Morgunblaðið - 24.11.1961, Page 13

Föstudagur 24. nóv. 1961
MORGUNBLAÐIh
13
Snæbjorii Jonsson
Prentiðn og bókagerð
ER ÞETTA dagsbrún?
Áður en ég end-urtelk þessa
spurningu, í von um svar, sem ég
þó veit að eiíiungis ókomni tim-
inn getur k-oimíð með, verð ég
að gera grein fyrir því, við hvað
ég á; það liggur vitanlega ekki
í augurn uppi þegar spurt er
svona fyrirvaralaust og alveg út
í bláinn.
Þá vil ég þó fyrst geta þess, að
mikið vildi ég að einhver hinna
yngri manna, helzt úr hópi þeirra
er lærðir eru í prentiðn, og því
færir til þess að tal-a af þeim lær-
dómi sem mig skortir; ellegar þá
úr stétt forleggjaranna, sem
raunar munu fæstir hafa lær-
dióminn fremur en ég, en hafa í
vöggugjöf hlotið þá náðargáfu að
Iþurfa ekki á honum að halda —
eru ready made á sínu sviði,
eins og pritios all á dögum
Byrons; að einhver þessara, segi
ég, vildi leysa mig af hólmd svo
að ég þyrfti ekki lengur að stagl-
ast á því efni, sem ég hefi nú
nuddað um áratugum saman. Já,
ég vildi að einhver þessara
manna léti nú ljós sitt Skína og
gerði tilraun til þess að koma á
knýjandi nauðsynlegum umibót-
um í prentiðn okkar og bókagerð.
Ég vona að sá hinn sami mætti
þá bera gæfu til þess að koma
meiru góðu til vegar en mér hefir
tekist. Fari hann þá rétta braut,
skal hann hafa hjartanlega sam-
úð mína, endá þótt hún sé vitan-
lega ekki þungt lóð á metaskál-
ina.
Næstsíðasta greinin sem óg
skrifaði um þetta efni birtist í
Morgunblaðinu 15. Oig 16. ágúst
í sumar — undir nokkuð vill-
andi fyrirsögn, því að af fyrir-
sögninni var það helzt að ráða
að ég fjallaði þar eingöngu um
bækur Fornritafélagsins. Svo var
þó ekki, en þær hlaut ég eðlilega
að hafa á oddinum þegar ég benti
á það sem helzt væri til fyrir-
myndar í prentun og bókagerð
hjá okkur sjálfum. Þó hefði ná-
lega eins vel mátt benda á út-
gáfur Rímnafélagsins, því að
eómasamlegar eru þær. Seinna
(25. okt.) skrifaði ég aðra grein
í sama blað, og líka (2. sept.) ör-
stutta bendingu um hina árlegu
bókagerðar-sýningu Englendinga
(National Book League), sem
þá stóð yfir í London. Oig viti
menn — svona löngu eftir kross-
dauða Péturs postula gerast enn
kraftaverk. Þvi nú skilst mér að
fyrir þessa fáorðu bendingu muni
þess von, að þær 92 bækur, sem
á sýningú þessari voru, muni upp
úr áramótunum verða almenn-
ingi til sýnis hér norður í höfuð-
borg íslenzka ríkisins. Hákot
hefir lengi verið stórt orð, en
nú þykir mér sem það sé að
verða meira en stórt.
En sleppum nú öllu spaugi.
Það er Félag prentsmiðjueigenda
sem fyrir þessu gengst, svo að
sannarlega hljóta þar að vera
einhverjir vakandi menn. Félag-
ið beiddist þess af National Book
Laegue að fá bækurnar að láni.
Og svo skilst mér að þegar þessi
beiðni kom, hafi sumir þeir menn
í Londion (og raunar víðar í
Bretlandi) tekið otfan fyrir ís-
lendingum sem ekki höfðu áð-
ur íhiugað að til þess væri ástæða.
Ekki kom það mér á óvart að
heyra þá fregn — og ekki kom
bún mér illa. Mig dreymir enga
stórveldisdrauma, hefi engan hug
é að fá lánaðan mótorbát á Vest-
fjörðum til þess að fara með
her á hendur Dönum og taka af
þeim Grænland. En til hins hétfir
mig lengi langað að við mættum
draga að okkur erlenda athygli
fyrir einhverja menningarlega
viðleitni. Og mig hefir langað
ii'l að fslenzkar bókmenntir
mættu verða okkur til nokfcurr-
ar sæmdar á meðal skyldra þjóða.
