Morgunblaðið - 28.10.1961, Page 13

Morgunblaðið - 28.10.1961, Page 13
Laugardagur 28. okt. 1961 MORGVNBLAÐIÐ 13 rfðastofnar ísienzku þjúðarinnar í vegna kjarnorkuspreng tnga Frd hinum almenna borgarafundi EINS og skýrt hefur verið frá í Morgunblaðinu gengust Stúdenta félag Reykjavíkur og Stúdenta- ráð Háskóla Islands fyrir almenn- um borgarafundi í Gamla Bíó sl. fimmtudag vegna kjarnorku- sprenginga Rússa. Matthías Jo- hannesen formaður Stúdentafé- lagsins og Hörður Sigurgestsson, formaður Stúdentaráðs fluttu stuit ávörp, en ræður fluttu Sveinn S. Einarsson verkfræð- ingur, Arinbjörn Koibeinsson formaður Læknafélags Reykjavík ur, Jón Skaftason hæstaréttarlög- maður og Benedikt Grönidal rit- stjóri, og verður þeirra getið hér á eftir. Alyktun fundarins hefur áður verið birt hér í blaðinu. UNGLINGAR OG BORN I MESTRI HÆTTU Fyrstur tók til máls Sveinn Einarsson verkfræðingur. 1 upp- hafi máls síns gat hann þess, að ákvörðun Rússa um að hefja kjarnorkusprengingar á ný, hefði vakið ugg, ef ekki skelfingu um allan heim. Og ekki væri annað séð, en tilkynning Krúsjeffs um að sprengja 50 MT kjarnorku- sprengju hafi verið eingöngu í ögrunarskyni. En talið væri, að hún muni framleiða ámóta magn af geislavirkum efnum og nemur þriðjungi allra kjarnorku- sprenginga til samans, sem farið hafa fram til þessa. Þá sneri hann sér að þeirri spurningu, hvort allur óttinn við hin geislavirku efni sé ekki móðursjúkur áróður í því skyni einu að skaða álit Kovétríkjanna. Þegar kjarnorku- sprengja er sprengd, sagði hann, myndast geislavirk efni og fer mogn þeirra eftir styrk sprengj- i'nnar. Sé sprengingin gerð ofan jarðar, þyrlast mikið magn upp að vatni, sandi og öðrum lausum jarðefnum upp og mengast af igeislavirkum efnum, sem mynd- ast við sprenginguna. Þessi efni geti stigið mjög hátt, tugi km upp í geiminn og þeim mun hærra, sem sprengingin er öfl- ugri. — Innan tíðar taki þessi efni svo að falla til jarðar og mynda t>á hið svo nefnda úrfall. Stærstu kornin falla fyrst, en hin fínni berast langar leiðir með vindum og gcta svifið mánuðum og jafn- vel árum saman í gufuhvolfinu, áður en þau ná til jarðar. Alvarlegasta hættan sé að sjálf sögðu á svæði, sem náð getur nokkur hundruð km frá sprengju staðnum, og fari lega þess eftir vindstöðu og styrkleika, þar sem sprengingin fer fram. Við óheppi legar aðstæður gætu t. d. Finn- land, nyrðri hluti Svíþjóðar og Noregs lent inn á þessu svæði, þegar sprengt er við Novaja Kemlja. — Vegna aðstæðna í gufu hvolfinu berast fíngerðari efni, er hærra fóru, umhverfis jörð- una. Eigi spreng ingin sér stað nærri miðbaug, er talið, að þau dreifist yfir bæði hvel jarðar. — Fari sprengingin hins vegar fram á pólunum, geng ur úrfallið hrað- ar, og á sér stað á svipuðum breiddargráðum og sprengingin var gerð á. Þar við bættist, að úr- fallið úr háloftunum virðist eink- um leita niður í hin neðri loft- lög nær pólunum, og má þess geta að úrkoma, regn eða snjór flýt- ir fyrir úrföllunum þaðan. — Þessar staðreyndir eru mjög at- hyglisveiðar fyrir okkur Islend- inr.a, Og ekki sízt ískyggilegar fyr ir þá sök, að Sovétríkin virðast leggja megmáherzlu á, að fram- ikvæma sprengingar við Norður- Ishafið, trúlega fyrir þá sök, að þau landssvæði eru fjarlæg þétt- býiii héruðum þeirra eigin lands. Þá sagði ræðumaður, að áætl- að hafi verið, að 15—25 millj smálesta af geislavirku ryki hafi borizt upp í háloftin frá spreng- ingunni miklu sl. mánudag og muni það aðallega falla til jarðar á norðurhvelinu á tímabilinu frá febrúar til maí næsta vor. Við Islendingar