Morgunblaðið - 29.11.1961, Blaðsíða 6

6
MORCUNBL4DIÐ
Miðvikudagur 29. nóv. 1961
Kvæði frá Holti
Sigurður Einarsson: Kvæði
frá Holti. 100 bls. Rangæ-
ingaútgáfan, Selfossi 1961.
(Aðalumboð: Leiftur h.f.,
Reykjavík).
ÞAÐ orð er á og sennilega ekki
að ástæðulausu, að séra Sigurð-
ur Einarsson i Holti sé einn mest-
ur orðsnillingur þeirra sem nú
eru uppi á íslandi, og hef ég þar
fyrir mér orð margra mætra og
dómbærra manna hverra um-
mæli eru tilfærð á kápu og inn-
brotum síðustu bókar sikáldsins.
Nú er það að vísu sitt hvað að
vera orðsnjall og vera skáild, eins
og fjölmörg dæmi sanna, og er
mér ekki fullljóst hvort séra
Sigurður hefur unnið sér nefnd-
an orðstír með ljóðum eða lausu
máli, en hann er án alls efa
meðal mælskustu og Orðheppn-
ustu ræðumanna Og greinahöf-
unda sem við eigum. Ljóð hans
eiga sennilega líka einhvern þátt
í umræddu orðspori, því mörg
eru þau ort af mikilli Orðkynngi
og hagmælsku. Honum virðist
vera afar létt um að yrkja og
bregður sér í margs konar gervi,
er ýmist flugmælskur og há-
stemmdur, hvassyrtur og mein-
yrtur, ljóðrænn og íhugull eða
einfaldur og myndvís.
Eg er ekki viss um, að annáluð
orðfimi séra Sigurðar og hag-
mælska séu skáldskap hans
ævinlega til góðs, því oft virð-
ast mér ljóð hans vera í hættu-
legu nábýli við mælgi eða mærð.
Honum virðist sem sé s'tundum
vera svo fyrirhafnarlaust að
yrkja, að Ijóð hans skorti þá
spennu sem skapast af átökum
skáldsins við yrkisefnið. Þau
verða slétt og felld, haglega orð-
uð og kannski háfleyg, en ékki
nægilega mögnuð eða hugtæk.
í annan stað hættir séra Sig-
urði til að stíga i stólinn — sem
er kannski ekki óeðlilegt um
prest — og prédika eða uppfræða.
Hann hefur ríka hneigð til spak-
mæla og djúpvísra athugasemda
um mennina og tilveruna yfir-
leitt, og kemst oft mjög vel að
orði, en það vantar að jafnaði
vekjandi líkingar og myndir í
slík ljóð — eða þá hann notast
við slitnar og máttlitlar líkingar.
Á þetta ekki sízt við um tæki-
færisljóðin í þessari bók, sem
eru allmörg og sundurleit. Það
liggur ef til vill í eðli tækifæris-
Ijóða að vera hástemmd Og ræðu-
kennd, en ekki þarf það alltaf að
vera svo, eins og séra Sigurður
sannar eftirminnilegast í ljóðinu
„Vitinn“, sem ort er til Svein-
bjarnar Árnasonar í Kothúsum.
Þar fer saman snjöll bygging,
sláandi líkingar og látlaust, hnit-
miðað tungutak. í þessu sam-
bandi mætti líka minna á ljóð
Bjarna Thorarensens um Odd
Hjaltalín.
„Kvæðum frá Holti“ er skipt
í þrjá kafla, „Helgistundir og
minninga" (sem í efnisyfirliti
ber raunar heitið „Litið um öxl“),
„Suðurfararvísur" og „Við far-
inn veg“, og er hinn síðasti lang-
mestur að vöxtum. Framan við
þessa þrjá kafla er inngangsljóð,
sem skáldið nefnir „Hví skyldi ég
ekki um vorbjartar nætur vaka?“
Virðist mér mælgin ná þar helzti
áterkum tökum á honum og
skáldskapurinn drukkna í mærð-
arfullum hendingum þar sem
sundurlausum líkingum ægir sam
an. Mér finnst ljóðið eitt hið lák-
asta í bókinni, þó þar bregði fyrir
einstaka leiftrum.
