Morgunblaðið - 29.11.1961, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
I liðvikudagur 29. nóv. 1961
Frá umiæðum á Alþiaigi:
Bætt afkoma sjávar-
útvegsins
veitur á fullkominni
vinnslu aflans
Á FUNDI neðri deildar í gær
var tekið til 1. umræðu frum-
varp ríkisstjórnarinnar um ráð-
stafanir vegna ákvörðunar Seðla-
bankans um nýtt gengi og spunn-
ust af J»ví tilefni töluverðar um-
ræður og tókst ekki að Ijúka
þeim á fundi deildarinnar í gær.
Nokkur nýmæli
Bjarni Benediktsson forsætis-
ráðherra fylgdi frumvarpinu úr
hlaði og gat þess, að með þessu
frumvarpi væri leitað staðfesting-
ar á bráðabirgðalögum, sem sett
voru í kjölfar tilkynningar Seðla-
bankans um nýtt ‘gengi ísl. krónu
3. ágúst s.l. Annars vegar hafa
þau að geyma ýmis ákvæði, sem
nauðsynlegt er að setja, hvenær
sem gengi krónunnar er breytt,
og hins vegar eru í þeim fólgin
nokkur nýmæli, einkum er varð-
ar varðar útflutningsgjald af
sjávarafurðum og ráðstöfun þess.
í 1. gr. er ákvæði um, að geng-
istap ríkissjóðs vegna skuldar við
Greiðslubandalag Evrópu skuli
fært á sérstakan vaxtalausan
reikning á nafni ríkissjóðs í
Seðlafcankanum, ennfremur skal
færa á þennan reikning þann
gengismun, sem af sömu ástæð-
um kemur fram á reikningum
gjaldeyrisbankanna. M. ö. o.
gengishagnaður bankanna rennur
til þess að bæta ríkissjóði upp
þann halla, sem hann ella mundi
verða fyrir. I>á eru í 2. og 3. gr.
ákvæði, er tryggja frekari greiðsl
ur inn á gengisreikning ríkissjóðs.
Þannig mælir 2. gr. svo fyrir, að
bankaábyrgð txl handa erlendum
aðila skuli gerð upp á nýju gengi,
hafi hún ekki verið greidd í ísl.
banka fyrir 1. ágúst. í 3. gr. eru
svo loks ákvæði, er mæla svo
fyrir, að allar greiðslur, fyrir
vinnu eða þjónustu til varnarliðs
ins, sem inntar voru af hendi fyr-
ir gildistöku hins nýja gengis,
skuli gerðar upp
í hinu eldra. Af
þessu leiði, að
oarna myndast
gjaldeyrishagn-
iður, sem renn-
ar í gengisreikn
ng ríkissjóðs.
Sndanlegt upp-
>jör reiknings-
ns liggi enn ekki
fyrir, en útlit fyrir að gengistap-
ið verði ekki meira en 4 millj.
kr., þegar gengishagnaður frá
bönkunum og öðrum aðilum
vegna ákvæða 1., 2. og 3. gr. hefur
skilað sér.
f 4. gr. er ákvæði um, að gjald
af fob.-verði bifreiða skuli inn-
heimt á því gengi, sem er á
greiðsludegi gjaldsins án tillits til
þess, hvenær leyfið var veitt, en
það ákvæði var talið nauðsynlegt
til að forðast misræmi. Þá eru í
ð. gr. ýmis ákvæði um ákvörðun
á tollverðmæti innfluttra vara og
um það, að hægt sé að tollaf-
greiða vörur miðað við eldra
gengi, ef fullnægjandi skjölum
hefur verið skilað í toll fyrir
gildistöku bráðabirgðalaganna og
fullnaðargreiðsla á sér stað
eigi síðar en innan sex daga frá
gildistöku þeirra.
