Morgunblaðið - 05.11.1961, Side 9

Sunnudagur 5. nóv. 1961
luORCinvnr 4 ðið
9
Hornsteinar trúarbragllanna I:
Hvers vegna halda
menn fast við trú sína
I»ESSI grein er fyrsta greinin í greinaflokki, sem
fjallar um fimm megintrúarbrögð mannkynsins,
hin „æðri“ trúarbrögð: Kristni, Hindúisma, Búddha-
trú, Gyðingatrú og Múhammeðstrú. Hinn kunni
brezki vísindamaður, dr. Arnold Toynbee, höfundur
hins mikla rits A STUDY IN HISTORY, ræðir hér
um ítök trúarbragðanna í heiminum í dag.
SAMTlMIS því sem menntun
hefur aukizt á Vesturlöhdum og
vestræn menning komizt á æðra
stig (eða svo viljum við trúa),
hafa menn smám saman snúið
baki við hinni rótgrónu kristni.
Fyrst tók að bera á því á saut-
jándu öld, og nú er svo komið,
að trúrækni virðist á hröðu
undanhaldi.
Um leið hefur hin vestræna
menning síðustu alda — vísinda-
leg og frjálslynd, og því tor-
tryggin og umburðarlynd —
orðið heiminum almennt til fyr-
irmyndar; og ein afleiðing
þessa hefur orðið sú, að á þess-
ari öld hafa hin „æðri“ trúar-
brögðin — Hindúismi, Búddha-
trú, Gyðingatrú og Múhammeðs
trú — beðið ámóta hnekki og
(kristnin. Þessi trúarbrögð eiga
ekki lengur slík ítök sem fyrr
xneðal menntaðra manna; og
þessi viðskilnaður við guðstrúna
verður æ örari um allan heim
á þessari öld síaukins hraða.
Hvað hefur orðið þess vald-
andi, að mannkynið hefur snúið
svo skyndilega baki við þessum
lífsvegavísi, sem það hafði fylgt
í blindni í aldaraðir? Á Vestur-
löndum, þar sem menn tóku
fyrst að láta af trú sinni, má
benda á tvennt það, sem varð
þess valdandi. Annað er tor-
tryggni, sem fylgir í kjölfar
vísindanna. Hitt er mun alvar-
legra: þverrandi siðferðisþrek.
Vesturlönd verða að taka hvort
tveggja til greina, til þess að
gera sér. grein fyrir því, hvernig
málin standa.
Að vera visindalega þenkj-
andi táknar það að neita að við-
urkenna trúna eða boðskap
hennar. Vísindatilgáta er hrein
andstaða trúarkreddu.
Það er sómi hvers vísinda-
manns að hunza jafnvel elztu
og hjartfólgnustu tilgátur, ef
þær koma ekki heim við ný-
fundnar sannanir eða nýjar
skýringar á áður kunnum stað-
reyndum. Aftur á móti hafa
trúarbrögðin fimm reynt að
krefjast þess af söfnuðinum, að
hverjum bókstaf sé trúað og
hann sé hvergi vefengdur, en í
augum vísindamanna eru þetta
ekki annað en kreddur, sem
hægðarleikur er að afsanna og
forkasta.
Kristnin heldur því fram, að
Jesús sé Guð; að hann hafi ver-
ið getinn, eins og egypzkur
faraó, fyrir Guðs tilstilli, án
holdlegs mannlegs faðernis; að
hann hafi risið upp frá dauð-
um; og að hann hafi yfirgef-
ið plánetu sína sem líkamning-
ur og stigið upp til himna. —
Kristnin leggur einnig áherzlu
á, að sérhver mannleg vera sé
ódauðleg og muni lifa áfram
sem líkamningur eins og Jesú.
Júdaismi eða gyðingatrú pre-
dikar, að Gyðingár séu Guðs
„útvöldu" synir meðal gjörvalls
mannkyns, að þeir séu útvaldir
til þess að gegna vissu hlutverki
í sögunni; og að hápúnktur sög-
unnar í augum alls mannkyns
verði, er þessi útvalda þjóð snúi
aftur til þess hluta Palestínu,
sem var heimaland Gyðinga frá
því seint á þrettándu öld þar
til snemma á sjöttu öld f. Kr.,
en þá verði ríki Messíasar á
jörðu komið á fót.