En mér hefir ekki þótt bera stór-
lega mikið á viðleitni okkar til
þess að svo yrði.,
Og nú spyr ég hvort þetta löfs-
verða framtak prentsmiðjanna sé
í rauninni skíma upprennandi
dags, eða köld mónaskinsglæta
gegnum glufu á skýjaþykkninu.
Ég vona innilega að það sé í
sannleika morgunbjarmi. Nóttin
er búin að vera meir en nógu
löng, sú er um hríð hefir grúft |
yfir prentlist okkar og bókagerð. ,
En þá leggst ein hugsun á mig
eins og farg; og hún er vitundin
um þá smæð okkar sem óumflýj-
anlega dæmir okkur úr leik í því
veðhlaupi sem hinar stærri þjóð-
ir hlaupa nú til þess -,,að komast
sem fyrst og að komast seim
lengst“ í samkeppninni um að
gera prentun og bókagerð sem
ódýrasta og fegursta. En til þess
að gera framleiðsluna ódýra, þartf
mikið af afardýfum og stórvirk-
um vélum, sem okkur er alls-
endis um megn að kaupa því að
hér geta þær ekki staðið undir
kostnaðinum; til þess er fram-
leiðslan langt of lítil. Og þessar
geysidýru vélar verða að ganga
stanzlaust allan sólarhringinh.
Svo er í rauninni líka um sumar
þær vélar sem prentsmiðjur
okkar hafa nú þegar, og sökum
þess að slíkur rekstur er ekki
tið'kanlegur hér, verður prentun
öll og bókagerð dýrari en verða
mundi ef vélakosturinn væri full-
nýttur. Við höfum slærnt bú-
skaparlag.
En þó að við gebum ekki haft
alt eins og við mundum óska
þess, verðum við að neyta allrar
orku til þess að komast þó sem
lengst. Og í flestum tilfellum má
skila eihs fallegu verki m.eð
smærri og fábrotnari tækjum, ef
ekki skortir á vandvirkni, kunn-
áttu eða hagleik. En í meðfæddri
hagleiksgáfu ætla ég að íslend-
ingar standi granniþjóðunum
nokkurnveginn jafnfætis.
Ekki er til neins að loka aug-
unum.fyrir þeirri staðreynd að
um kunnáttu í prentiðn og bóka-
gerð höfum' við nú um hríð dreg-
ist mjög aftur úr. Þetta er okk-
ur vorkunnarlaust að vinna upp,
og við beinlínis verðum að vinna
það upp. Sá forni siður að ung-
ir prentarar og bókbindarar fari
utan til þess að vinna þar um
hríð, þyrftu að takast upp aftur.
Og endilega þurfa fagmenn okk-
ar í þessum greinum að fara að
lesa meira um iðn sína en þeir
hafa alment tíðkað til þessa.
Eins Og ég gat um í sumar, fer
það nú í vöxt að prentarar og
bókbindarar lesi hið ágæta og
víðfræga ársrit, The Penrose
Annual, a review of the graphic
arts (Lund Humphries, London),
en , árgangurinn 1961 er fyrir
nokkrum Vikum komdnn hingað
og hefir verið auglýstur í Mórg-
unblaðinu. Með því að lesa þetta
rit að staðaldri, má fylgjast með
nokkurnveginn öllum helztu nýj-
ungum á þessu sviði um allan
heim. Hérna í Reykjavík geta
menn að vísu sköðað það á
Landabókasafninu, en það roun
flestum reynast ótfullnæigjandi
kynning, og vitanlega fæst það
ekki lánað út, því að þetta er
handbók sem ekki er unt að vera
þar án, og svú mundi útlán
koma til greina sökum þess hve
vandtfarið er með sum innskots-
blöðin, t.d. Hamburger Abend-
blatt í þessum árgangi. Ég held
að menn ættu að Skoða ritið í
þeim bókaverzlunum sem hatfa
það á boðstóluim; þeir mundu
þá fljótlega sannfærast um á-
gæti þess.