hörfum því fram á, að nýgræðingurinn verði meng- aður af hættulegum geislavirk- um efnum, sem berast í bústofn- inn, er honum verður beitt. Við Verðum því að horfast í augu við það, að heilbrigðisyfirvöldin verða að hafa sérstaka gát á mjólk, grænmeti og öðrum mat- vælum, er við neytum á næsta sumri. — Við vitum eirlnig, að ungbörn Og unglingar eru í mestri hættu, því þau safna meiru af hinum skaðvænu efnum í bein sín og vefi en fullorðnir. Og við vitum líka, sagði ræðumaður, að erfðastofnar þjóðarinnar eru í hættu, því Islendingar komast ekki fremur en aðrir hjá því, að hér fæðist andvana eða vansköp- uð börn, sem heilbrigð hefðu verið, ef hinar glæpsamlegu kjarnorkutilraunir hefðu nú ekki verið teknar upp á ný. NAUÐSYN A VÖRNUM GEGN GEISLUN Næstur tók til máls Arinbjöm Kolbeinsson læknir. Sagði hann að erfitt væri að meta þá hættu, sem Islendingum stafaði af sprengingum Rússa við Novaja Semlja. En við vissum þó, að þar hefðu verið sprengdar fleiri og stærri sprengjur á styttri tíma, en noiklkru sinni fyrr, sem ykju geislaáhrif hér á landi verulega. I sambandi við það hefði verið minnst á þrjár aðalleiðir, sem hættan af geislun gæti foorizt: Geislaryk getur borizt um hálöft- in og tekur það ferðalag 6 mán. Þá hefði verið minnzt á, að geisl- un geti borizt með sjónum og lífverum í hafinu. Ennfnemur gætu geislavirk efni borizt með innfiuttum mat. Vegna landfr^jði legrar legu Novaja Semlja og veðurfars væri ísland í meiri hættu vegna sprenginganna þar, en annars stað- ar, þ a r s e m sprengingar hafa farið fram. En geislarykið muni dreifast yfir lang an tíma og hér sftí sé því ekki um yfirvofandi heilsufarshættu að ræða fyrir þjóðarheildina. — Hins vegar gætu fundist ein- staklingar, sem yrðu fyrir tjóni. En ef til vill mætti þó koma í veg fyrir það, ef vel yrði fylgzt með geislaáhrifum og nákvœmar og víðtækar mælingar fram- kvæmdar. Einnig verði að gæta varúðar í meðferð geislaefna. í því sambandi benti hann á, að aldrei væri brýnni þörf en nú, að sett yrðu lög hér á landi um meðferð geislaefna og geislavarn- ir. Bent hefði verið á, að hafið og lífverur þess gætu orðið geisla virkar og þar stuðst m.a. við þá reynslu sem fékkst við kjarnorku sprengihgar í Kyrrahafi 1954. Vit að sé um eina neðansjávarspreng ingu við Novaja Semlja í haust, Kjarnorkufræðingar telji eftir reynslu Kyrrahafssprengingar- innar nær óhugsandi að um veru lega hættu sé að ræða fyrir ís- lenzk fiskimið. En ef svo sé, get- ur hún verið svo geigvænleg, að við landauðn nemi á Islandi. Þá séu sterkar líkur fyrir því, að hin auknu geislaáhrif, sem við eigum á hættu vegna hinna ný- afstöðnu kjarnorkusprenginga, muni valda erfðagöllum hjá ó- bornum einstaklingum, en þá hættu sé þó ekki hægt að mæla af neinni nákvæmni, eftir þeim upplýsingum, sem fyrir liggja. Þá sagði Arinbjörn, að geisla- áhrif af kjarnorkusprengingum fram til þessa væri aðeins lítill hluti, 1—2% af þeirri geislun, sem við fáurn frá náttúrunni sjálfri. A Islandi vœri jarðvegs- og geimgeislun tiltölulega lítil og bætti það afstöðu okkar gegn við bótargeislun af mannavöldum. Þá taldi hann brýna nauðsyn að auka kjarnfræðirannsóiknir hér á landi, og að skipulögð fræðsla um þessi mál væri mikils verð. Geislaefni væru eftir eiginleikum sínum mishættuleg og einstakl- inga misnæimir fyrir áhrifum þeirra, færi það einkum eftir aldri og því geislamagni, sem viðkomandi hefði áður fengið. Geislaáhrif gætu leit til bana á skömmum tíma eftir stóra skammta. Þau gætu einmig leitt til illkynjaðra sjúkdóma eftir langvarandi verkan minni skammta. En