Hinúismi prédikar, að mann-
kyninu sé skipt niður í erfða-
stéttir. Allur þorri manna má
kallast úrhrak. Allar stéttir
nema ein eru manninum til
mihnkunar. Brahmanar túlka
forréttindi á svipaðan hátt og,
Gyðingar. Þeir einir, sakir
dyggða ættstofns síns, geta með
sanni staðið fyrir vissum nauð-
synlegum trúarathöfnum. Hindú
ismi heldur því einnig fram, að
kýr (naut reyndar ekki) séu
heilagar.
Hinn siðferðislegi afturkippur,
sem stafar af skorti vestrænna
manna á umburðarlyndi gagn-
vart kristninni og túlkunum á
henni, hefur markað stórt spor
í sögu vestræns anda síðustu
aldir, og hann verður að meta.
Skortur á umburðarlyndi er al-
gengur meðal kirstinna manna
og múhammeðstrúarmanna. —
Þetta er arfleifð frá gyðingatrú,
sem er foreldri beggja trúar-
bragða.
Þessi fimm trúarbrögð eru
elztu og útbreiddustu dæmi
heims um mannlega samheldni.
Ekkert riki í dag ræður t. d.
yfir jafnstórum landsvæðum og
jafnmörgum þegnum og kristn-
in, Múhammeðstrú, Hindúismi
eða Búddhismi. Ennfremur eru
þessi rótgrónu trúarbrögð, sem
nú eru að missa hylli mennta-
manna í þeim löndum, sem þau
virtust hafa skotið hvað dýpst-
FYRSTU ÁRIN eftir síðari
heimsstyrjöldina höfðu Evr-
ópubúar um allt annað að
hugsa en ferðalög. Þá kom fátt
erlendra ferðamanna til ír-
lands. Liðlega 10 árum síðar
voru ferðamálin orðin annar
helzti atvinnuvegur írlend-
inga, næstur á eftir landbún-
aðinum. Þetta er furðulega
stórstíg þróun, ekki sízt þegar
þess er gætt, að einn aðili hef-
J. J. Mrazek og Njáll Símonarson
Nú er írskt blóð í tízku
og Aer Lingus hagnast vel
ur svo að segja byggt upp
þennan atvinnuveg. Það er
írska flugfélagið Air Lingus,
sem samt er eitt af minni
flugfélögunum úti í hinum
stóra heimi, á aðeins 21 flug-
vél.
Og Air Lingus er eitt af
þeim fáu flugfélögum, er hagn
azt hafa á Norður-Atlantshafs
flugleiðunum í sumar. Fyrstu
6 mánuði þessa árs var hreinn
hagnaður á leiðinni Shannon
—Boston og New York, hálf
milljón sterlingspund. Það
þykir Irum meira en gott.
Hingað kóm á dögunum að-
alumboðsmaður Air Lingus á
Norðurlöndum, J.J. Mrazek,
til þess að gera samning við
Flugfélag íslands um náið sam
starf í framtíðinni. Mrazek er
fæddur Tókki, nú danskur rík-
isborgari, giftur kínverskri
konu og háttsettur starfsmað-
ur írsks stórfyrirtækis — og
góður talsmaður þess.
★ — ★
Við hittum hann hjá Njáli
Simonarsyni, fulltrúa Flugfé-
lagsins, eftir að samkomulag
hafði tekizt um að bæði flug-
félögin reyndu að hvetja til
ferðalaga til heimalanda hvors
annars.
írar heima i Irlandi eru
ekki nema hálf þriðja milljón,
sagði Mrazek. En í vestur-
heimi eru írar og afkomendur
þeirra 10 milljóíiir. Irar í
Bandaríkjunum og Kanada
hafa jafnan haft áhuga á
gamla ættlandinu, en það var
samt ekki fyrr en hinn írsk-
ættaði Kennedy varð forseti
Bandaríkjanna að annar hver
Bandaríkjamaður gat rakið
ætt sína til Irlands — og
þurfti að heimsækja gamla
landið, sagði Mrazek og brosti.
Og þeir, sem láta sér mjög
annt um Irland og allt, sem
írskt er, fljúga auðvitað með
Air Lingus. Við erum mjög
ánægðir með það.
— Við höfum þrjár Boeing
707 þotur á Norður-Atlants-
hafsleiðum, en í innanlands-
flugi og á leiðum til Bret-
lands og meginlandsins höf-
um við Viscount, Fokker
Friendship — og DC-3 í vöru
flutningum. Næsta ár fáum
við eina Caravelle, síðar
fleiri.
