Morgunblaðið - 25.11.1961, Blaðsíða 13

Laugardagur 25. nóv. 1961
MORGVNBL4ÐIÐ
13
skal aö
kveldi lofa
Elínborg Lárusdóttir:
Dae skai a8 kveldi lofa.
Horfnar kynslóðir II.
Saga frá 18. öld. Bóka-
útgáfan Norðri. 1961.
ÞESSI saga er framihald sögtu
skáldkonunnar, er kom út fyrir
éri, og hún nefndi: Sól í hádegis-
stað. Horfnar kynslóðir I. Bóðar
þessar sögur eru saga fjölskyld-]
unnar í Dal, Hákonar hins ríka,
Þuríðar 'húsfreyjiu hans og
Stefáns sonar þeirra.
Stefán í Dal var skólalærður,
en hafði kosið að setjast að heima
og stunda búskap og taka síðar
við ættaróðalinu. I fyrri sögunni
er sagt frá því, að þeir Dalsfeðg-
ar riðu í annað hérað til þess að
toiðja konu til handa Stefáni. Var
jþað Sólveig, elzta dóttir prest-
ihjónanna á Máná. Bresthjónun-
um, sem voru efhaU' il, leizt vel
á þennan ráðaliag fyrir dóttur
sína, en þegar ti. h?nnar kasta
kom neitaði hún. Hún unni öðr-
urn manni, fátækum og ráðalitl-
um. Þegar Stefán var búinn til
heimferðar og kvaddi Sólveigu
lætur skáldkonan hann mæla
svo: „Eg bið yðar ekki nema einu
sinni, Sólveig. En ég mun ekki
gleyma yður að sinni. Fari nú
svo, að yður snúist hugur, þá
látið mig vita.“
Þegar sagan, Dag skal að
. kveldi lofa, hefst, er Stefán enn
ókvæntur og veldur það foreldr-
um hans áhyggjum. A Máná
hafði það gerst, að Sólveig hafði
átt tvö börn í lausaleik með
rnanni þeim, sem hún hafði unn-
að, en ekki fengið að eiga vegna
íátæktar hans. En hann hafði og
brugðizt henni og átt barn með
annarri stúlku. Ekki hafði Sól-
veig sett fyrir sig fátæfct hans,
en er hann reyndist henni ótrúr,
snerist hugur hennar og hún
vildi engin samskipti hafa við
hann framar. Nú hafði hún ekki
rnargra kosta völ. Hún var fallin
kona með tvö börn, og foreldrar
hennar fátæk. Sendir hún þá
Stefáni fáort bréf:
„Þú sagðir einu sinni, að ég
skyldi láta þig vita, ef mér sner-
ist hugur. Ef þú ert sama sinnis,
íþá er é'g reiðubúin að flytja að
Dal eða hvert sem er. Hugur
minn er mikið breyttur frá því,
sem var. Eg á nú tvö börn. Ann-
að barnanna verður hér, en hitt
vildi ég mega hafa með mér.“
Þetta bréf varð tilefni örlaga-
ríkra atburða, sem eru uppistaða
og aðalþáttur sögunnar.
Jafnframt því, sem sagan er
saga fjöldskyldunnar í Dal, tvinn
ar skáldfeonan inn í hana atburð-
um, sem sýna þjóðhætti, kreddur
og trú þeirra tíma, sem hún gerist
á. A þessum tímum var mjög
bart tekið á hjúskaparbrotum.
Ef um enöurtefein brot var að
ræða lá við dauðarefsing. Al-
menningsálitið tók og mjög hart
á öllu lauslæti. Konu, sem átti
barn utan hjónabands, dæmdi
almenningsálitlð mjög hart, og
skuggi móðurinnar féll á barn
hennar.
Smáhnupl kostaði hýðingu, og
eins þótt þjófurinn hefði aðeins
stolið matarbita til þess að seðja
hiungur sitt. Ef um ítrekaðan
þjófnað, eða stærri þjófnað var
að ræða, lá við Brimarhólmsvist
eða jafnvel líflát. A þessum tím-
um sultu fátæklingar tíðum, og
ef harðindaár komu, flakkaði
fjöldi manna um landið, bungr-
aður og klæðlítill. Isáár og eld-
gos urðu örlagarík fyrir þjóðina
á 18. öld, jafnframt því, sem ein-
okruna-rverzlimin saug blóð og
maerg úr henni. Sparsemi var al-
mennt mjög mikil, en vinnutími
langur. Meiri hluti þjóðarinnar
var bláfá'tækur, þó vouu ein-
staka ríkisheimili, þar sem jafn-
an var nógur matur. Þanigað leit
uðu fátæklingarnir, til að fá sér
bita og sopa og þau heimili áttu
þess jafnan kost að fá duglegt
vinnufól'k. Dæmi um eitt slíkt
heimili var beimili þeirra Dals-
hjóna.
