Morgunblaðið - 04.11.1961, Blaðsíða 10

10
MORGlllSllL AÐlb
Laugardagur 4. nóv. 1961
rÚNCAR*>/Nt*
ryr*’. 0t/rHS//*,+*r^i/J-4
og veitti ánni á land Þrasa í
Eystri-Skógum og er þar nú
Skógasandur. Þennan leik
léku þeir karlarnir til skipt-
is og spilltu landi hvor ann-
ars, en að lokum tókust þó
með þeim sættir og íéllust
þeir á að Jökulsá skyldi falla
í farvegi þeim. sem hún fellur
nú í dag. v
Það hefði vissulega ekki
þótt minni galdur, ef síðan
hefði komið maður á borð
Galdramenn
á Skdgasandi
EKKI veit ég hvað valdið hef-
ur, að Skaftfellingar þóttu
öðrum landsmönnum fremur
göldróttir tii forna, svo þóttu
raunar Vestfirðingar einnig.
Vera kann að þetta stafi af
hrikalegu landslagi og stór-
fengiegum náttúruhamförum,
sem á þessum svæðum lands-
ins eru meiri og afdrifaríkari
heldur en víðast annars stað-
ar.
Óhætt mun að fullyrða, að
fyrr á öldum hefðu hinar
miklu ræktunarframkvæmd-
ir á Skógasandi verið taldar
hinn rammasti galdur. Eyfell-
ingar þóttu líka fjölkunnug-
ir og segir frá því þegar Loð-
mundur bjó á Sólheimum og
var gamall orðinn. þá bjó
Þrasi í Skógum. Á milli þeirra
skilur, eins og kunnugt er
Jökulsá á Sólheimasandi, en
þar eru sýslumörk 'Vestur-
Skaftfellinga og Rangæinga
Báðir voru þeir Loðmundur
og Þrasi fjölkunnugir og Þrasi
í Skógum þó talinn illgiarnari.
Þrasi er sagður hafa með
göldrum veitt Jökulsá austur
í landareign Loðmundar á
Sól'heimum og hafi þá Sól-
heimasandur myndast, en Loð
mundur gamli hefndi þessa
við Pál Sveinsson, sand-
græðslustjóra, í Gunnarsholt
og gert 230 hektara af Skóg
asandi að iðgrænum töðu
velli. En einmitt þessi galdur
hefur nú gerzt og blasir þessi
fallegi völlur við sjónum. er
menn standa heima í Skóg-
um. Fréttamaður blaðsins
hitti að máli staðarráðsmann
inn í Skópum, Árna Jónsson
frá Grænavatni í Mývatns-
sveit, en h<-nn mun allra
manna kunnugastur um fram
kvæmdir þarna eystra.
Við spyrjum Árna nú of-
urlítið um þessar framkvæmd
ir og afraksturinn af beim.
Tók 15 mín. að rækta
hektara.
— Árið 1955 var byrjað að
rækta Skógasand upp. Voru
þá teknir fyrir 100 hektarar
og við ræktunina voru not-
aðar fjórar dráttarvélar
Fyrsta vélin fór og sáði fræi,
önnur vélin sáði þrífosfat-
áburði, en hin þriðja fór með
diskaherfi, líti' skekkt, og
hin fjórða kom með valtara-
Það tók sem svaraði 15 mín-
útum að rækta hvern hekt-
ara með þessum fjórum vél-
um. Það þurfti ekkert að
frumvinna landið. í það fóru
á hvern hektara 40 kg. af
grasfræi, 200 kg. af þrífosfati
og 350 kg. af kjarna. Þessi
Þessi mynd sýnir ræktunina á Skógasandi undir Eyjafjöllum.
ahurðarskammtur hefur ver-
ið notaður áriega síðan. Hins-
vegar hefur kalí ekki verið
dreift á þetta land, en við at-
hugun hefur komið í ijós að
það mun gefa nokkru meiri
uppskeru, ef nokkurt magn
af því er notað og er fyrir-
hugað að svo verði gert á
næstunni.
Vaxandi uppskera.
Uppskeran á Skógasandi
virðist fara vaxandi. Upphaf-
lega var notað til sáningar
bæði túnvingull og vallarfox-
gras, en nú er túnvingullinn
orðinn alveg einráður. Nú
fást 40 hestar af hektaranum,
en landið er aðeins einslegið
Það er mikili kostur við hey-
hirðingu á Skógarsandi, að
lítið sem ekkert þarf að sinna
heyinu, eftir að það hefur
verið slegið, utan að taka það
saman. Því er aldrei snúið
og sé sæmilega góður þurrk-
ur, þá þornar það á einum
degi og er engu líkara en það
liggi í bakaraofni eða á steik-
arpönnu. Sólin hitar sandinn
og verður þurrkunin því mun
fljótvirkari en á venjulegu
landi. Þá kemur annað til, að
í sandtöðunni er þurrefnis-
magnið um 50%. Hinsvegar er
þurrefnismagn > töðu á venju
legu túni ekki nema um 20%.