Fyrsti kaflinn geymir eingöngu
tækifærisljóð, flest þeirra stór í
sniðum og haglega samin. „Þor-
steinsminni" (ort á 100 ára af-
mæli Þorsteins Erlingssonar) er
ort af mestum fimleik, mjög í
anda Þorsteins sjálfs, létt og lip-
urt, fullt af íslenzkri náttúru og
karlmannlegri eggjun. Það er
með köflum mjög dýrt kveðið,
fyrsti kaflinn t.d. allur hring-
hendur. — „Vér bændur" (ort á
50 ára afmæli Búnaðarsambands
Suðurlands) er rishæst hinna Ijóð
anna í þessum kafla, frumlefast
og samfelldast, þrungið lífsvís-
dómi sem settur er fram í mátt-
ugum hendingum og stundum
snjöllum líkingum. Ljóðið í til-
efni af 50 ára afmæli Háskóla fs-
lands og Ávarp Fjallkonunnar 17.
júní 1961 hafa hins vegar flesta
annmarka venjulegra tækifæris-
Ijóða, þau eru myndsnauð, ó-
frumleg og hástemmd, þannig að
• Skálholt
í Skálholti eru að rísa upp
byggingar. En enginn virðist
vita hvað á að gera við þær.
Og það sem meira er, fólk
virðist láta sig það litlu varða.
A. m. k. er lítið um það tal-
að lengur. Blaðið Suðurland
hefur þó ekki látið málið nið-
ur falla. í 20. tölublaði er grein
um þetta efni, á þessa leið:
Suðurland gat þess hinn 14.
okt. sl., að brátt mundi almenn
ur kirkjufundur fjalla um
framtíð Skálholts. Fundurinn
var haldinn, eins og til stóð,
dagana 22.—24. okt. í Reykja-
vík. f fréttum af fundinum er
þessa getið meðal annars:
1. Um Skálholt var svohljóð-
andi tillaga samþykkt sam-
hljóða:
„Hír.n 13. almenni kirkju-
fundur beinir þeirri áskorun
til ríkisstjórnar íslands og Al-
þingis, að Þjóðkirkju íslands
verði afhentur Skálholtsstað-
ur til eignar og umráða og
veitá biskup íslands Skálholti
viðtöku fyrir hönd Þjóðkirkj-
unnar Og sé hann húsbóndi
staðarins, enda telur fundur-
inn að stefna beri að því að
Skálholt verði biskupsstóll að
nýju.
varla tollir í manni nokkur hend
ing eftir lesturinn. Síðasta Ijóð
kaflans, „Þig man ég lengst“,
er spaklegur lofsöngur til konu
skáldsins í fornum stíl.
„Suðurfararvísur" er heilsteypt
asti kafli bókarinnar og sá sem
tærast er kveðinn. Hér er eins
og skáldið leggi frá sér hempuna
Sigurður Einarsson
og hitti lesandann í fullum trún-
aði. Formin eru einföld, tungu-
takið eðlilegt og liðugt, bygging
Ijóðanna sterk. Skáldið dregur
Jafnframt þakkar fundurinn
Alþingi og ríkisstjórn þær
framkvæmdir, sem þegar hafa
verið gerðar á staðnum og
lýsir gleði sinni yfir þeim
mikla áhuga, sem erlendir ís-
landsvinir hafa sýnt á endur-
reisn helgiseturs þar, þakkar
höfðinglegar gjafir þeirra og
annan stuðning í orði og
verki.‘
2. Um kirkjulegt menntasetur
í Skálholti var eftiriaran <i til-
laga samþykkt samhljóða:
„Hinn 13. almenni kirkju-
fundur íslenzku Þjóðkirkjunn-
ar hvetur alla kirkjulega sinn
aða menn í landinu til að taka
saman höndum um að stofna í
Skálholti menntasetur með lýð
háskólasniði til kristilegrar
vakningar og lýðfræðslu.