Lítil tök eru á því, að gefa hér
nokkra gagnlega hugmynd um
efni þessa árgangs. Hann hefst
á yfirlitsgrein ritstjórans um
þróunarsögu prentlistar og bóka-
gerðar á næstliðnu ári um heim
allan. Þá kemur mjög athyglis-
Á MÁNUDAGINN hófust í
Bordeux réttarhöld í máli
Maríu Besnard — þriðju réttar
höldin á tólf árum í stærsta
morðmáli sem frönsk yfirvöld
hafa fjallað um á þessari öld.
Marie Besnard er ákærð um
að hafa myrt marga nána ætt-
ingja sína á eitri. Gangur máls
ins hefur í stórum drálttum ver
ið, sem hér segir: —
\
Fyrir rétti í þriöja sinn
1 smábænum Loudun við
Poitiers bjó frú Marie Besnard
með seinni eiginmanni sínum
Leon. Þau hjón lifðu allgóðu
lífi — en eftir því, sem árin
liðu, dóu nákomnir ættingjar
þeira hver af öðrum og í hvert
sinn hlutu þau hjónin dálítinn
arf. Hinn 24. október árið 1947
varð maður hennar fárveikur
eftir miðdegisverð. Hann leið
miklar þjáningar í ellefu daga
en lézt svo. Ekjan fylgdi hon-
um til grafar og virtist afar
sorgmædd. En ekki leið þó á
löngu áður en orðrómur
komst á kreik — að hún hefði
myrt báða eiginmenn sína og
alla þá í f jölskyldunni sem lát
izt höfðu síðustu árin. Orðróm
verð grein um „trends in Dutch
typography". Síðar er kapítuli
um „Distinguished American
book-designers and printers";
annar nokkuð fjarskyldari okkur
og þó fróðlegur um „Design and
printing in India“. Merkileg til-
laga í punktamáli prentlistarinn-
ar er hér skýrð. Grein um „Fut-
ure pattern of printing educat-
ion“ gefur ærið umhugsunarefni.
„Offset printing for daily news-
papers“ segir greinilegar frá
merkri nýjung sem Japanar hatfa
tekið upp og nokkuð var sagt
frá í fyrra árgangi, en langt mun
þess að bíða að sú nýjung verði
raunhæf hér á landi, og er þó
bezt að tala varlega um það efni,
slíkar byltingar sem nú gerast í
prentiðninni ár frá ári. En það
er til einskis að halda áfram þess-
ari upptalningu; undantekingar-
laust er hver kapítuli fróðlegur.
Flestir munu höfundarnir ó-
kunnir hér, jafnvel prenturum
og forleggjurum, Sjálfsögð und-
antekning er Beatrice Warde; all-
ir prentarar um allan heim
þekkja eitthvað til hennar, enda
líklega enginn á meðal núlif-
andi manna er svo hafi átt mik-
inn þátt í fegrun prents og bóka
um víða veröld sem hún. Magnús
Ástmarsson minnist hennar frá
því er hann var á Monotype-
skólanum, en fráleitt hefir hann
þá fundið sig nógu mikinn mann
til þess að yrða á hana einu orði.
Varla hefir henni þá heldur kom-
ið til hugar að þessi útlendi nem-
andi sem hún sá þarna (ef hún
þá veitti honum nokkra athygli)
mundi geta sér þann orðstír að
við hans nafn mundi verða svar-
ið í Salfords. Svo hefir nú samt
verið í allmörg ár. Þetta getur
urmn leiddi til handtöku frú
Besnard árið 1949.
Hún var ákærð fyrir að
hafa myrt tólf manns, þar á
meðal báða eiginmennina, for
eldra sína og tengdaforeldra,
— og tekið í arf eftir hina
myrtu, sem svaraði tveim
milljónum ísl. króna.
Réttarhöldin urðu víðfræg.
Sækjandi og verjandi leiddu
fram hvor sín vitni og ótal
gögn. Þeir lögðu gildrur hvor
fyrir annan og gamla konan
hvarf alveg í skugga þess rif-
rildis, sem fram fór í réttar-
salnum. Svo fór, að réttarhöld
unum var frestað og þau ekki
tekin upp að nýju fyrr en eft
ir tvö ár, en á meðan sat frú

Besnard í fangelsi. Þegar mál-
ið var tekið upp á ný, var hún
aðeins áikærð fyrir morð sex
af hinum tólf upprunalegu. Og
nú hófst sama sjónarspilið og
fyrr og hin ákærða ekkja
gleymdist bókstaflega í þeim
leik, sem lögfræðingarnir léku
í réttarsalnum — og aftur - ar
málinu frestað. Maria 'tes-
nard var látin laus, þar til rétt
arhöldin hæfust að nýju. Síðan
hefur Hún lifað á búgarði sin-
um, nánast einbúalífi og að-
eins hugsað um dýrin sín.
