Morgunblaðið - 24.11.1961, Blaðsíða 17

Föstudagwr 24. nóv. 1961
m ok r.rns nr aði Ð
17
Landbúnaðurinn krefst
betri aðstöðu í þjóðfélaginu
eftir Hermóð Guðmundssori
f>AÐ sem hér verður sagt er
fyrst og fremst sagt frá sjón-
arhóli bónda, sem búinn er að
stunda búskap í rúma tvo ára-
tugi og ætti því að vera öllum
hnútum sæmilega kunnugur á
þeim vettvangi.
X meira en 1000 ár hefur ís-
lenzka þjóðin verið bændaþjóð,
sem varðveitt hefur arfleifð sína
og menningu á sinn sérstæða
hátt. Sjálfstæðistilfinning ís-
lenzka bóndans hefur verið hon
um í blóð borin allt fram á
þennan dag, þrátt fyrir gjör-
byltingu yfirstandandi tíma og
alla múgmennsku, sem nú sæk-
ir fram grá fyrir járnum gegn
sjálfstæði þjóðanna og raunar
gegn öllum hinum frjálsa heimi.
hað er óþarfi að taka það
fram, sem öllum ætti að vera
ljóst, að múgmennskusjónarmið-
in geta aldrei þrifizt, ef rétt er
á haldið — í hinum strjálbýlu
sveitum okkar lands. Eg segi,
ef rétt er á haldið, vegna þess
að auðvitað er nauðsynlegt að
búa svo að bændastéttinni í land
inu að hún geti haldið áfram
að stunda atvinnu sína við sam-
bærilega aðstöðu og aðrar stétt-
ir búa við í dag. Að öðrum
kosti munu bændur flosna upp.
Og er þá sú hætta fyrir hendi,
að þeir verði múgmennskunni
að bráð undir yfirskini komm-
únistískrar stéttabaráttu. Hér er
því um örlagaríkt þjóðarvanda-
mál að ræða, sem stjórnarvöld
verða að taka til meðferðar.
Eg get því ekki látið hjá líða
að fara nokkrum orðum um
aðstöðu landbúnaðarins eins og
hún kemur mér fyrir sjónir og
hvernig aðstaða bænda hefur
verið og er.
Með lögum nr. 42. frá 14.
apríi 1943 um dýrtíðarrráðstaf-
enir var svo kveðið á að skipa
akyldi 6 manna nefnd er finni
grundvöll fyrir vísitölu fram-
færslukostnaðar landbúnaðar-
vara og kaupgjalds stéttarfé-
laga, er miðist við það, að
heildartekjur þeirra er vinna að
landbúnaði verði í sem nánustu
samræmi við tekjur annarra
vinnustétta og var nefndin skip
uð 30. apríi 1943 eftirtöldum
mönnum:
Þorsteinn Þorsteinsson, hag-
stofustjóri, Guðm. Jónsson, forstj.
Búreikningaskrifstofu ríkisins,
Steingr. Steinþórsson, búnaðar-
málastj., Sigurjón Sigurðsson,
Rafholti, samkv. tiln. B. í., Þor-
steinn Pétursson, verkam., skv.
tiln. Alþýðusamb. ísl. og Kr.
Guðm. Guðmundsson, trygginga
fræðingur, samkv. tiln. Bandal.
Starfsm. ríkis og bæja.
Nefnd þessi skilaði sameigin-
legu nefndaráliti 18. ágúst 1943,
sem fól í sér ákveðinn grund-
völl að rekstri meðalbús, er
étti að tryggja bændum kr.
14.500,00 í árstekjur, en það
voru 6,45% lægri tekjur en
verkamenn höfðu þá. Um ann-
að náðist ekki samkomulag í
nefndinni, en bændum væri
reiknaður aðstöðumunur til
tekna er næmi 1000 kr. á ári
— að talið var vegna lægri
húsaleigu og ódýrari búvöru.