Meginregla um árabil
í 6. gr. er svo fyrir mælt, að
gjaldeyrir, sem útflytjendur skila
bönkunum vegna útflutnings-
vöru, sem framleidd hefur verið
fyrir gengisbreytinguna, skuli
keyptur á hinu eldra gengi, en
hér er um að ræða sömu reglu
og lögfest var í sambandi við
gengisbreytinguna í febr. 1960,
og hliðstæðar reglur voru einnig
í lögum um Útflutningssjóð frá
1958, svo og í öðrum lögum um
breytángu uppbótakerfisins. En í
þessu felst, að framleiðendur fái
ekki í hendur verðhækkunar-
ágóða, sem á sér stað á vörum
vegna gengisbreytingarinnar,
enda hefur það um margra ára
skeið verið meginregla í verð-
lagsmálum hér á landi, að eig-
endur vörubirgða, hvort sem um
er að ræða framleiðslu eða að-
keypta vöru, megi ekki hækka
þær í verði vegna almennra verð
breytinga. Og á meðan ekki er
talið fært að hverfa frá þessari
reglu almennt, getur ekki verið
xrm það að ræða, að eigendur
útflutningsbirgða fái einnig að
nota verðhækkunarágóða.
Þá eru í 6. gr. ákvæði um, að
verðhækkunarágóði sá, er hér um
ræðir, skuli greiddur inn á sér-
stakan reikning í Seðlabankan-
um, og skal fénu varið í fyrsta
lagi til þess að greiða gengistap
ríkissjóðs vegna skuldar við
E.P.U., að svo miklu leyti sem
það jafnast ekki af gengishagnaði
bankanna, verður hér væntanlega
ekki um að ræða hærri upphæð
en 4 millj. kr. í öðru lagi skal
nota fé af reikn, til þess að greiða
hækkun útflutningsgjalds vegna
þeirra afurða, sem framleiddar
voru fyrir gengisbreytinguna, til
þess að hækkun gjaldsins verði
ekki til að rýra verðmæti þeirrar
framleiðsluvöru. Það sem eftir
verður af verðhækkunargróðan-
um skal verja til þess að létta
byrðar ríkissjóðs vegna áfall-
inna ríkisábyrgða í þágu atvinnu-
veganna.
Það skal sérstaklega tekið
fram, að í þessu felst það eitt,
að aflað er fjár ti'l að mæta þekn
útgjöldum, sem ríkissjóður hefur
orðið fyrir vegna ríkisábyrgða.
Hins vegar felst ekki í þessu nein
heimild til handa ríkissjóði til
að gefa eftir skuldir og breytir
á engan hátt þeirri stefnu ríkis-
stjórnar að leggja verði megin-
kapp á, að atvinnuvegirnir og aðr
ir, sem ríkissjóður hefur gengið
í ábyrgð fyrir standi við skuld
bindingar sínar.
Getur ekkj talizt skattlagning
Eg kem þá að helzta nýmæli
bráðabirgðarlaganna, sagði ráð-
herrann, hækkun útflutnings-
gjalda af sjávarafurðum úr 2,25%
í 6% af fob. verði afurða, reikn-
uðu á nýju gengi, og hækkun
hlutatryggingarsjóðsgjalds úr
0,5% af bátaafurðum og 0,75%
af síldarafurðum í 1,25% af þess
um afurðum og togaraafurðum,
en samtals mun tekjuaukning af
þessum ráðstöfunum nema 115,6
millj. kr. miðað við árið 1960.
Hér er því um að ræða mjög
mikla nýja tekjuöflun af útflutn
ingi, sem kemur til frádráttar
frá söluandvirði útfluttra sjávar
afurða. Hér er hins vegar engan
veginn um að ræða skattlagningu
útvegsins, þar sem gert er ráð
fyrir, að allar þessar tekjur renni
til þarfa útvegsins sjálfs á einn
eða annan veg. Eg hef í þessu
stuðzt við þá reynslu, sem feng-
izt hefur á undanförnum árum,
sem bendir eindregið til þess, að
það sé útveginum hagkvæmara,
að nokkur hluti framleiðsluverð-
mætisins renni þannig til sameig
inlegra þarfa útvegsins í einu eða
öðru formi. Sú tekjuaukning, sem
um ræðir, rennur í þrjá staði, til
stofnlánadeildar sjávarútvegsins,
til .nýs tryggingakerfis fiskiskipa
Og til hlutatryggingasjóðs.