★ — ★
— Mér virðist íslendingar al
mennt vita lítið um Irland,
enda þótt tengsl hafi verið
mikil milli landanna á dögum
víkinganna. En það, sem helzt

Dr. Arnold Toynbee
um rótum, smám saman að
breiðast út, t. d. múhammeðs-
trú í Afríku, kristni í Japan,
hindúismi meðal frumstæðra
þjóða í afskekktum héruðum og
afkimum Indlandsskaga.
En eftir því, sem menn hafa
snúið baki við hinum rótgrónu
trúarbrögðum, hefur það verið
mun fremur af 'misvirðingu en
trúleysi. I lok sautjándu aldar
tók fyrst að bera á því, að
kristnir menn yrðu trú sinni af-
huga á Vesturlöndum, en um
leið fleygði vísindunum mjög
fram á sömu slóðutn. En jafn-
vel enn meiru skiptir það, að á
þessu umsviptingatímabili lauk
trúarstríðinu milli kaþólskra og
mótmælenda á meginlandinu og
í Englandi milli presbyteríana
og biskupakirkju mótmælenda.
Þegar konungsveldinu varð
aftur komið á í Englandi árið
1660, hafði þessi borgarastyrjöld,
sem háð hafði verið í nafni trú-
arbragðanna, geisað í heila öld,
og fíngerðustu og viðkvæmustu
sálir á Vesturlöndum höfðu
fyllzt furðu og skelfingu sakir
þeirrar illsku, haturs og kær-
leiksskorts, sem fylgdi í kjölfar
þessarar „trúar“-styrjaldar, og
þeim blöskraði sú grimmd, sem
fylgdi svörtum hugsunum að
baki þessarar styrjaldar. En hug-
myndakerfi nútímans, sem þykj-
ast munu koma í stað hinna rót
grónu trúarbragða, prédika, þeg
ar öllu er á botninn hvolft, boð-
skap, sem fenginn er að láni
víðsvegar frá úr trúarbragða-
heiminum, en einungis undir
nýrri fyrirsögn.
Hinir „útvöldu synir“ eru enn
„útvaldir“, þegar hinum nor-
ræna kynstofni eða öreigum
heimsins er falið hlutverk hins
útvalda í stað Gyðinga. „Þús-
und ára ríkið“ er enn „þúsund
ára ríkið“, þótt það sé Hitler,
sem flíkar því eða þótt það
heiti e.t.v. hin jarðneska para-
dís kommúnista eftir „útvíkkun
ríkisins", í stað ríkis Messíasar
í Palestínu.
Hér sjáum við, að hin rót-
grónu trúarbrögð láta enn til
sín taka stjórnmálalega, þótt
þau komi nú fram í líki hug-
sjónakerfa. En enn í dag eiga
trúarbrögðin stjórnmálaleg ítök
allsendis ódulbúin.
Eftir heimsstyrjöldina siðustu
hefur verið stefnt að traustri
stjórnmálalegrf uppbyggingu
landanna á meginlandi Vestur-
Evrópu, og hafa kristilegir demó
kratar þar látið hvað mest til
sín taka; og stuðningsmenn
kristilegra demókrata í Evrópu
eru að mestu leyti, þótt ekki
öllu, rómversk-kaþólskir og trú
þeirra driffjöður baráttu þeirra.
Á Ceylon eru hernaðaraðgerðir
sinhaliska meirihlutans gegn
Tamil- og Burger-minnihlutan-
um studdar, þótt einkennilegt
megi virðast, af búddhatrúar-

mönnum — enda þótt búddha-
trúarmenn séu frá fomu fari
ópólitískir og friðelskir. Á Ind-
landi er við lýði afturhalds-
flokkur, sem mörgum stendur
stuggur af, og berst hann fyrir
að koma á fornum Hindúisma
með hernaðaraðgerðum. Hin
helga Benares hefur enn ekki
lotið hinni rótföstu stjórn í
Nýju Dehli.
Stjórnmálalegur styrkur hinna
rótgrónu trúarbragða er í raun-
inni óræður, en hvað sem fyrir
þeim kann að liggja á sviði
stjórnmála, má með vissu spá
því, að þau muni eiga andleg
ítök meðal einstaklinga talsvert
lengi enn.