í þessu nefndaráliti Landbún-
aðarvísitölunefndar 1943 koma
ýmislegar upplýsingar fram um
tekjur og gjöld grundvallarbús-
ins og er fróðlegt að bera það
saman við tekjur og gjaldaliði
vísitölubúsins nú.
Má í þessu sambandi nefna
útgjöld vegna kjarnfóðurskaupa
sem voru þá 752 krónur, en nú
20.065 kr., eða nálega 27-fallt
hærri (síldarmjölskostnaður þá
611 kr., nú 4851 kr., sem er átt-
íöld hækkun). 1943 var kostn-
aður við vélar áætlaður kr. 356,
en nú kr. 15.423, eða 43 sinnum
hærri.
Kostnaður við kaup á tilbún-
tim áburði var 1943 kr. 374, en
nú kr. 14,587, eða nálægt 40
sinnum hærri.
1943 voru vextir taldir kr.
900, en nú kr. 16.579, eða rúml.
18 sinnum hærri. Er bændum þó
ekki ætlaðir nú nema 3 Vz%
vextir af eigin stofnfé bús, sem
er þó ekki reiknað nema kr.
300.000, eða hálft við það sem
raunverulega er.
Heildar reskturskostnaður vísi
tölubúsins reyndist vera 1943
samkv. áliti nefndarinnar kr.
30.394, af því var vinna kr.
26.804, eða 88% og annar rekst-
urkostnaður aðeins 12%.
I grundvellinum 1943 voru að-
alframleiðsluvörur búsins reikn-
aðar þannig: mjólk 12650 kg.
á kr. 1,23 kg., kjöt af dilkum
og veturgömlu 1000 kg. á 6,82
og 17 tunnur kartöflur á 1006
kr. tunnan.
Eftir að þessi grundvöllur var
lagður i verðlagsmálum land-
búnaðarins skyldi Hagstofa ís-
lands árlega reikna út landbún-
aðarvísitöluna. Um haustið 1944
kom í ljós, að vísitala land-
búnaðarframleiðslunnar mundi
verða 109,4 stig. Þá beittu
nokkrir alþingismenn sér fyrir
því, að fá auka-búnaðarþing,
sem þá var haldið um haustið,
til að láta þessa verðhækkun
ekki koma til framkvæmda. —
Samþykkti Búnaðarþingið að
láta verðhækkun ekki koma til
framkvæmda í trausti þess að
verðlaginu yrði haldið föstu. En
þessi fórn varð aðeins bændum
til tjóns, þar sem almennt kaup
fór hækkandi, laun opinberra
starfsmanna voru hækkuð og
framfærsluvísitalan hækkaði
stórkostlega.
Allt frá þessum tíma hefur
oltið á ýmu í verðlagsmálum
bænda. Stöðug verðþennsla á
sa'mt árlegum kauphækkunum
hefur skapað bændastéttinni sí-
vaxandi örðugleika og beinlínis
orðið til þess, að stærri og
stærri sneiðar hafa verið skorn-
ar af þurftarlaunum þeirra og
aðstaðan versnað við að haldið
í horfinu með ræktun og
byggingar. Þetta er þeim mun
auðskildara, þegar litið er á
það, að verðgrundvöllur land-
búnaðarins var látinn gilda ó-
breyttur árlangt þótt rekstrar-
kostnaðurinn og kaupgjald
hækki árlega. Hefur þetta verk-
að þannig, að bændur voru oft
heilu ári á eftir launþegum að
fá sina kauphækkun og hefur
þetta stundum þýtt allt að 10%
beina launalækkun fyrir bænd-
ur. í tíð núverandi- stjórnar var
fyrir forgöngu landbúnaðarráð-
herra I. J. gerð mikilsverð
breyting á þessu fyrirkomulagi,
þannig að kaup bóndans skyldi
breytast ársfjórðungslega í sam
ræmi við launabreytingar á
verðlagsárinu.
Hér er ekki tími til þess að
fara út í þróun þessara mála í
einstökum atriðum, síðan Stétt-
arsamband bænda var stofnað
1945, en þá tók stéttarsam-
bandið við verðlagsmálum af
Búnaðarráði, sem sá um verð-
lagningu búvara 1944.
