði verið ein-
dregin afstaða í málinu á þingi
Sameinuðu þjóðanna — og áður
en almenningsálitið í heiminum
hefði snúizt enn harðar gegn
sovétstjórninni og ægisprengju
hennar.
* „ELDKÚLAN" 4 KM
I ÞVERMÁL
Rússar sprengdu stærstu sprengju, sem um getur, i gær hátt í lofti norðan við eyjuna Novaja
Semlja (og, að því er bandarska kjarnorkunefrrdin telur, aðra — miklu minni — undir haf-
fleti sunnan við eyjuna).
Kykið berst ekki
beint hingað
MBL. átti stutt samtal við próf.
Þorbjörn Sigurgeirsson, forstöðu
mann Eðlisfræðistofnunarinnar,
í gær vegna fréttanna um rúss-
nesku risasprengjuna.
Sagði prófessor Þorbjörn m.a.,
að ef sprengjan hefði verið
sprengd í svo mikilli hæð, sem
um er rætt hlyti að myndast
minna af hinu grófa, geislavirka
ryki, sem fyrst fellur til jarðar,
en ella. Hins vegar mætti gera
ráð fyrir því — svo framarlega
sem nýja sprengjan væri jafn-
„óhrein“ og venjan hefði verið
—- að mjög mikið af fíngerðu
geislavirku ryki myndaðist í
stratosferunni — en reikna mætti
með, að slíkt ryk félli út að
miklu leyti á hálfu til einu ári
niður í troposferuna (þar sem
skýjamyndanir eiga sér stað).
Þaðan berst svo rykið til jarðar
með regni — samkvæmt reynsl-
unni mest milli 30. og 40. breidd-
argráðu.
Annars kvað próf. Þorbjörn
erfitt að segja nokkuð ákveðið
um, hvemig útfallið hagaði sér,
en benti á, að vart gæti verið
um það að ræða, að nokkurt
geislaryk bærist á okkar slóðir
stytztu leið frá sprengistað, þar
sem meginstraumurinn lægi jafn
an til austurs. — Hann kvað lík-
legt, að geislavirkt ryk frá 50
megalesta sprengju (miðað við,
að 1 hana væri notað úraníum
eins og tíðast) næmi a.m.k.
20—30% af öllu því ryki, sem
myndazt hefði við fyrri kjarna-
sprengingar, samanlagt.
Hér er um að ræða langsam-
lega mestu sprengingu, sem um
getur (jafnvel þótt hún reynist
„aðeins 30 megalestir, eins og
bandaríska kjarnorkunefndin tel
ur líklegast). Ef uro 50 megalesta
sprengju er hins vegar að ræða,
má geta þess til marks um stærð-
ina, að franskir sérfræðingar létu
svo um mælt við fréttastofuna
AFP í gær, að „eldikúlan" sem
miyndast við slíka sprengingu
mundi vera um a. m. k. 4—5 km
í þvermál. Þá var haft eftir sömu
heimildum að sprengjuaflið væri
25 sinnum meira en allra þeirra
sprengna, sem varpað var á
Þýzkaland og landsvæði hernum-
in af Þjóðverjum í síðustu heims-
styrjöld. Hinir frönsku sérfræð-
ingar töldu, að ekki yrði unnt
að gera sér grein fyrir geisla-
rykinu frá sprengingunni fyrr en
í fyrsta lagi eftir um það bil
hálft ár, vegna þass hve hátt í
lofti hún hafi verið sprengd og
hið geislavirka ryk verði því
lengi að falla til jarðar.
★ FRÉXTIR LENGI A REIKI
Fyrstu fregnir af hinni rúss-
nesku risasprengingu bárust í
gærmorgun út um heiminn frá
Uppsölum í Svíþjóð. Kl. rúmlega
hálf átta (ísl. tími) höfðu komið
fram ákaflega öflugar hræringar
á landskjálftamælum jarðfræði-
stöfnunarinnar þar — og töldu
vísindamennirnir, að þær mundu
stafa frá gífurlegri kjarnorku-
sprengingu í grennd við eyjuna
Novaja Semlja í Norður-íshafinu.
Var þegar getum að því leitt að
hér kynni að vera um að ræða
50 megalesta sprengjuma, sem
Krúsjeff boðaði á dögunum.