hið minnsta magn þeirra getur haft geigvænleg á- hrif á erfðaeiginleikana. Tilraunir með kjarnorkuvopn og þar með aukningu af geisla- efnum í lofti, sjó og jörðu, sagði hann, er misbeiting á vísinda- legri þekkingu, ógnun við alda og óborna, athæfi, sem engin þjóð ætti að leyfa sér, en allir að fordæma. Þetta er þeim mun alv- arlegra, þegar þess er gætt, að tækni og vísindi er það mesta vald, sem mannkynið ræður yf- ir, hvort heldur er til framfara eða eyðileggihgar. Það skal ósagt látið, hvort sú eyðilegging getur grandað íbúum jarðar, en hitt er víst, að rétt hagnýting vísinda og tækní er hin eina leið til bættra lífskjara fyrir þjóðirnar og ein- staklinga þeirra. KJARNORKUSPRENGING- ARNAR ÖGRUN Þá tók til máls Jón Skaftason, hæstaréttarlögmaður. Varpaaði hann í upphafi ræðu sinnar fram þeirri spurningu, hvort sá ótti, sem hefði búið með hinum fremstu kjamorkuvísinda- mönnum, þeim Oppenheim og Einstein o. fl., ætti eftir að ræt ast, sá, að afrek þeirra á sviði kjarnvísinda yrði síðar notuð af ofstækisfullum valdhöfum til að tortíma öllu lífi í stað þess að fegra og bæta. Þessari spurn- ingu sagðist hann varpa fram vegna þeirra voveiflegu tíð- inda, sem börizt hefðu um tíðar kjarn- og vetnis sprengingar Rússa. — Þær hefðu og þó sér- staklega spreng- ing helsprengj- unnar þann 23. sl. vakið slíka öldu mótmæla um gjör.- vallan heim, að einsdæmi væri. Fulltrúar allra ríkja, nema kommúnistaríkjanna, á þingi Sam. þjóðanna hefðu sam- þykkt mótmæli gegn sprenging- unni, sama máli gegndi um þjóðar- og trúarleiðtoga, vísinda menn og fleiri. Segja mætti að allir góðir menn bæru ugg í brjósti vegna hennar. Þá sagði hann að tími sá. er Rússar hefðu valið til að rjúfa samkomulagið um að gjöra ekki tilraunir með kjarnorkuvopn, væri enginn til- viljun. Þeir hefðu talið sér hagn að að því inn á við, til þess að breiða yfir ýmis stórmistök og þagga niður gagnrýni, á að hefja tilraunirnar rétt fyrir 22. flokks þingið. Þá væri og tilganur þeirra, að skapa ótta og uppgjöf meðal annarra ríkja, ekki að- eins lýðræðisríkjanna, heldur og kommúnistaríkjanna, sem ekki hefðu nógu skilyrðislaust lotið Kreml-st j órninni. Þá sagði hann, að kommúnist- ar hefðu löngum þótzt boða þjóðum heimsins frið. jafnrétti og bræðralag. Og þeir séu raun- ar enn margir, sem trúa því, að það þjóðskipulag uppfylli draum inn um þúsund ára friðarríkið. Reynslan hafi þó sýnt allt ann- að. Hvergi hafi kommúnistískt þjóðskipulag komizt á nema með blóðugu ofbeldi og því alls! staðar viðhaldið með ógnunum.' Uppljóstranir á 22. flokksþinginu, Geir Hallgrímsson, borgarstjóri, og forseti bæjarstjómar, frú Auður Auðuns, skoða Lyngás, hið vistlega dagheimili Styrkt arfélags vangefinna. Lyngás, dagheimili fyrir vangefin börn A LAUGARDAGINN skoðuðu borgarstjóri og bæjarráð þann hluta dagheimilis Styrktarfélags Vangefinna, Lyngáss, Safamýri 5, sem tekið hefur verið í notk- un. — Frú Sigríður Thorlacius, for- maður skólanefndar Lyngáss, bauð gesti velkomna. Skýrði hún frá því, að sá hluti heim- ilisins, sem tekinn var í notkun í vor væru 2 leikstofur, hver fyrir 10 börn, 1 hvíldarstofa, skrifstofa, kennarastofa, fata- geymslur og snyrtiherbergi. En er heimilið yrði fullgert, bætt- ust við þrjár leik- og kennslu- stofur, ein hvíldarstofa, borð- stofa og eldhús. Mun heimilið þá geta tekið við 50 börnum og geta þau þá dvalið í heimilinu allan daginn, en nú dvelja þau þar frá kl. 1—6 e. h. Einnig gat frú Sigríður Thorlacius þess, að þær fram- kvæmdir, sem nú hefðu verið gerðar í Lyngási hefðu kostað 2,4 millj. króna. Hefði