Óhætt mun þó að segja, að
bændur hafa verið á einu máli
um það, að hagsmuna þeirra
hafi ekki verið gætt sem skyldi
í sambandi við verðskráningu
landbúnaðarvaranna síðustu 17
árin. Þetta stafar mest af því
hvað margir útgjaldaliðir land-
búnaðarins hafa verið lágt á-
ætlaðir, eins og t. d. viðhald
fasteigna, fyrning mannvirkja,
vélaviðhald, vextir og vinna.
Hafa fulltrúar bænda ekki kom
ið fram þeim nauðsynlegu leið-
réttingum á þessum gjaldalið-
um, sem gera þyrfti á þeim
svo 6-mannanefndarlögin fra
1945 gætu tryggt bændum við-
unandi rekstrargrundvöll.
Samkvæmt úrskurði Yfir-
nefndar um verðlagsgrundvöll-
inn á þessu hausti nema heild-
argjaldaliðir hans kr. 186.890.00.
Af því er vinna kr. 98.930.00,
eða aðeins 47% í staðinn fyrir
88% í grundvellinum 1943. —
Þetta er mjög athyglisvert, ef
vinnukostnaðurinn við land-
búnaðarframleiðslu hefur lækk-
að náiega um helming á þessu
tímabili. 1 grundvellinum nú er
aðkeypta vinnan hinsvegar tal-
in hin sama að krónutölu og
1943, þótt afurðamagn búanna
hafi vaxið um 57—67% og al-
mennt kaupgjald hækkað um
590% og annar rekstrarkostn-
aður vísitölubúsins sé 33 sinn-
um hærri.
Eins og kunnugt er náðist
ekki samkomulag í haust um
verðgrundvöll þann er nú hef-
ur tekið gildi samkvæmt úr-
skurði Yfirnefndar, sem hag-
stofustjóri er oddamaður í. Full
trúar bænda höfðu með glögg-
um rökum sýnt fram á að bú-
vöruverðið þyrfti að hækka a.
m. k. um 30% til þess að bænd-
ur gætu fengið í sinn hlut líf-
vænleg laun, borið saman við
aðrar vinnustéttir.
framleiðslu sína. Þeir bera nær
ekkert meira úr býtum sjálfir þó
hún aukist .Afurðaverðið er
bara lækkað um það, sem nem-
ur aukningunni. Þjóðarheildin og
'þó einkum neytendur hafa af og öðrum.
því mestan hagnaðinn. Hvað
halda menn að hinir vösku sjó-
menn á íslenzka flotanum segðu
. ef verð á fiski þeirra væri lækk-
* að, þegar vel aflast og fullkomn-
ari fiskiskip koma til sögunnar?
Og enn fremur, ef það bættist
svo ofan á að fiskverðist feng-
ist ekki greitt nema e. t. v. að
% hlutum við afhendingu vör-
unnar en afgangurinn eftip heilt
4. Það verður að stórauka til-
rauna- oe leiðbetningastarfsemi
í þágu landbúnaðarins.
5. Það verður að tryggja bænd-
um rafmagn með sömu kjörum
6. Það verður að koma á stað-
greiðslu á búvörum bænda.
7. Það verður að sjá um að
tollar á landbúnaðai vélum
verði ekki hærri en tollar af
bátavélum og fiskiskipum.
I þessum efnum öllum má ekki
bresta á forustu Sjálfstæðisflokks
ins, svo hann geti sýnt það í
verki, að hægt sé að stjórna
málefnum. bænda án Framsóknar
, . _ flokksins, en eins og allir vita
ar^eins og nu a ser staö hefur sú skoðun orðið næsta rík
meðal þeirra að vonlaust væri að
alframleiðsluvörur
bóndans? i
• - • I X r J. . V—* C* X [X C. XXX CX U W V v X X X CX VX ul, V cx.. x X IXV
Eg ey ,kr*ddur~ _ emhvær]-j sjá málefnum landbúnaðarins
~í _ " borgið á sómasamlegan hátt nema
með beinni þátttöku Framsókn-
um bátsformanninum hitnaði i
hamsi.