Verði sú stofnun sniðin eftir
þeim hliðstæðum stofnunum
erlendis, er bezt hafa gefizt
evangeliskum kirkjum. Bein-
ir fundurinn þessari áskorun
fyrst og fremst til biskups og
kirkjuráðs."
• Verði afhent
Þjóðkírkjunni
Því ber að fagna, að hinn
almenni kirkjufundur virðist
fram nokkur atriði úr reynslu
sinni og hugrenningum á löngu
ferðalagi og bregður upp skýr-
um svipmyndum sem greyþast í
hug lesandans. Satt að segja veit
ég ekki gjörla hvert þessara átta
ljóða er .bezt, en „Stræti spuna-
kvennanna" og „í Amman“ eru
mér hugstæðust. „Mynd frá Naza
ret“ ér sérlega hnyttið Ijóð, og
„Austurlenzkt ljóð“ er áleitið, þó
mér virðist séra Sigurði ekki full
komlega takast að gefa þessu
„atómljóði“ það hnitmiðaða form
sem hugmyndin kallar á.
Þriðji kaflinn, „Við farinn
veg“, er langsrmdurleitastur,
enda er þar saman komið flest
sem skáldið hefur ort á liðnum
fjórum árum, að frátöldu því sem
að framan er nefnt.
Hér fara saman angurvær lýr-
ísk ljóð, hárbeittar ádeilur, tæki-
færisljð, fagnandi lofsöngvar og
íhugul heimspekiljóð. Bezta tæki
færisljóðið hef ég þegar nefnt,
og eru hin mun síðri, þó „Lyfseð-
illinn" (afmæliskveðja til Jóns
Pálssonar dýralæknis) sé
skemmtilega ísmeygilegt.
Eins og endranær lætur ádeil-
an séra Sigurði vel, og eru ádeilu
ljóðin fjögur hvert öðru snjallara.
Eg get ekki stillt mig um að til-
færa eitt þeirra. Það ber yfir-
skriftina „E.O.“, og læt ég les-
endur um að geta sér til um hvort
skotmarkið er þekktur pólitíkus
eða annar minna þekktur borg-
ari:
Um hversdagsskvaldursins
skolugu rastir
Skýzt hann sem brandan
í lænunni.
En hætti hann sér á vitsins
vastir
veltir hann óðara kænunni.
hafa verið einhuga um þjóð-
lega nauðsyn þess að endur-
reisa Skálholtsstað til biskups-
og menntaseturs, en þó má
merkja það á samþykktum
þessum, að með þeim hefir
verið reynt að ná út yfir nokk-
uð mismunandi sjónarmið.
Menn hafa verið sammála um
biskupssetur í Skálholti, en
þess er ekki getið hvort þar
skuli sitja biskup íslands eða
biskup að nafni til.
Ekki er vitað um neina nauð
syn þess að fjölga biskupum
í þessu landi vegría mikilla
starfsumsvifa, Og stofnun slíks
embættis til þess að fullnægja
formi einu saman, en án eðli-
legra verkefni, mundi ekki
verða til neinnar aukningar
virðingar kirkjunni né til fram
dráttar nokkru kirkjulegu mál
efni. Biskup íslands, ásamt
tveim vígslubiskupum, mun
enn um sinn anna verkefnum
sínum, sé honum fengið til
þess hæfilegt starfslið, og er
því nú sönnu nær að búa vel
að einum biskupi landsins svo
að hann megi sem kirkjuleið-
togi njóta sín fyrir bókhalds-
önnum og reikningagerðum
fremur en stofna til tveggja
eða þriggja embætta, sem
hvert um sig mundi njóta
minni virðingar og hljóta kot-
Því þetta er sá afbragðs
öslunarmaður
að alheimsins grynning fékk lolks
sína vild,
því enginn fæddist jafn
gusuglaður,
né gruggaði polla af þvílíkri
snilld.