Síðar bárust fréttir um það úr
ýmsurn áttum, að vart hefði orðið
hræringa á landskjálftamælum á
svipuðum tíma og þær voru
greindar í Uppsölum — t.d. í
Noregi, Danmörku, Hollandi,
Frakklandi, Englandi og austur
í Japan. — Allan daginn í gær
voru fréttir mjög á reiki. Vís-
indamenn í hinum ýmsu löndum
greindi nokkuð á um líklega
stærð sprengingarinnar — ein-
staka menn létu jafnvel uppi þá
skoðun, að líkur bentu fremiur
til mikils landskjálfta en kjarna-
sprengingar. Hinir voru þó miklu
fleiri, sem fullyrtu þegar, að hrær
ingar þær, sem mælzt höfðu,
stöfuðu frá risastórri kjarna-
sprengingu. Þannig sögðu t.d.
sérfræðingar við Kew-rannsókn-
arstöðina í Lundúnum, að öll at-
riði kæmu heim við athuganir á
fyrri tilraunasprengingum Rússa
— aðeins hefðu nú áhrifin á mæli
tækin verið miklum mun meiri
en fyrr. Töldu þeir lítinn vafa á
því, að hér hefðu Rússar sprengt
50 megalesta sprengjuna. Fjöl-
margir vísindamenn í öðrum fyrr
nefndum löndum voru sörnu skoð
unar — og sænsku sérfræðingarn
ir, sem fyrstir sendu út fréttirn-
ar, þóttust þess næsturn fullviss-
ir, að hræringarnar stöfuðu frá
sprengingu, sem væri a. m. k.
40—50 megalestir að sprengiafli.
Þeir töldu og ljóst, að hún hefði
verið sprengd mjög hátt í lofti,
eða 50—60 km ofar yfirborði sjáv
ar, norður eða norðaustur af
Novaja Semlja. — Rúmlega
tveim klukkustundum eftir að
hræringa varð vart á landskjálfta
mælunum í Uppsölum og víðar,
sýndu loftþrýstimælar þar og
annars staðar mjög mikla svör-
un, en það er talið styðja þá
skoðun, að áhrifin hafi verið frá
stórri sprengingu í mikilli hæð.
(Bylgjuhreyfingin í jarðskorp-
unni er margfalt hraðari en í
loftinu, og því koma áhrifin á
loftþrýstimælana fram svo löngu
síðar).
★ TILRAUN MEÐ
„GAGNFLAUG"?
Á það er bent, að hafi sprengj
en verið sprengd í 50—60 km
hæð, hljóti hún að hafa verið
send á loft með mjög öflugri
eldflaug. — Sérfræðingar tclja
ekki ósennilegt, að hér hafi ein-
mitt verið reynd „gagnflaug“ (þ.
e. eldflaug, sem sérstaklega er
ætluð til að skjóta niður árásar-
flugskeyti — sbr. ummæli Malin-
ovskys á kommúnistaþinginu). —
Ef þetta væri svo, mætti þar
finna skýringu þess, að Rússar
hafa lagt kapp á að framleiða
ristastórar kjarnasprengjur — en
40—50 megalesta sprengjur
mundu einmitt reynast mjög
skæð vopn gegn langdrægum ár-
ásarflaugum. Einnig segja sér-
fræðingar, að heppilegt mundi
talið að skjóta á slíkar fiaugar,
hlaðnar kjarnasprengju, í 60—70
km hæð.
★ GÍFURLEGT GEISLAMAGN
Menn spyrja að vonum um
geislavirkt ryk frá slíkri stór-
sprengju, sem hér er um að ræða
(hvort heldur hún er nú 30, 40
eða 50 megalestir að sprengi-
afli). — Samkvæmt fréttum í
gær, er það fyrst um þá áleitnu
spurningu að segja á þessu stigi
málsins, að loftstraumar bæði hið
efra og neðra á sprengisvæðinu
voru sagðir liggja frá norðri. Það
þýðir, að fyrsta útfallið frá
sprengingunni mun fyrst og
fremst bitna á sjálfum Sovétríkj-
unum — en síðan mun megin-
rykstraumurinn að venju liggja
til austurs. Mátti sjá á frétta-
skeytu-m í gær, að menn hugguðu
sig nokkuð við þessa staðreynd
á Norðurlöndum — og von-uðu,
að ekki yrði nú snögg breyting
á vindáttinni. Yfir Skandi-navíu
Frh. á bls. 23
„Eldkúla" 50 megalesta vetnissprengju m„.. _____ _ ..m í
þvermáf.