Morgunblaðið - 16.11.1961, Blaðsíða 10

lhORGUNVLAÐIÐ
Hans heimiir

■
I. „Svona hefur enginn
kveðið áður“
Sú góða kona, Hlín Johnson,
§er hálfníræð í dag. Hún lætur
lítið yfir sér og hefur yndi af
að vera ein og ótrufluð. Þegar
ég í fyrradag talaði við hana
á hermili hennar í Fossvogin-
um, sagði hún í upphafi sam-
tals okkar: „Mér þykir leið-
inlegt að þurfa að tala við
þig, góði minn. Þeir sem
þekkja mig vita, að ég er ekki
fyrir að berast á. En mér þyk-
ir ósköp vænt um að geta gef-
ið svöngum manni að borða,
gjörðu svo vel og komdu inn“.
Eg lét ekki segja mér það
tvisvar, en gekk inn í stofu
ög fór að horfa á myndirnar
sem hengu uppi á vegg af
Einari Benediktssyni, skáldi.
Hún gekk inn í eldhúsið og
tók saman kapalinn sem hún
var að leggja, köm svö inn í
stofuna, lagði höndina á öxl
mér og sagði: „Hann þolir að
það sé litið á hann“, sagði
hún, ,ygakktu nær ef þú villt.
Einar var fallegasti maður
sem ég hef séð, bæði yfir höf-
uðið og herðarnar. En það var
ekki nóg með hann væri vel
vaxinn, heldur var miálrómur-
inn ógleymanlegur, að ég tali
nú ekki um augun“.
Eg spurði Hlín, hvort henni
væri ekki sama, þó ég rabb-
aði við hana svolitla stund um
skáldið, í tilefni af þessu af-
mæli hennar. Hún tók því ekki
alltof vel, en sagðist þó munöu
svara því sem ég spyrði. „En
þá vil ég helzt að þú spyrjir
ekki um annað en hann“,
bætti hún við, og ég lofaði því.
Hún skrapp fram í eldhús og
náði í hressingu. Eg litaðist
um í stofunni. Þar voru
fjórir svartir leðurstól-
ar og sófi, húsgögn Einars
Benediktssonar keypt á upp-
boði í Kaupmannahöfn 1916.
„Þetta er vísundaskinn", sagði
hún og benti á leðrið, „og
mundi sóma sér hvar sem
væri, jafnvel í Ameríku. Mér
er sagt að vísundar séu þar
útdauðir, svo ég gæti bezt
trúað, að márgur þar í landi
yrði þessum húsgögnum feg-
inn“.
„En hvaða blóm eru þetta?“
spurði ég.
„Þetta eru alpaíjólur og
nellikur", svaraði Hlín. „Fjól-
urnar eru að byrja að springa
út, það er þeirra eðli að
standa í mestum blóma á haust
in. Bara að við gætum nú
þetta líka, þá væri svo
skemmtilegt að lifa, en það er
því miður ekki ókkar eðli að
bera blóm á haustin".
„En sumir njóta sín bezt í
ellinni“, skaut ég inn í.
„Já, sumir“, sagði hún,
„ekki allir. En hvað ertu ann-
ars gamall með leyfi að
spyrja?"
„Þrjátíu og eins árs“, svar-
aði ég.
„Þú átt þá eftir þau lifandis
ósköp að lifa“, sagði hún og
tók í handlegginn á mér. „Og
ég er orðin áttatíu og fimm
ára, að hugsa sér þetta! En
seztu nú þarna í stærsta stót-
inn, þar sat Einar. Fyrir mér
eru þessi húsgögn heilög, já
ég segi það Og skrökva ekki.