En þótt ríkidæmi væri mikið,
þá eyddu auðugir bændur ekki
mikiu í húsbúnað eða vegleg
húsakynni. Flestar baðstofur
voru ekki þiljaðar, nema að litlu
leyti. Þótti það þv£ tíðindium
sæta er Stefán í Dal reisti sér-
stakt baðstofuhús, er hann þiljaði
í hólf og gólf, enda var hann þá
búinn að ákveða á eigin spítur
án samráðs við foreldra sína að
taka Sólveigu á Máná sér fyrir
konu.
Enn var í tízku, að auðmenn
héldu veizlur miklar er þeir giftu
dætur sínar. Presturinn á Máná
var fátækuir. Stefán í Dal hafði
tilkynnt Sólveigu, að hann kæmi
á á'kveðnum degi að giftast henni,
og myndi hann leggja til á sinn
kostnað veizluföngin. Er hann
tilkynnti foreldrum sínum um
giftingaráform sitt og bað þau
ríða með sér til veizlunnar, neit-
aði móðir hans að fara. en faðir
hans fór með honum. Meðal
veizlufanganna, er þeir feðgar
létu flytja til Mánár, var uxi einn
mikill og feitur, er leiddur var
milli héraða.
Kaldar voru móttökur er hin
unga kona kom í DaL Tengda-
móðirin lét hana ekki sjá sig, og
köld var sambúðin um allmörg
ár. En annað barn sitt hafði Sól-
véig haft með sér, dreng að
nafni Benjamín.
Eg vil ekki spilla ánægju vænt.
Elinborg Lárusdóttir
anlegra lesenda með því að rekja
meir söguþráð þessarar skemmti
legu sögu, en aðeins að nefna
nokkru nánar þær sögupersónur,
sem 'höfundi hefur tekist svo vel
með, að þær munu seint gleym-
ast lesendum. Vil ég þá fyrst
nefna Sólveigu, prestdótturina
frá Máná, sem var fögur og stór-
lát, en brotleg samkvæmt al-
menningsálitinu, þar sem hún
hafði alið tvö böm í lausaleik.
Ekki tók aimenningsálitið tillit
þess, þótt hún hefði unnað mann-
inum, sem átti börnin með henni.
Hún hafði gengið að eiga mann,
sem hún unni ekki, veit að þá er
henni borgið fjárhagslega, en
annars hefði ef til vill vergangur
legið fyrir henni, vegna fátæktar
foreldra hennar. Smátt og smátt
lærir hún að virða mann sinn, og
loks að elska hann, er hún sér
hve mikill mannkostamaður
'hanri er. Hún ávinnur sér fljótt
álit alls heimilisfóiksins í Dal. En
á milli hennar og tengdamóður-
innar er ekkert samband. Til þess
voru þær of líkar. Sólveig er svo [
vel gerð frá höfundarins hálfu,
að hún á skiMð að fá sæti meðal
þeirra kvenna íslenzkra bó'k-
mennta, sem lengi verður minnzt.
Þuríður, hin stórláta húsfreyja
í Dal, var jafnan drenglynd ef á
reyndi. Berijamín litla, lausaleiks
barni tengdadótturinnar, var hún
góð, og svo fór. að hún unni hon-
um sem sínu eigin barni. Hún
fræðir hann um margt og hann
verður enn samrýmdari henni en
móður sinni. Og er hann hefur
aldur til ákveður hún, að kosta
hann í skóla, og meira segja ætl-
ar hún sjólf að fylgja lau&aleiks-
bami tengdadótturinnar til skóla
staðarins. Þá bráðnar ísinn í
brjósti tengdadótturinnar, hún
klæðist sínum beztu fötum og
gengur á fund tengdamóður sinn-
ar. Þetta er glæsilegur sögukafM,
gerður af mikilM list og djúpsæj-
um skilningi. .
Margir auðmenn þessa tímal
Mtu mjög niður á fátækMngana, |
en í þeirra flokki var ekki Há-
kon í Dal. Hann var hjálpsamur
fátækMngum og sá veilur aldar-
farsins. Þess vegna tók hann létt
á smáafbrotum. Fyrir einn fisk,
sem hungraður drengur hafði
hnuplað lætur hann eiganda fisks
ins fá fullorðinn sauð, svo að
hann kæri ekki drenginn.
Ollum sögupersónum sínum
lýsir skáldkonan af skilningi. Þó
eru sumar þeirra misMtir sauðir
eins og gengur og gerist í lífinu.