Heyið af sandinum er ákaf-
lega lystugt og ézt vel, bæði
sem kúafóður og kindafóður.
Hinsvegar er beit ekki góð
þarna. Fé vill ekki ganga á
þessu, og bendir það til þess
að til beitar sé grasið þarna
of einhæft.
Leiðir til ófrjósemi
í ám.
Árni telur sig hafa komizt
að raun um. að sé þetta hey
mikið notað handa sauðfé, þá
leiði það til nokkurrar ófrjó-
semi í ám, einkum ef það er
notað til fóðurs um fengitím
ann. Að öðru leyti hefur ekiki
komið fram, annað en að
þetta sé eitt hið bezta fóður
fyrir allar skepnur. Samvinna
er nokkur við heyskapinn
þarna, en gæti kannski verið
meiri. Til dæmis er alger
samvinna um dreifingu
áburðarins og gengur hún
mjög vel. Bændur hafa þarna
misstóirar skákir. Þeir sem
mest eiga slá um 20 hektara,
en alls eru 36 bændur, sem
standa að þessarj sléttu, sem
nú er orðin 230 hektarar.
Fyrstu 100 hektararnir tekn-
ir 1955. næstu 100 hektararnir
árið eftir en 30 hektarar síð-
ar. Friðað land á Skógarsandi
er nú alls 1200 hektarar, svo
að óhætt er að fullyrða
að þar er hægt að rækta tölu-
vert mikið ennþá. Sand-
græðsla ríkisins kom máli
þessu af stað og kom girð-
ingunni upp, og Páll Sveins-
son, sandgræðslustjóri, stjóm
aði öllum byrjunarfram-
kvæmdum.
Átti að verða beitiland.
Árni Jónsson sagði, að upp-
haflega hefði meginhugsunin
verið sú að fá þarna beitiland,
einkum fyrir sauðfé, en það
er mjög af skornum skammti
undir Eyjafjöllum. Þetta hef-
ur þó ekki reynzt hægt. Hins
vegar hefur öll aðstaða heima
á jörðunum breytzt mjög við
þessa ræktun. Áður var allt
sem nýtilegt var á útengjum
nytjað, en eftir að Skógar-
sandur var ræktaður upp, er
alveg hætt að hirða um út-
heyskap, og útengjar allar
teknar fyrir beitiland. svo að
segja má að þegar allt kem-
ur til alls hafi þessi ræktun
gert sama gagn, eða jafnvel
meira gagn, heldur en upp-
haflega var ætlað. Engja-
löndin heima fyrir eru nú
notuð sem beitiland en heyið
tekið á sandinum.
Þannig er nú komið, að
land það serr þeir Loðmund-
ur í Sólheimum og Þrasi 4
Skógum eyðilögðu forðum
með göldrum, er orðið iðja-
grænn töðuvöllur.
vig.
Mynd bessi er tekin af túnvinguisreit viff Jökulheima 10. sept.
síffastliðinn. Grasiff Iá þá í legum og var ekkert tekiff að
söina. — Ljósm.: Sig. Þór.
Ræktunartilraun á
söndum í 700 m. hæð
t HAUST var í fyrsta sinn mæld
uppskera í tilraunareit í Tungna-
ár botnum uppi undir Vatnajökli.
Mbl. sneri sér til dr. Sturlu Friff-
rikssonar. erfffafræðings, og
spurði hann hver árangurinn
hefffi orffiff af þessari ræktun í
700 m. hæff yfir sjávarmáli. —
Sturla sagffi, aff túnvingullinn
gæfi bezta raun, hefffi í haust
fengizt sem svarar 48 hestum á
hektara af þurrheyi. Sagði hann
mjög athyglisvert hve sáning
þessi hefffi tekizt vel og lofi hún
góffu um framtíffarmöguleika á
uppgræffslu afréttanna.
Sumarið 1960 var gerð tilraun
með að sá grasfræi í smáreiti á
afréttarlönd og öræfi norðan
Tungnaár, allt upp undir vestur-
rönd Vatnajökuls. Er þarna um
mjög víðáttumikla brunasanda
að ræða og sér þar varla á nokk
urn gróður á hundruðum hektara
lands. Tilraunareitum þessm
voru valdir staðir við Þórisvatn,
Fossavatn og Jökulheima. Var
fræmagn og áburður svipað-ur og
notaður er við rækt-un sanda í
byggð.
Strax á fyrsta ári gaf upp-
græðslutilraun þessi bendingu
um að unnt væri að festa gróður
á þessum söndum með slíkri
ræktun.