Og nú er spurningin — hver
verður dómurinn í máli frú
Besnard — eða verður hann
e.t.v. ekki enn kveðinn upp?
leynst í landanum þegar reynt er
á þolrifin í honum meðal er-
lendra þjóða.- Útkoman er sú
sama og þegar Steingríimur Guð-
mundsson vann í prentsmiðju
Gyldensdals og forstjóri fyrir-
tækisins sagði Böga Melsteð að
fortakalaust væri hann þeirra
bezti setjari, og engu skitfti hvort
honum væri fengin í hendur
danska, enska, franska eða þýzka.
Þetta var skemmtilegt fyrir Boga,
sem hafði útvegað þeim mann-
inn.
Úr því að ég hefi tilgreint tvö
dæmi,. fer. vel á að ég bæti hinu
þriðja við. Sumarið 1939 var Haf-
steinn Guðmundsson á námskeiði
í iðnskóla bókagerðarmanna í
Kaupmannahöfn, og sóttu það
námskeið fleiri en Danir Og ís-
lendingar. En um frammistöðu
Hafsteins þar flutti tímaritið De
grafiske fag sérstaka grein í des-
emberheftinu veturinn etftir, á-
samt litprentuðum myndum af
nokkrum þeirra teikninga er
hann hafði gert meðan hann var
í skólanum. Greininni lauik með
þessum orðum:
„Det var ganske interssant at
det var en Islænder, der viste sá
gode anlæg; dette betyder for-
hábentlig at den moderne typo-
grafi gár gode tider í mþde oppe
i vort nordlige broderland".
Nei, það voru því miður ekki
farsælir dagar sem einmitt þá
biðu prentlistarinnar á íslandi,
heldur var það (alment talað)
háðung stríðsáranna.
Fyrst Beatrice Warde var
nefnd hér á nafn, væri ekki úr
vegi að minna hér á eina bók
hennar, einkum þar sem bókin
ber óheppilegt heiti, sem ekkert
minnir á prentlist, nema undir-
titillinn sé lesinn með: Rie
Crystal Goblet; sixteen essays on
typography. Það segir sig sjálift
að ritgerðirnar eru lærdómsríkar,
en af hinu er líka mikið að læra,
hve svipfalleg bókin er. Þó er
hún svö látlaus og íburðarlaus
sem mest má verða. En smekk-
vísin sem hér blasir við, er aðals-
merki sannrar menningar. Um
hið sama vitnar líka registrið.
Mundi nokkrum manni á Íslandi
hafa komið til hugar að gera ítar-
legt registur við slíka bók? Það
held ég ekki.
Enda þótt ekki sé annars greint
frá efni þessarar bókar, skal
þess samt getið að ein ritgerðin
fjallar um prentun Biblíunnar.
Það er mál sem tíroabært er að
minnast á hér um þessar mundir.
Enda þótt prenta yrði eftir göml-
um plötunum, er þó geysimikill
munur á því, hve miklu fegurri
þær prentanir Biblíunnar eru
sem gerðar hafa verið hérna í
Reykjavík síðan útgáfa þessarar
bókar var aftur flutt irin í land-
ið (stóra útgáfan 1957, litla út-
gátfan núna í haust), heldur n
hinar^ fyrri prentanir hennar.
Auk þess er nú bandið margfalt
traustara. En þessar útgáfur ru
fráleitt hugsaðar sem endanleg
lausn útgáfumálsins, heldur að-
eins til bráðabirgða.
Nú eru ekki full fjögur ár til
þess er íslenzka Biblíufélagið
heldur 150 ára afmæli sitt. Það er
elzt allra þeirra félaga sem nú
starfa í landinu; var stofnað fyrir
atbeina Brezka og erlenda Biblíu-
félagsins, og af fulltrúa þess, Dr.
Ebenezer Henderson. Það >r að-
eins ellefu árum yngra en móð-
urfélagið, og er eitt á meðal elztu
Framhald á bls. 16.