A tímum tækni og framfara
hlýtur það að verða eðlilegri
þróun landbúnaðarins mikill fjöt
ur um fót ef þessu verður ekki
breytt. Bændur verða að fá í
sinn hlut bróðurpartinn af fram-
leiðsluaukningunni. Og þeir
mega með engu móti bera skaða
af úreltu greiðslufyrirkomulagi
á búvörum.
Verðlagsþróunin síðan 1943 er
j þessi samkv. framansögðu:
Heildarkostnaður við vísitölu-
Þótt þessi hækkun hefði feng- búið hefur hækkað um 600%. _
ist hefði þo aldrei fengist leið; pramleiðslan hefur hækkað um, búskap okkar
— ó K.irí iriíttinj'onrli T-onrí looli 1 - ___ _ . TvKí Koliio rn
armanna i ríkisstjórn.
Mér er vel ljóst að Sjálfstæðis-
flokkurinn er flokkur allra stétta
þjóðfélagsins, því er ekki nema
mannlegt og eðlilegt að skoðanir
verði skiftar innan flokksins um
hin einstöku stefnumál og stétta-
sjónarmið.
Og e. t. v kunna einhverjir að
halda þvi fram, að hér sé til
mikils mælzt fyrir hönd landbún-
aðarins, þar sem þess atvinnuveg-
ur sé lítill útflytjandi og hafi auk
þess litla þýðingu fyrir þjóðar-
rétting á því viðvarandi ranglæti ca
gagnvart bændunum að þeir
þurfi að skila miiklu lengri vinnu
hefur
Hermóður Guðmundsson
degi en öðrum atvinnustéttum er
ætlað til þess að hljóta tilskilinn
laun. Þótt það liggi ljóst fyrir, að
bændur þurfi að vinna alla
hátíðis- og helgidaga árið um
kring án þess að nokkurt tillit sé
tekið til þess þegar afurðaverðið
er ákveðið, svo ekki er talað um
alla þá aukavinnu er fjölskylda
bóndans leggur fram endurgjalds
laust eða endurgjaldslítið við
framleiðsluna til þess að fram-
leiðsla búsins nái því marki er
krafist er. í þessu er fólgið mikið
ranglæti gagnvart bóndanum.
sem er stórhættulegt fyrir þró-
un landbúnaðarins i landinu.
Hinn nýfallni úrskurður Yfir-
nefndarinnar um aðeins 14,5%
hækkun á Verðlagsgrundvellin-
um er að mínum dómi — og ég
vil segja að dómi flestra íslenzkra
bænda — stór vítaverður og
beint hnefahögg í andlit bænda-
stéttarinnar. Og nú spyrja bænd
ur um allt land — og ekki að
ástæðulausu — er þessi „Hæsta-
réttardómur“ kveðinn upp á
ábyrgð hagstofustjórans eins. Við
þessari spurningu vil ég fá skýr
svör.
Þessi 14,5% hækkun á land-
búnaðarvörum er lítið meira en
til þess að mæta beinum launa-
hækkunum, og verða því bændur
að bera sjálfir mest allar rekstr-
arvöruhækkanirnar bótalaust og
það því fremur, sem lanuatekj-
ur bænda voru um 10 þús, krón
um og lágt áætlaðar í síðasta
Verðgrundvelli samkv. skatta-
framtölum verkamanna, sjó-
manna og iðnaðarmanna fyrir
árið 1960.
Okkur, sem vinnum við land
búnað og störfum að landbúnað-
armálum, er ljóst að núverandi
skipan verðlagsmálanna felur
ekki í sér það öryggi gagnvart
framleiðslunni er hún þarfnast
og tryggir bændum hvergi nærri
þau lágmarkslaun er sexmanna-
nefndarlögin frá 1943 áttu að
gera.