Fagnaðarljóðin eru með ýmsu
móti, en það er eins og dagur-
inn, sumarið og sólin eigi sterk-
ust ítök í skáldinu. Að minnsta
kosti fimim ljóðanna hafa daginn
að uppistöðu. Það er lífsjátning
og heiðrí'kja í þessum ljóðurru
Bezt þeirra er „Jónsmessuljóð
1961“, leikandi létt og bjart.
„Gestkoma" er skemmtilegt sam-
bland af gam.ni og djúpri alvöru.
og „Dagar ára efri“ dregur upp
eftirminnilega mynd.
Af lýrísku Ijóðunum er „Næt-
urljóð" tærast, en „Segðu mér
leyndarmál, svanur" er í ískygigi
legri nánd við tilfinningasemi,
þó myndin sem það laðar fram
sé bæði fögur og hjartnæm. „Einn
undir ásýnd himins“ er líka
fallegt ljóð, en einhverra hluta
vegna minnir það mig á ljóð
annars skálds og miklu yngra,
Það sem ég hef nefnt „heim-
spekiljóð" væri kannski fullt eins
rétt að kalla hvatningarljóð eða
vísdómsljóð. Þau fjalla ým-
ist um lífsskoðun skálds
ins eða hvetja menn til þeirra
dyggða sem hann metur hæst:
karlmennsku, einurðar, bróður-
elsku, bjartsýni, trúar og um-
burðarlyndis. Skáldskapargildi
þeirra er ekki alltaf tiltakanlega
mikið, en þau eru að jafnaði
kunnáttusamlega ort, hvort sem
um er að ræða rímnatilbrigði eða
aðra hætti. „Bréf til vinar" er
þörf hugvekja til hinna öldruðu
í andanum, sem halda að allt sé
Framh. á bls. 10.
ungslega aðbúð í samræmi við
ófullnægjandi tilverurétt.
Kirkjufundur vill að Skál-
holtsstaður verði afhentur
þjóðkirkjunni til eignar og
umráða, enda verði biskup
húsbóndi staðarins.
Þjóðkirkjan hefir ekkert að
vilja að Skálholtsstað fremur
en aðra kirkjustaði fyrr en
hún skilur þýðingu þess og
tekur ákvörðun um það að
flytja þangað sinn eigin hús-
bónda, og gera honum þar
virðulega búsetu og sæmileg
öll starfsskilyrði. Ef endur-
reisn Skálholts er mönnum
alvörumál, og ef staðurinn er
þeim í sannleika helgisetur
þjóðarinnar, þá hlýtur þeim
að verða ljóst, að húsbóndinn
á ekki að halda til á öðru
landshorni. Þeim hlýtur að
vera ljóst, að Skálholti hæfir
þá ekki að vera annexía né
neinskonar útibú eða skólasel.
Hins vegar er engin ástæða til
að efast um það, að ríkisvald-
ið afhendi biskupi Skálholt til
óskoraðs forræðis að öllu
leytá, jafnskjótt og ákveðið
væri að hann settist þar að.
Kifkjufundur vill stofna i
Skálholti menntasetur með
lýðháskólasniði til kristilegrar
vakningar Og lýðfræðslu.
Hætt er við, að það eigi
nokkuð langt í land að byggja
yfir slíka starfsemi í Skálholti
og yfir nauðsynlegt tilheyr-
andi starfslið, sem ekki hefði
þar að sinna öðrum verkefn-
um. Hins vegar bera að sama
brunni um þessa tillögu sem
aðrar í sambandi við Skálholt,
Með komu biskups og starfs-
liðs hans til staðarins og með
flutningi nokkurra nágranna-
presta þangað (sbr. grein varð
andi þetta efni í 18. tölublaði
Suðurlands) verður hugmynd-
in framkvæmanleg áreynslu-
lítið sem eðlilegur áfangi á þró
unarbraut biskupssetursins en
annars ekki um langan aldur
eða aldrei. Verði biskupssetur
íslendinga flutt að Skálholti
og að því staðið með heilind-
um allra hlutaðeigandi, er
endurreisn staðarins borgið og
þar með heiðri kirkjunnar,
lands og þjóðar i þessu sam-
bandi. Þá munu staðnum veit-
ast allar nauðsynjar.