Einn er sá þáttur í hinum rót-
grónu „æðri“ trúarbrögðum, sem
hugmyndakerfi nútímans hafa
ekki tileinkað sér, en sá er
mikilvægi og gildi þeirra fyr-
ir einstaklinginn.
I frumstæðum þjóðfélögum er
trúin snar þáttur 1 öllu því, sem
þegnarnir taka sér fyrir hend-
ur, en allar gerðir þegnanna
eiga sér samfélagið, kommún-
una að baki. Æðri trúarbrögðin
hafa metið gildi samfélagsins,
en þau hafa aukið gildi sitt,
með því að skírskota til einka-
lífsins; og einmitt þetta er for-
sendan fyrir hinum víðtæku
ítökum þeirra.
Aðeins örfá okkar manna
barna komast í gegnum lífið án
þess að bera byrði vandamála,
örvilnunar, synda, iðrunar, þján
inga, missis og annarra sorga,
og andlega erum við grætilega
illa undir það búin að mæta
öllu þessu mótlæti. Æðri trú-
hefur hjálpað Air Lingus að
gera Irland að ferðamanna-
landi er veðráttan og verðlag-
ið í írlandi. Veðrið er sérlega
milt og hlýtt mesta hluta árs-
ins, mikið um baðstrendur —
og á suðurströndinni vaxa
jafnvel villtir pólmar. Þar
synda menn í sjó frá maí fram
í október og þar sést aldrei
snjór að vetrarlagi.
★ — ★
— Verðlagið ér mjög lágt og
flugfar fram og til baka milli
Dublin og Belfast kostar t.d.
ekki nema tvö og hálft pund.
Matur og gisting er eftir því
og þetta hafa V-Evrópuþjóðir
uppgötvað á síðustu árum. A
sumrin fara 20—30 þús. manns
flugleiðis á milli Dublin og
London á sunnudögum, en þá
er umferðin mest. BEA flýg-
ur á þessari flugleið ásamt Air
Lingus og báðir eru mjög á-
nægðir. Við fljúgum á milli
Dublin og Glasgow með Fokk
er Friendship — og það er því
hægur vandi að komast milli
Islands og Irlands, því Flug-
félag Islands flýgur daglega til
Glasgow að sumrinu. Það er
kominn tími til að Islendingar
fari að rekja ættir sínar til ír-
lands, sagði Mrazek og brosti.
Hins vegar skín sólin bæði á
réttláta og rangláta í Irlandi
og þangað er ódýrt og
skemmtilegt að sækja sér
sumarauka.
arbrögðin þykjast, hvort sem
það er rétt eða ekki, geta veitt
einstaklingnum leiðsögn og
hjálp, þegar ekki blæs byrlega
— og auk þess sé frumkraftur
þeirra sannleikurinn og kærleik
urinn. Ekki er furða, þótt æðri
trúarbrögðin skírskoti svo sterk
lega til einstaklingsins.
Einnig virðist sennilegt, að
trúarbrögðin haldi fornum
mætti sínum, nema svo komi
að nýju kerfi verið komið á fót,
sem fullvissi einstaklinginn um,
að það geti fullnægt persónú-
þörfum hans jafn vel eða enn
betur. Hins vegar bólar enn
hvergi á slíku kerfi. Eini boð-
skapur hugmyndakerfanna til
einstaklingsins er sá, að hann
finni sáluheill sína með því að
samrýma einstaklingsþarfir sín-
ar þörfum samfélagsins, og þetta
er lítil huggun fyrir dauðlegar
mannverur í neyð þeirra.
Boðskapur nútímavísinda er
enn máttlausari. Visindin tjá
einstaklingnum, að hann sé ör-
smátt og ómerkt korn í tilfinn-
ingalausri víðáttu alheimsins.
Ef hann getur ekki horfzt í
augu við umheiminn eins og vís
indamenn og hugmyndakerfi
bjóða honum, er hann látinn
finna það óþvegið, að hann sé
barnslegur og skorti þroska. En
hann finnur hvergi þá hagnýtu
leiðsögn, sem trúarbrögðin veita
honum. Þess vegna halda hin
rótgrónu trúarbrögðin enn velli,
hvað snertir persónulíf manns-
ins; og þetta eitt nægir til þess
að sýna fram á, að engan veg-
inn er unnt að stimpla þau
sem úrelt.