Ast mín á honum hefur haid-
izt frá því ég heyrði fyrsta
ljóðið eftir hann, tólf ára göm
ul, íslandsljóð. Það birtist i
einhverju blaðinu, líklega
Sunnanfara, sem var sendur
norður eins og hver annar
pappír. Og þegar fóstri minn
las ljóðið, stökk ég á fætur
og hrópaði: „Svona hefur eng-
inn kveðið áður!“ En ég var
skömmuð fyrir að þykjast hafa
vit á skáldskap og það var
reynt að þagga niður í mér og
líklega hefur það tekizt, en ■
ég sagði satt:
Það er enginn hagyrðingur,
sem svona yrkir.
Eg var mjög ljóðelsk strax
í æsku og kunni Hannes Haf-
stein utanbókar. Hann var
skemmtilegt skáld. En ég hef
samt aldrei metið neitt skáld
nema Einar Benediktsson.
Hann var risinn. Hann var
engipn unglingur, sem orti
fallega, eins og Jónas, heldur
risi, karlmenni. Eg elskaði
þennan mann frá því ég
heyrði fyrsta ljóðið hans. Og
ég lít stundum í þau ennþá, en
ekki eins og áður. Þó gríp
ég í bækur við og við og hef
nýlega lesið um ástir Dostoje-
vskís. Það er voðaleg bók.
Hann hefur ekki verið normal,
þetta mikla skáld“.
„Heldurðu að þau séu öll
normöl, skáldin?"
„Ekki á köflum".
„Heldurðu að hann hafi ver
ið það?“
„Já, það held ég — svona
næstum því. En hans heimur
var stærri en ok>kar“.
II. „Því betur endist það“
„Eg hafði ekki hugmynd um
að ég hefði miðilshæfileika,
fyrr en ég kynntist Einari, svo
heimsk var ég. En þá fór að
bera á því, að Benedikt, fað-
ir hans, vildi ná sambandi við
miSi og var mér nauðugur'
einn kostur að taka áhaldið“.
„Hvaða áhald?“
, „Glasið góði. Og þá kornst
ég í samband við Benedikt“.
Sp’alfað við Hlín John-
son hálfníræða í dag
Þú fólk með eymd í arf!
snautt og þyrst við gnóttir
lífsins linda,
litla þjóð, sem geldur stórra
synda,
reistu í verki,
viljans merki,
vilji er allt, sem þarf.
„En sástu hann nokkurn
tíma?“
„Nei — nei. Hann talaði
við mig í glasinu, það var allt
og sumt. Hann vildi mér ekki
annað en herða á þeim ásem-
ingi mínum að annast Einar
og tók ég því vel, enda var
mér það ekki óljúft. Einari
var ekki vel við þetta xukl,
en lét það þó afskiptalaust.
Hann var samt mjög trúað-
ur maður og talaði oft um
trúmál:
Nú jarðsyngja trúna á Ja-
hve og Krist játendur . . .
já trúaður var hann. Og
stærstur í sinni trú“.
„Talaði hann stundam um
föður sihn?“
„Já, það kom fyrir, og ó-
sjaldan í léttum tóni. Hann
sagði mér einhverju sinm þá
sögu, að þeir feðgar hefðu ver-
ið á ferðalagi saman, og þegar
þeir áðu, sagði Einar við föð-
ur sinn: „Ekkert skil ég í því,
pabbi, hvað fólk dáist að
mælsku þinni, þú sem stamar
stundum".
Benedikt tók upp rauðan
vasaklút og snýtti sér, því
hann var tóbaksmaður: „Eg
skal segja þér, Einsi“, sagði
hann, „að það sem kemur
frá hjarta, fer til hjarta".
Þetta þykir mér alltaf svo
fallegt. Og Benedikt hafði
stórt hjarta".
„Hann var sýslumaður
Þingeyinga“.
„Já, en var samt enginn
Þingeyingur. Það var Einar
ekki heldur, þó hann dveld-
ist þar nokkur ár í æsku.sinni.
Hefur annars nokkur maður
fæðzt í Þingeyjarsýslu, sem
er nokkurs virði? Eg var þar
fædd og uppalin, því miður“.
„En Einar orti um Þing-
eyjarsýslu“.