Kem ég þá fyrst að því, sagði
ráðherrann að 30% útflutnings-
gjalds renni til Stofnlánadeildar
sjávarútvegsins eða um 45 millj.
kr. á ári, miðað við þær tölur,
sem ég áður nefndi. Við ákvörð-
un þessa var við að styðjast þá
reynslu sem fengist hefur af
starfsemi Fiskveiðisjóðs nú um
langt árabil, en höfuðtekjustofn
hans hefur ávallt verið útflutn-
ingsgjalc’. af sjávarafurðum.
Munu ekki vera skiptar skoðanir
um, að Fiskveiðisjóður hefur ver
ið sjávarútveginum einhver hin
mesta lyftistöng, og hafa lánveit-
ingar hans átt meginþátt í þeirri
uppbyggingu, sem átt hefur sér
stað í bátaútvegi landsmanna. En
jafnframt hefur verið Ijóst, hve
miklu erfiðari aðstöðu þær grein
ar sjávarútvegsins hafa átt við að
búa. sem ekki hafa haft að bak-
hjarli neina sambærilega lána-
stofnun. Er hér fyrst og fremst
um að ræða hinar ýmsu fisk-
vinnslustöðvar og togaraútgerð-
ina sem ekki hefur átt kost á
innlendum stofnlánum, síðan
Stofnlánadeildin var sett á lagg-
irnar. Afleiðingin hefur svo orð-
ið sú, að ekki hefur verið unnt
að nýta aflann á eins hagkvæm-
an hátt og æskilegt hefði verið.
En fullkomin vinnsla úr því hrá-
efni, sem berst á land er eitt af
meginskilyrðum þess, að hægt
verði að bæta afkomu sjávarút-
vegsins í heild frá því, sem verið
hefur, tg þar með lífskjör þjóð-
arinnar allrar.
Nýtt tryggimgarkerfi nauðsynlegt
Kom ráðherrann næst að þeirri
ráðstöfun að 32%, eða 48 millj.
kr. miðað við fyrri tölur, skuli
renna til nýs tryggingarkerfis
fiskiskipa. Sagði hann, að með
álagningu þessa gjalds væri gerð
tilraun til að stuðla að lausn eins
erfiðasta vandamáls í rekstri ís-
lenzkra fiskiskipa. En athuganir
hafa leitt í ljós, að tryggingar-
iðgjöld af fiskiskipum hér á landi
eru allt að því 200% hærri en
í öðrum löndum, enda eru þau
(orðin mjög þungur baggi á út-
, gerðinni. Ríkisstjórnin hefði lát-
ið fara fram víðtækar athuganir
á, hvort hægt væri aS endur-
skipuleggja tryggingar fiskiskipa
í því skyni að lækka iðjöld af
þeim í þær upphæðir sem eðli-
legar megi teljast En mjög gæti
auðveldað hagstæða lausn þess-
ara mála að fyrir hendi sé hag-
fastur tekjustofn. í þessu efni
kemur tvennt til, annars vegar
að þessi tekjustofn leysi úr að-
kallandi vanda, unz fullkomin
endurskipulagning trygginganna
hefur komizt í framkvæmd og
hins vegar er líklegt, að heppilegt
verði talið, að hið nýja trygging-
arkerfi verði að einhverju leyti
byggt á tekjum af útflutnings-
gjaldi til frambúðar.
Kom ráðherrann svo loks að
tekjuaukningu hlutatryggingar-
sjóðs sem nema mun 21,3 millj.,
miðað við fyrri tölur. I frum-
varpinu er mælt svo fyrir, að
þessi tekjuauki gangi til nýrrar
deildar hlutatryggingarsjóðs. sem
hafi það hlutverk að aðstoða ein
stakar greinar útvegsins ef þær
verða fyrir sérstökum tímabundn
um áföllum vegna aflabrests eða
annarra utan að komandi orsaka.
I En það er kunnara en frá þurfi
’ að segja, að það er eitt megin-
, vandamál í sjávarútvegi íslend-
(inga, hve miklar sveiflur eiga
sér stað í aflabrögðum og nauð-
synlegt, að hægt sé að grípa til
einhvers konar tekjujöfnunar-
' sjóðs. þegar um almennan afla-
brest er að ræða.