Talsvert áberandi sögupersóna er
prestskonan á Hjalla, maddama
Jóney, frek, úndirförul og eigin-
gjörn. Presturinn maður hennar
er meinlaust góðmenni, ódugleg-
ur að bjarga sér, en verður stimd
um verkfæri í höndum konu sinn
ar til verka, sem hann gengur
nauðugur til. 1 sambandi við
dauða hans dregur skáldkionan
upp mynd af hjátrúarathöfn, þar
sem heimilisfólkið slær prestinn
dáinn utan undir, svo að hann
fylgi því ekki.
I lok sögunnar dregur skáld-
konan upp hugnæma mynd af
ævikvöldi Hákonar bónda, þar
sem hann diáist að sínum fyrver-
andi andstæðingi, fógetanum, og
reikar um land sitt. „Blessuð
veri moldin", lætur hún hann
segja. En með þessum orðum, er
frú Elínborg leggur í munn Há-
konar bónda, túlkar hún sína
eigin sikoðun. Hún veit að við
íslenzka gróðurmold hefur líf-
taug þjóðarinnar verið bundin
um aldir, og við hana muni hún
að miklu leyti verða tengd í fram
tíð, ef þjóðin á að lifa heilbrigðu
og góðu lífi.
Aðalefnj -sögu þessarar styðst
við sannsögulega atburði. Sumar
sögupersónurnar eru þekktir
menn og konur, sem uppi voru á
þeim tíma er sagan gerist, en
nöfnum þeirra er breytt.
Hákon í Dal er sami maður og
Eiríkur Bjamason, sem lengi þjó
í Djúpadal í Skagafirði og var
oft kaUaður Eiríkur ríki eða
Mera-Eiríkur. Mera-Eiríkur var
hann kallaður vegna hrossafjölda
síns. Bjami hét sonur hans, sem
í skáldsögurmi er nefndur Stefán.
Hann giftist Sigríði, er var dóttir
séra Jóns Sigifússonar £ Saurbæ
í Eyjafirði, er orðlögð var fyrir
fagurð og gáfur. Nokfcrum árum
áður, en Bjarni giftist henni,
hafði hún veitt bónorði hans af-
svar. Unni hún manni, er nefnd-
ur var Rauðhúsa-Olafur og átti
með bonum tvö börn. Var Olafur
taMnn gáfaður, fríður sýnum en
flysjungur, og vildi því séra Jón
ekki gifta honum dóttur sína.
Fór svo, að séra Jón skrifaði
Bjarna með samiþytoki dóttur
sinnar og bauð honum hana fyrir
konu. Brúðkaup þeirra Bjarna
var haldið í Saurbæ, og uxinn
mikli, sem getur um í sögunni, er
sannsöguleg persóna. Var hann
leiddur alla leið vestan frá Djúpa
VI2VNA
Enskar fjölskyldur
óska eftir íslenzkum stúlkum
til heimilisaðstoðar. Góðir vinnu-
veitendur og góð laun. Enskutím
ar fáanlegir sé þess óskað. Skrif-
ið á ensku tjl — Mrs, Dagnall
Halfaicre Cottage, Eaton, Tai*-
porley, Cheshire, England.
dal til Saurbæjar til þess
verða veizlumatur.
Dag skal að kveldi lofa er 23.
bókin, sem frú EHnborg Lárus-
dóttir sendir frá sér á prenti.
Kom hún út fyrir viku á 70 ára
afmæli skáldkonunnar. Er þessi
saga eiitt meðal beztu rita hennar.
Hún sýnir í ríkum mæli þau þrjú
höfuðeinkenni skáldkonunnar,
sem hafa gert hana vinsæla.
Koma þessi einkenni fram jafnt
í skáldsögum hennar sem ævisög
um. Þessi þrjú einkenni eru:
Mikil frásagnarlist og frásagn-
argleði.
smælingjum.
Hver þjóð verður að þekkja
rætur sinar — sögu sína — ef
henni á að vegna vel. Að því
leyti er og skáld háð sama lög-
máli og jarðyrkjumaður, að báðir
verða að þetokja til hlítar þann
jarðveg, sem þeir yrkja.
Þorsteinn M. Jónsson.
Þyrlur til
landhelgis-
gæzlu
DANSKI flugherlnn hefur ný-
lega fest kaup á fimm þyrl-
um frá sænsku bifreiða-
og flugvélaverksmiðjunium
SAAB. Eru þyrlur þessar ætl-
aðar til starfa á fiskieftirlits-
skipum danska flotans við
Færeyjar og Grænland, og
verða afhentar á næsta ári.
Þyrlur þessar nefnast Alou-
ette HI. og hafa sæti fyrir 7
manns. Er þetta endurbætt
útgáfa af Aiouette II, sem
SAAB í Norrköping hefur
smíðað undanfarið samkvæmt
umboði frá frömsku flugvéla-
smiðjunum Sud-Aviation.