„Já, en hún hafði engin á-
hrif á hann. Hann var aiitaf
hann sjálfur. Hann tók ekki
að. Hann elskaði landið sitt
svo takmarkalaust, að áett-
jarðarást hans fékk alls staðar
útrás, jafnvel fyrir norðan.
Nokkru eftir að við kynnt-
umst hér í Reykjavík, mig
minnir það hafi verið 1927.
vorum við á gangi í miðbæn-
um, en á undan okkur gekk
gömul kona á peysufötum. Þá
sagði Einar: „Skelfing er þessi
búningur alltaf fallegur ‘. En
mér hefur aldrei þótt peysu-
föt falleg þó þau séu ísienzk.
Samt neyddist ég til að nota
þau, þegar ég var telpa, en
þá voru aðrir sem réðt{“.
„Hvenær sástu hann fyrst?"
„I Þrúðvangi. Þá var ég
orðin hundgömul. Eg hitti
Val, son hans, á bindindissam-
komu, og hann sagði föður
sínum frá því, að hann neíði
hitt mig. Einar bað hann þá
að gera mér orð að koma,
því hann hefði aldrei séð mig,
' en þekkti föður minn vei. Eg
fór upp í Þrúðvang, og um
leið og augu okkar mættust,
var eins og við hefðum þekkzt
alla ævi, svo einkenniþgt get-
ur þetta stundum verið.
Svo liðu tvær eðá þrjá vik-
ur og hann kom í heimsókn,
en ég var ekki heima. Eg
hringdi þá til hans og sagði, að
mér leiddist að hafa ekki verið
heima. Þá sagði hann: „Það
gerir ekkert til, því betur end-
ist það“. Næsta sunnudags-
kvöld þar á eftir, borðaði ég
hjá kunningjum mínum, en á
meðan kom hann í heimsókn.
Frú Clausen, móðir Óskars
og þeirra bræðra, elskuleg
kona og afar spennt fyrir að
við Einar kynntumst, sagði
mér frá því að hann hefði
komið í heimsókn. Mér þótti
leiðinlegt að hafa ekki verið
heima, en það var bót í náli,
að hann bað fyrir kveðju. Það
er annars undarlegt, að ég
skuli aldrei vera við, þeg-
ár hann kemur, hugsaði ég,
en fór svo að' hátta og svaf
fram undir morgun. Þá var
barið heldur harkalega að dyr
um. Eg fór fram og sagði
höstug, þó ég vissi að hann
stæði fyrir utan: „Hver er
þetta?“ „Það er ég“, sagði
skáldið".
„Þetta var ást, Hlín“.
„Sú eina ást, sem ég hof
þekkt, og miklu meira en það.
Eg hef engan hitt, sem hefur
efast um að svo hefur ver.ið.
Fyrir það er ég þakklát alla
tíð“.
„En hvernig er hægt að
elska mann gegnum kvæði?"
„Það er ósköp einfalt. Mað-
ur elskar sálina, sem birtist í
ljóðunum. Og svo þegar ég
kynntist henni, Varð ég ekki
fyrir vonbrigðum, þvert á
móti, því sjálfur var hann
jafnvel stærri en verk hans.
Að vísu átti harnn það til að
vera ruddalegur og nota stór
orð, ef hann bragðaði vín eða
talaði um pólitík, en það kom
mér ekki við, því ég var ekki
pólitísk og hef aldrei skipt
mér af stjórnmálum, nem>a
hvað mér er heldur illa við
Norðmenn og Þingeyinga, en
elsfca Dani og Englen'dinga.