Einnig . er bændum orðið það
ljóst, að þeir geta ekiki lengur
sætt sig við áframhaldandi gerð-
ardóm í kjaramálum sínum,
nema öðrum vinnustéttum verði
gert að skyldu að lúta hliðstæð-
um lögum, t. d. í formi nýrrar
v-innulöggjafar.
Samkvæmt núverandi afurða-
960%. Kaupgjaldið
hækkað um 590%.
I framihaldi af þessu vil ég
leyfa mér að skjóta því hér
fram hvort hægt sé að ætlast
til að bændastéttin geri betur en
lækka framleiðslukostnaðinn um
nálega helming á átján árum
við slíkar aðstæður og landbún-
aðinum hafa verið búnar á þessu
tímabili að því er snertir öflun
lánsfjár og verðlagningu bús-
afurða, þó óneitanlega hafi
mörgu góðu vei ið til leiðar
komið. Engin lánastofnun í land
inu hefur talið sér skylt að lána
bændum fé til jarðakaupa, bú-
stofnskaupa, vélakaupa, hváð þá
að lána nauðsynlegt rekstrarfé.
Afurðalánin sem talin eru ganga
til landbúnaðarins, ganga ekki
beint til bænda, heldur til þeirra
verzlana, sem annast afurðasöl
una. Hyernig þessu sé háttað hjá
t. d. sjávarútveginum væri fróð
legt að fá upplýst.
Einu lánin sem bændur hafa
getað fengið eru Bæktunarsjóðs
lán og Byggingasj óðslán, um
30—60% af byggingarkostnaði.
Hræddur er ég um að sjávarút-
vegurinn stæði nú ver að vígi
en er ef hann hefði átt við að
búa samskonar aðstöðu og land-
búnaðurinn að þessu leyti síð-
astliðinn áratug. Dýrtíðin í
landinu er nú orðin slík að hverj
um félitlum manni er ofvaxið að
stofna til sjálfstæðs búrekstrar
nema verðlagsmálum og láns-
fjármálum landbúnaðarins verði
breytt í betra horf en nú er. Nú
kostar ein dráttarvél t. d. um
eða yfir 100 þús. kr. og stofn-
bostnaður meðalbús er á aðra
miljón. Það þarf enginn að halda
að innflutningur gamalla drátt-
arvéla verði íslenakum landbún-
aði lyftistöng. En nú er mikið
flutt inn af slíkum vélum. Um
jarðræktina er það að segja að
stuðningur við hana fer nú stöð-
ugt minnkandi vegna gengis-
brýytinga og verðhækkana ár
frá ári, en jarðræktarframlagið
helzt óbreytt að krónutölu. Af-
ieiðingin er minnkandi ræktun
en það er mjög hættulegt land-
búnaðinum.
Eitt af því sem bændur og
annað sveitafólk hefur bundið
hvað mestar vonir við er raf-
væðing syeitanna. Vil ég þakka
Fjálfstæðisflokknum sérstaklega
fyrir hans góða þátt í þessu mik-
ilsverða málefni, sem telja má
framtíð strjálbýlisins velti m'est
á. Einn galli á þessari fram-
kvæmd er þó enn fyrir hendi, en
hann er sá, að rafmagnið er selt
of dýru verði til bænda. Hér eiga
allir landsmenn að sitja við
sama borð.
Nú kann einihver að spyrja,
getur það verið rétt, að ástand-
Þbí betur er þessi skoðun ekki
útbreidd meðal Sjálfstæðism. þótt
kommúnistar haldi henni mjög á
lofti 1 sínum áróðri. Og öllum
hugsandi mönnum er það líka
ljóst, að landbúnaðurinn hefur
stóru og þýðmgarmiklu hlutverki
að gegna hjá þjóðinni, enda
mundi sjálfstæði og menning
hennar ekki verða langlíf ef land-
búnaðurinn liði undir lok.