Bréf sent MBl:
Islendingar og sfónvarpið
Herra ritstjóri:
ALITAMAL þykir það, hvört
ieyfa eigi siónvarp hér á landi,
og er þá ekxi að efa, að vara-
semin g'ignvart þessari tækni-
nýjung stafar af vantrausti á
mætti íslenzkrar menningar. En
þó kenrur þetta vantraust ein-
ungis til af þvi að ekki er horft
af nógu háum sjónarhól og af því
að menn haía ekki kunnað að sjá
það sem merkilegast hefur komið
íram hér á iandi og er hið eina
sem gæti loiað íslenzkri menn-
ingu riokkúrri framtíð. Vill nú
einmitt svo til að sjónvarp og
oðM þess get'ur gott tækifæri til
að minna á það sem hér kemur
til greina.
Dr. Helgi Pjeturss hélt því
fram, löngu áður en sjónvarp kom
tii sögunnar, að nokkuð sem
Mkja mætti við sjónvarp, ætti sér
stað milli Mfandi manna. Það er
að segja, að hið lifandi efm, eins
og það er a sig komið í hinum
Mfandi Mkömum, búi yfir sams-
konar möguleikum og sjónvarpið
hefur siðar sýnt, og fram geta
SVEINBJÖRN DAGFINNSSON
hæstaréttarlögmaður
EINAR VIÐAR
héraðsdómslögmaður
Málflutningsskrifstofa
Hafnarstræti 11, — Sími 19406
Staðarfellsskólinn
Eftir áramótin mun hús-
mæðraskóMnn að Staðarfelli
efna til námskeiða í handa-
vinnu, fatasaum og vefnaði.
Umsóknir sendist sem fyrst.
AMar upplýsingar á staðnum.
Forstöðukonan
OPTIMA ferðaritvélar í tösku
Verð aðeins kr. 3630.—
Garðar Gíslason hf.
Hverfisgötu 6.
komið í hinu Hflausa efni: að
myndir eða sýnir geta flutzt milli
fjarlægra staða. Dr. Helgi nefndi
þetta bioinduktion eða lífstarfs-
ieiðslu, og hann hélt því fram,
að þannig væru draumar til komn
ir, að sjón heyrn og tilfinning
annars manns yrði virk í þeim
sem sefur, fyrir samstillingu
taugakerfanna. Væri þá hinn
sofandi maður, dreymandinn,
mjög sambærilegur við móttöku-
tæki sjónvarpsins, þar sem hin-
ar tilsendu myndir koma fijam,
en senditækin sva'ra til þess, sem
sambandið er við, draumgjafans,
sem dr. Heigt nefndi svo. Þess
konar samband hefur mjög oft
átt sér stað hér á jörð, og er
fullsannað, þótt aldrei hafi það
verið skýrt náttúrufræðilega fyrr
en í ritum riins íslenzka vísinda-
manns. Dr Helgi hélt því fram,
að sambandið væri við íbúa ann-
arra hnatta, og mun sú stórkost-
lega útsýn, sem með þeirri upp-
götvun veitist, hafa átt mikinn
þátt í því hve mikilH mótstöðu
og undirtektaleysi kenningin
mætti hjá þeim menntamönnum
sem ekki voru jafningjar hans.
Fremur mætti vænta þeirrar
djarfhygM, sem hér er þörf, hjá
vísindamönnum annarra þjóða,
Og þykir mér nú mikils um vert
að geta sagt þau vísindalegu stór-
tíðindi, að amerískur fræðimað-
ur og rithöfundur, Alan E.
Nourse, hefur sett fram þá skoð-
un í riti um stjörnufræði að
sigra muni mega þá takmörkun
hraðans, sein bundin er við hrað-
fleygi ljóss og seguls, og nefnir
í því sambandi hugsanaflutning,
til sambands við aðrar stjörnur.
Eltir áratuga bið er nú farið að
rofa til fyrir þvi sem verða mpetti
upphafið að endalokum þeirrar
andstöðu og ranghyggju, sem taf
ið hefur fyrir framgangi hinnar
ísienzku heimspeki, svo að þeim
sem séð hana hið raunverulega
í þeim efnum, hefur stundum
kunnað að virðast vonlaust um
þann framgang og þá björgun
sem af myndi leiða. Menn munu
áður en varir fara að sjá, að þeir
eru sjálfir inóttökutæki sjónvarps ■
frá öðrum stjórnum, og að til er
lögmál, stiMilögmáMð, sem hafa
má til þess að koma þeim sam-
böndum í betra horf. Það er þess
háttar sjónvarp sem ég vil að
Islendingar ieggi stund á.
Þorsteinn Guðjónsson