Danir kunnu að meta Einar,
þrátt fyrir allt. Þegar við vor-
um að leggja á stað til Hafnar
skömmu fyrir sjötugsafmœli
hans haustið 1934, fengum
við bréf til Reykjavífcur frá
Elfelt hirðljósmyndara Dana-
konungs. Hann bað um að fá
að mynda Einar, þegar hann
kæmi til Kaupmannahafnar,
sjáðu þarna hangir myntlin á
veggnum. Þegar Elfelt var bú
inn að taka myndina, sagði
hann: „Svo hengi ég yður hjá
kónginum". Þau orð hafa m-ér
alltaf líkað vel . . . En það var
þetta með Þingeyjarsýsluna,
þegar ég ólst þar upp vantaði
franskt blóð í fólkið. Það
var betra fyrir austan. En nú
hefur flest breytzt, vona ég.
I mínu ungdæmi var aumingi
á öðrum hverjum bæ, og illa
farið bæði með menn og skepn
ur“.
„Þú hefur alizt upp í fá-
tækt? “
„Ekki fátækt, heldur alls-
leysi. Og ég man varla til þess
ég hafi gengið með hvítar
hendur, en sleppum því!“
„Orti Einar ekki lítið eftir
að þið kynntuzt?"
„Þó nokkuð, til dæmis Al-
þingishátíðarl j óðin. Eg var
mikið hjá honum, meðan hann
var að yrkja þau. Og eina línu
á ég í þessum Ijóðum, þá ein-
ustu sem eftir mig er í hans
bókum: Saga vors ættlands er
ung. Svo prjónaði hann við
hana:
en eldfornum vaxin af stofni.
Framtíð oss vitrar í von '
voldugu aldanna mið“.
Hún gekk að borði, sem stóð
við rúmið hennar og rétti mér
slitur af bók:
„Hérna eru Hvammar“,
sagði hún, „þú getur lesið það
þar“.
„Hvernig var hann, þeear
hann orti?“
„Rólegur, hugsandi og skrif
aði. Hann þurfti sitt næði
Hann var ekki talandi skáld!
hann Einar. En skáld.
Þegar við fórurn til Túnis
haustið ^ 1931 og dvöld'umst
þar í níu mánuði, sem hann
kallaði meðgöngutímann,
bjug'gurn við í litlu lierfcvGirgi
hjá gömlum, frönskum mat-
reiðslumanni í bæ sem beitir
Hammamet. Sá bær stendur
yið strönd Miðjarðarhafsins
þar var yndislegt að vera. Einn
morguninn gekk Einar út og
horfði yfir hafið, eins ótrú-
legilfguxt og það getur orðr
ið. f>a sagði hann: , Nú er
soií(rl h^Jt og há.“ Eg sagði:
„Ætlarðu ekki að halda
afram?“ „Ger þú það,“ sagði
hann, og ég bætti þá við:
„Heið sem jólafriður / himna-
sjola heilög brá / horfir af
stoli niður“. „En sá leirburð-
ur, sagði Einar. En mér
var sama, ég var hamingju-
som þessa daga. Og ég veit
hann var það líka.' Fyrsta
morguninn sem við vöknuð-
um á hóteli í Túnisborg,
teygði hann úr sér, þar sem
hann lá í rúminu og sagði:
„Stóðum tvö í túni“. Það
lá_ alltaf vel á honum í
Tunis . . . En hefurðu ferðazt
lítið, góði? Ungt fólk á að
fara út í heim. . , . Það er
ekkert sem gerir mann eins
sterkan og að ferðast
Nei, Einar kastaði engu fram.
Hann kvaddi þessa veröld, þeg
ar hann gekk í kirkju sína til
að yrkja . . . Eg fór til Ame-
rfku, þegar ég var ung, og
þar lærði ég að fara með
kjöt, ^ þeir kunna xnargt í
Ameríku ... Eg kynmtist
agætum milljónamæringi
sem hafði komið til Argentínu
a strigabuxum . . . Þið eigið
að ferðast út í heim, þetta
unga fóik“.
„En segðu mér, Hlín, orti
Einar eitthvað, þegar þið
fluttuzt til Herdasarvikur?“
„Nei, hann var orðinn
þreyttur og var þá búinn að
yrkja um allt, eins og hann
Framh. á bls. 15.