Um landbúnaðarframleiðsluna
er það iíka að segja, að hún mun
nú nema ailt að 1200 milljónum
króna árlega og það er alveg
órannsakað mál hvort þessi fram
leiðsluatvinnuvegur gæti ekki
orðið samkeppnisfær á erlendum
markaði, ef rétt og skynsamlega
væri að landbúnaðinum búið.
A. m. k. er það víst, að þessa
framleiðslu má aldrei vanta á
nokkurt matborð í landinu.
Um það þarf heldur ekki að
efast, að framleiðslukostnaður
þessara nauðsynja vora mundi
stórlækka í formi hverskonar
þjóðnýtingar samanber reynslu
þeirra bæjaríélga er hafa ætlað
að slá sér upp á búrekstri, en
flest orðið að gefast upp við lít-
inn orðstír.
Stunduin heyrist talað um það,
að 'andbúuaðarvörurnar séu dýr-
ar, bændur séu illa menntir og
beinir ómagar á þjóðfélaginu.
Þetta er mikil villukenning, sem
ekki hefur við nein rök að styðj-
ast, en er framborin af ókunnuð-
leika á framleiðslumálum land-
búnaðaarins.
Miðað við allar aðstæður hafa
bændur reynzt mjög traustir
starfsmenn þjóðarinnar, sem
ávalt hafa unnið eins og orkan
ieyfði og staðið í skilum með
mikilli prýði gagnvart sínum lán-
ardrottnum og þaff svo aff varla
hefur niokkur króna falliff á ríkis-
sjóð af þeirra völdum.
I lífi bóndans skiptast e.t. v.
skin og skúrir miklu fremur en
hjá flestum öðrum framleiðend-
um í þessu landi. A síðasta sumri
lifðu bændur eitt hið allra versta
heyskaparsumar um áratuga-
skeið a. m. k. Norðanlands. Hing-
að til hafa þeir þó ekki farið
fram á neinskonar aðstoð frá því
opinbera pótt á því væri mikil
þörf handa hinum efnaminni og
verststöddu bændum, sem nú
mun veitast mjög erfitt að afla
sér nauðsyrúegs fóðurbætis tii
uppbóta á hin hröktu hey, vegna
þess hvað allur fóðurbætir er
orðinn dýr.
Eitt hið allra hættulegasta fyr-
ir íslenzkan landbúnað er gengis-
felling. Þetta kemur til af því
hvað kapitalfé landbúnaðarins er
hlutfallslega mikið og framleiðsla
hans nær eingöngu fyrir innan-
landsmarkað. Þetta vil ég sér-
staklega untiirstrika hér.
Það, sem ég tel, að núverandi
ríkisstjórn hafi mest mistekizt
síðan hún tck við völdum kom
Sj j‘rkr, ***««r* »=“»;,ua„srða!í*í'r„mh,er™1
g her hefur venð lyst og stuðningsmenn stjórnarinnar
ef svo er, hvað er þa hægt að væntum þess fastlega, að ríkis-
gera þessum atvmnuvegi til; stjórnin xögfesti miðlunartillögu
bjargar. I þessu samibandi vil ég sáttasemiara um
benda á eftirfarandi:
eg( sáttasemjara um 6% launabæt-
ur handa verkamönnum strax og
, 1- í*aff verffur aff stöffva dýr- [ hún kom fram Eg hygg að þessari
tiðina og á.framhaldandi gengis- sjálfsögðu raðstöfun hefði verið
fall.
2. Þaff þarf aff sjá landbúnaff-
inum fyrir sambærilegu lánsfé
og sjávarútveginunr.,
3. Þaff verffur aff tryggja
verðsútreikningum skiptir næsta bændum fullt afurffarverff og, ;aunþega en kauphækkunin, sem
litlu máli hvað bændurnir auka • hallalausan búrekstur. Framhald á bls. 23.
vel tekið eins og málum var kom-
ið. Það var líka flestum ljóst, að
verkamannastéttinni veitti alls
ekki af þessum launabótum, sem
voru miklu meira virði fyrir