„Hafið og kietturinn"
ný Ijóðabók eftir Sigurð A. Mqgnússon
KOMIN er út á forlagi Helga-
fells Ijóðabókin „Hafið og klett-
urinn“ eftir Sigurð A. Magnús-
son. Er þetta önnur ljóðabók
hans á íslenzku, sú fyrri var
„Krotað í sand“ og kom út 1958.
Þessi nýja ljóðabók er 98 bls.
og skiptist í sex kafla, sem nefn-
Sigurður A. Magnússon.
ast Staksteinar, Personæ, Vett-
vangur dagsins, Til þín, Dauði
Baldurs og Hafið og kletturinn.
Tveir síðustu kaflarnir eru hvor
um sig samfellt ljóð, hið fyrra í
fjórum þáttum, hið síðara í
fjórtán þáttum.
Nokkur Ijóðanna hafa birzt áð-
ur á íslenzku í bókinni „6 ljóð-
skáld“ og í tímaritum, en lang-
flest þeirra eru áður óbirt hér.
Nokkur þeirra hafa ennfremur
birzt á ensku í bandarískum og
indverskum tímaritum og á
frönsku í belgísku tímariti. Tæp-
ur þriðjungur ljóðanna var gef-
inn út á grísku í fyrra undir nafn
inu „Dauði Baldurs og önnur
ljóð“. Um þá bók skrifaði annað
kunnasta núlifandi ljóðskáld
Grikkja, Ódysseas Elýtis, m.a.:
„Þessi ljóð eru meðal hinna
merkilegustu sem ég hef lesið J
langan tíma. Þau tjá sanna til-
íinningu nútímamannsins gagn-
vart hlutunum, og tjáningin er
svo eðlileg og óþvinguð, að mig
furðar stórlega á hvernig þýð-
andinn hefur getað varðveitl
hana“. Takis Varvitsíótis. sem
hlaut grísku Ijóðskáldaverðlaun-
in 1959, skrifaði m.a.: „Maður á
þess sjaldan kost að heyra
skáldaraddir sem eru eins tón-
hreinar og rödd þessa íslenzka
ljóðskálds. Eg var í sannleika
sagt heillaður af ljóðunum, enda
eru mörg þeirra hreinustu perl-
ur. Ljóðlist hans býr í senn yfir
lýriskum innileik og íhygli og
dregur upp snjallar, frumlegar
og óþvingaðar myndir, en hún er
fmmar öllu persónuleg, verðleiki
sem ég a.m.k. met mjög mikils.14
Skáldkonan Tatjana Stavrou
skrifaði m.a.: ,,í Dauða Baldurs,
fyrsta langa ljóðinu í safninu, er
goðsögnin samofin hárbeittum
sýmbólisma og inntak mannlegr-
ar reynslu órjúfanlega bundið
tærri ljóðlist. Ég marglas það.
Það er eitt þeirra ljóða sem við
endurtekinn lestur opinbera les-
andanum stöðugt nýja og óvænta
leyndardóma, vekja honum end-
urnýjaða gleði.“
Aðrar bækur Sigurðar A.
Magnússonar eru „Grískir reisu-
dagar“ (1953), greinasafnið
„Nýju fötin lceisarans" (1959) og
skáldsagan ,,Næturgestir“, sem
kom út nú í haust.
Til þess a3 moka fé
í ríkissjóð
Eysteinn Jónsson (F) tók
næstur til máls. Sagði hann, að
frumvarpið væri fylgifiskur geng
islækkunarfrumvarpsins og fjall
aði um skattlagningu á útflutn-
ingsatvinnuvegina, sem næmi
mörg hundruð milljónum króna.
í 6. gr. frumv.
væri tekin verð
hækkun á birgð
um útflutnings-
atvinnuveganna,
sem orðið hefði
vegna gengis-
lækkunarinnar,
og látin renna í
ríkissjóð. Þess
væru engin
dæmi og engin
sanngirni fælist
í því, þótt hins finnist dæmi,
að slíkar hækkanir hafi verið
teknar til þess að standa undir
útflutningsuppbótum. Hins veg-
ar hefði verið fullkomlega rétt-
mætt, að einhverju af gengis-
lækkunargróðanum hefði verið
varið til þess að létta á þeim
gjöldum skipa- og bátaeigenda,
sem á þá höfðu fallið vegna
gengislækkananna.