bæjar- sjóður veitt 300 þús., 500 þús. runnið til byggingarinnar úr Styrktarsjóði vangefinna og Styrktarfélag vangefinna lagt fram á aðra milljón. Kvenna- sjóður styrktarfélagsins kostaði alla innanstokksmuni. Að lokum gat formaður skóla- nefndar þess, að markmið þessa dagheimilis væri að létta undir með heimilum bamanna og að sjá til þess að þau fengju þá umönnun, sem gæti veitt þeim eins mikinn þroska og kostúr er á. -★— Forstöðukona Lyngáss er Jón- ína Eyvindsdóttir og auk henn- ar vinna tvær fóstrur við heim- ilið, þær Þórdís Guðmundsdótt- ir og Þorgerður Sveinsdóttir, sem einnig mun kenna föndur. Einnig hefur heimilið á að skipa lækni, sálfræðingi, kennara, tal- kennara og sjúkraþjálfara. — Heimsækja þessir aðilar heim- ilið á vissum tímum og fylgjast með börnunum. Áður en börn eru tekin á heimilið rannsaka læknir og sálfræðingur líkam- lega og andlega heilsu þeirra og gefa ráðleggingar varðandi um- önnun þeirra. —★— A heimilinu dvelja nú 20 börn, 6 þeirra eru frá Skála- túni, en viðgerð stendur yfir á því heimili. I lok heimsóknar bæjarráðs, þakkaði borgarstjóri, Geir Hall- grímsson, boðið. Einnig þakkaði hann forstöðumönnum Styrktar- félags vangefinna fyrir braut- ryðjendastarf þeirra og óskaði þeim til hamingju með áfang- ann, sem náðst hefði. í Moskva sýni það glöggt. þar sem tugir af fyrrverandi for- ystumönnum Rússlands eru stimplaðir glæpamenn og morð- ingjar. Clement Attlee fyrrv. forsætisráðherra Breta sagði eitt sinn, að mesti munur lýðræðis og einræðis væri sá, að í lýðræð- isríki væri hægt að skipta um rík isstjórn og ráðherra án þess að skjóta þá, sem fyrir voru. Þá sagði ræðurmaður, að ts- lendingar væru fáir og lítilsráð- andi um gang heimsmálanna og að tillögur okkar mörkuðu því ekki djúp spor í sandinn. En við gætum einsætt okkur að byggja hér upp þjóðfélag, sem gæti orðið öðium til fyrirmynd- ar í samskiptum þegnanna og eins í samskiptum þjóða á milli. íslenzkt velferðarríki sé það, sem við eigum að stefna að, veíferð- i arriki sem tryggi þegnum sínum' frelsi frá ótta og skorti. 1 HINN FRJÁLSI HEIMUR MÓTMÆLIR Næstur talaði Benedikt Grön- dal, ritstjóri. Hann varpaði fram þeirri spurningu, hver tilgangur Krúsjeffs hefði verið með ógn- arsprengju sinni. Er ekki aug- ljóst, sagði ræðumaður, að sprengjan var til þess ætluð að sýna mátt og veldi Rússa. — Henni var ætlað að skjóta öllu mannkyni skelk í bringu. Þá sagði hann, að það sýndi barna- skap leiðtoganna í Kreml, að þeir skuli grípa til slíkra ráða, slíkar hótanir v æ r u einmitt einkenni a 11 r a harðstjóra o g um leið veik- leiki þeirra. — Það bæri stund- um árangur i stuttan tíma — en hefndi sín alltaf, af því að það stríddi á móti dýpstu tilfinningum frjálsra manna að láta kúga sig og þéir vakna til andspyrnu. Einmitt það sé að gerast um allan heim, um allt Island, um alla Reykjavík — í Gamla bíói. Enda þótt harðstjórarnir geti kastað þessum ógnarsprengjum á okkur í nótt — þá stöndum við samt upp sem einn maður og mótmælum. Þá sagði hann brýna nauðsyn að banna kjarnorkuvopnatilraun ir og framleiðslu slíkra vopna, sem fylgja yrði eftir ' með ströngu alþjóðaeftirliti. En slíkt samkomulag hefði aldrei tekizt. Sovétríkin hefðu aldrei mátt heyra minnzt á eftirlit innan sinna landamæra, sem einhvers væri vert. Og nú síðast, er Kennedy beitti sér fyrir nýjum, alvarlegum tilraunum til að koma á kjarnorkuafvopnun, þvældust Rússar fyrir, töfðu og drógu á langinn, svo að enginn árangur varð af fundinum. Síð- Framhald á bls. 23.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.