Var spretta orðin talsverð um
haustið. Gat þar að líta hvann-
grænar skákir á svörtum eyði-
sandinum. segir Sturla Friðriks-
son. í vor var enn borið á blett-
ina.. Þéttist gróðurinn enn og gaf
allgóða slægju, jafnvel í um 700
m. hæð, svo sem áður er sagt..
Seinni hluta sumars var safn-
að fræi af ýmsum Innlendum
grastegundum og verða væntan-
lega gerðar tilraunir með að sá
því fræi á afrétti næsta vor.
Sturla segir, að líkur séu til
að innlendar grastegundir henti
betur þegar til lengdar lætur og
geti bjargað sér af eig'n ramm-
leik, þótt áburðargjöf ljúki.
Ný bdk
Hallgrímur Jónasson:
Á öræfum.
Prentsmiffjan Leiftur.
HÖFUNDUR bókar þessarar, Hall
grímur Jónasson, kennari, er
löngu orðinn þjóðkunnur maður.
Hann hefur flutt mörg erindi í
útvarp og er ákaflega vinsæll út-
varpsmaður, mun á fáa meira
hlustað en hann, enda að verð-
leikum, því útvarpserindi hans
bera af flestu, sökum vandaðs
frágangs og góðs flutnings. Oft-
ast hefur hann sagt frá ferð-
um sínum um óbyggðir og öræfi
landsins, þótt fleira hafi á stund-
um borið á góma, svo sem skáld-
skapur, kvaeði og stökur, því Hall
grímur Jónasson er ágætur hag-
yrðingur og skáld gott. Sumir af
þáttum bókar þeirrar, er nú er
komin út, eru útvarpserindi, þó
nokkuð aukin og breytt. Hall-
grímur hefur lengi verið farar-
stjóri hjá Ferðafélagi Islands og
einkum farið með hópa fólks um
öræfi landsins og fáfarna fjalla-
vegi. Hann er manna kunnugast-
ur hálendinu og hinum miklu
auðnum okkar fagra lands, hann
er þrekmenni, kjarkmikill, úr-
ræðagóður og ötull og verður
sjaldan eða aldrei ráðafátt þótt
úr vöndu sé að ráða. Oft eru
útlendingar með í ferðahópnum
ög kemur sér þá vel að Hall-
grímur er prýðilega menntaður
maður sem hefur dvalið lang-
dvölum erlendis við nám og er
því vel fær í málum nágranna-
landanna. Þekking hans á nátt-
úru landsins er mi'kil og kemur
það ætíð fram í ræðum hans og
ritum. Mun það einróma álit
allra að hann sé hinn ákjósan-
legasti fararstjóri og leiðbeinandi
í hópferðum um auðnir ög öræfi,
svo og byggðir, því sögukunn-
átta hans engu síður en land-
fræðileg þekking í bezta lagi.
1 bók þessari eru 18 þættir;
auk formála. Flestir af þáttunum
eru ferðasögur, ýmist um áður
ófarna og illfæra eða ófæra vegi
á bifreiðum eða þá um ferðalög
um fjallvegina á síðari árum.
Um slíkar leiðir eru raunar eng-
ir vegir ennþá, ár óbrúaðar víða
og illfært þótt klöngrazt sé. Reyn
ir því jafnan mikið á fararstjóra
og þá er farartækjunum stjórna.
Margar eru þessar ferðasögur af-
burðavel ritaðar og allar skemmti
legar. Þetta eru ekki þurrar
leiðarlýsingar eingöngu heldur
lifandi frásagnir um náttúru
landsins, samferðafólkið og at-
burðina, sem gerðust á ferðalag-
inu. Lifandi, segi ég, þvd Hall-
grímur Jónasson á í ríkum mæli
andríki og frásagnarhæfileika.
Hann er skáld. Frásögn hans ber
þess vott að hann sér, heyrir og
skilur hið tignarlega, dularfulla,
töfrandi í stórfenglegri fegurð
landsins okkar, hann ann því af
hjarta og skortir hvorki smekk-
vísi, menntun né vit til þess að
segja söguna vel, án óþarfa mála-
lenginga og mælgi. Frásögnin er
ætíð skemmtileg. Maður fylgir
honum og ferðafélögum hans með
áhuga, hann dregur upp skýrar,
lifandi myndir af atburðunum,
stundum er lesandinn milli von-
ar og ótta hvernig fara muni eða
komizt út úr ýmsum ógöngum,
t. d. hyldjúpum, straumhörðum
fljótum, illfærum urðum og snar-
bröttum skriðum, á bifreiðum,
þar sem aldrei hefur verið farið
áður með slík farartæki — eða
þegar hann lenti í stórhríð á Blá-
fellshálsi með nær 50 nemendur
úr Kennaraskólanum, svo ég
nefni nokkur dæmi úr ferðasög-
unum. Þessar ferðasögur Hall-
gríms Jónassonar tel ég alveg
Framhald á bls. 16