í 7. greýi væri gert ráð fyrir
að geysiþungir skattar yrðu lagð
ir á sjávarútveginn og tekin
upp sú stefna, að sjávarútveg-
urinn legði sjálfur til bróður-
partinn af því fé, sem fara á
til stofnlánadeilda sjávarút-
vegsins. Þessa stefnu taldi þing-
maðurinn óframkvæmanlega,
aðrar leiðir yrði að finna, fjár-
öflun fyrir stofnlánadeildina
ætti að vera sameiginlegt mál
atvinnuveg'anna allra og þjóð-
félagsins í heild. Þá sagði hann,
að með því að leggja sérstakan
skatt á til að standa undir ið-
gjaldggreiðslum til tryggingafé-
laganna hefði stjórnin gefizt
upp við viðreisnina, því að með
henni hefði verið lýst yfir, að
engar uppbótagreiðslur af hálfu
hins opinbera kæmu til greina.
Þá sagði þingmaðurinn að lok
um, að frumv. sannaði, að geng
islækkunin í sumar hefði ekki
verið gerð til viðreisnar at-
vinnuvegunum. Tekjur bátaút-
vegsins hefðu ekki hækkað um
einn einasta eyri, en útgjöld
stórvaxið. Með, þessu frumvarpi
gerði ríkisstjórnin svo ráð fyr-
ir að taka verulegan hluta af
þeim hækkunum, sem sjávarút-
vegurinn gat átt von á, með
hinum nýju sköttum. Augljóst
væri því, að gengislækkunin
hefði verið gerð til að moka
fé í ríkissjóð. Kvaðst ræðumað-
ur því sannfærður um, að þetta
frumvarp fengist ekki staðizt
og að því yrði breytt á þessu
þingi.
Breyta þarf
vátryggmgareglum
Lúðvík Jósefsson (K) taldi, að
í frumvarpinu fælist fyrst og
fremst þetta þrennt:
1. að taka skuli gengishagnað
af útflutnings birgðum og láta
hann renna í ríkissjóð til greiðslu
gengistaps vegna skuldar ríkis-
sjóðs við Greiðslubandalag Ev-
rópu og Evrópusjóðinn, 2/3 út-
flutningsgjalds á sjávarafurðum
framleiddum frá 16 febr. 1960
til 31. júní 1962 og að öðru leyti
til að létta byrðar ríkissjóðs
vegna áfallinna ríkisábyrgða 1
þágu atvinnuveganna;
2. að hækka stórkostlega út-
flutningsgjöld sjávarafurða;
3. að gjörbreyta starfsreglum
hlutatryggingans j óðs.
Kvað hann það
rétt hjá E.J., að
fyrir slíku væri
ekkert fordæmi.
þótt svipað hefði
verið farið að
áður með því, að
þessi hagnaður
rann beint inn I
uppbótakerfið
og var þannig
atvinnuvegunum
til góða.
Þá sagði hann, að með þessu
væri verið að. hækka útflutnings-
gjald sjávarafurða úr 2,9% í 7,4%
til 9,4% og ættu slíkar skattaálög-
ur hvergi sinn líka. Það væri
grundvallarmisskilningur hjá for
sætisráðherra, að gjöldin rynnu
aftur til sjávarútvegsins, þótt þau
rynni í sjóði hans, þar sem gjöld-
in koma með öllum þunga sínum
á viðkomandi ár. Sagðist hann og
hyggja, að ríkisstjórnin hefði
fengið um það ábendingu frá ein
um af sínum erlendu sérfræðing-
um, að það væri mjög óeðli-
legt, að stærsti atvinnuvegurinn
væri þannig klyfjaður gjöldum,
sem rynnu í lánastofnanir hans,
Þá sagði hann, að allmikið hefði
verið rætt um það, að breyta
þurfi vátryggingarreglum og
gjöldum sjávarútvegsins og væri
Framhald á bls. 23,