Morgunblaðið - 30.11.1961, Síða 11
Fimmtudagur 30. nóv. 1961
MORGV1SBLAÐ1Ð
11
Tilraun
til
sjálfsævisögu
Boris Pasternak: Til-
raun til sjálfsævisögu.
Geir Kristjánsson kýddi.
Útgefandi Helgafell '61.
STÆRÐ þessarar bókar verður
ekki ráðin af blaðsíðufjölda henn
ar, sem eru aðeins 136 talsins,
auk myndaarkarinnar: að efnis-
magni og bókmenntagildi stend-
ur hún vissulega í öfugu hlutfalli
við pappírinn sem hún er prent-
uð á.
Hvernig stendur á því að það
er ekki fyrr en að loknUm lestri
þessa kvers að maður veit eitt-
hvað að gagni um listir og menn-
ingarlíf í Kússlandi á árunum
frá aldamótum fram um 1930?
Ekki vantar þó að maður hafi
lesið ritgerðir og bækur frægra
lokaorðunum dregur hann saman
í stuttu máli endanlega afstöðu
sína til Ijóða sinna og listsköpun
ar:
„Eg hef þegar skýrt frá,“ segir
hann, „hve klofinn ég er í af-
stöðu minni til fortíðar minnar
sem skálds — bæði minnar eigin
og margra annarra. — Eg mundi
ekki hreyfa fingur til að bjarga
frá gleymsku meir en fjórðungi
þess sem ég hef samið. Hvers
vegna hef ég þá fallizt á að láta
gefa út safn af ljóðum mínum?
Astæðurnar eru tvær. Fyrri
ástæðan er sú að þrátt fyrir alla
vankanta á kvæðum minum, allt
sem þar er mér til skapraunar og
ama, má samt finna í þeim ýmis-
legt sem þar á að vera — fáeinar
son gerði af heimsfrægum kvæða
flokki hans:
Tólfmenningarnir
Pasternak segir:
„Blok skipaði ákveðið rúm í
æsku minni eins og í æsku ann-
arra jafnaldra minna. Honum
voru gefnir allir eiginleikar sem
stórskáld þarf að hafa----“.
Um ljóðstíl hans segir
Pastemak:
„Lýsingarorð án nafnorðs, um-
sögn án frumlags, uppnám, æs-
ing, feluleikur, knappleiki, þjót-
andi skuggar — í hvílíku sam-
ræmi var ekki þessi stíll við anda
síns tíma, pukrið, innilo'kunina,
moldvörpustarfið."
Leo Tolstoj var fjölskylduvin-
ur foreldra Pasternaks og kemur
hér við sögu, enn fremur Gorkí,
Verhaeren og Rilke. En einna
eftirminnilegust verður kynning-
in við byltingarskáldið Majakov-
ski, sem Pasternak dáði mjög
framan af ævi þeirra beggja:
,,Alvaran og ákæran í skáld-
skap hans — þung og ógnandi —
stakk furðulega í stúf við tilgerð
og tiktúrur samtímans — — —
þessi kvæði voru meistaraverk,
stolt og demonisk------næstum
eins og neyðaróp:
„Tími ég bið: þó þú sért blindur
og þær helgu myndir sem þú
málar séu klessuverk,
kldndu mynd af mér á tjald
okkar vansköpuðu aldar.
Tíminn hlýddi og gerði eins og
hann bað. Mynd hans er kornin
á tjald þessarar aldar, en hvílíka
spádómsgáfu þurfti ekki til að
sjá það fyrir þá !“
Aftur á móti gat Pasternak
ekki fundið neitt gott í skáld-
skap Majakovskís frá seinni ár-
um hans, utan eitt verk. Þó var
það einkum fyrir þann skáldskap
sem Stalin lét löggilda þá stað-
hæfingu, að hann hefði verið og
væri gáfaðasta og mesta skáld
okkar tíma. Fáum árum fyrr
hafði Majakovskí framið sjálfs-
morð.
Boris Pasternak
manna, bæði íslenzkra og út-
lendra, um Rússland þessa tíma-
bils. Öneitanlega hvarflar nú að
manni grunur um, að þeim hafi
verið ætlað annað hlutverk en
þjóna sannleikanum einum. Eitt
er víst: hér eftir mun spurt á
þessu eylandi, þar sem tvennum
eögum fer um allflesta menn og
málefni þar eystra, á meginlandi
byltingarinnar, spurt mun verða:
Hvað segir Boris Pasternak? —
1 fyrstu málsgrein fyrsta kafla,
*em nefnist „Frá bernsku minni“
cegir svo frá:
,,1 „Leiðarbréfinu", tilraun til
sjálfsævisögu, sem ég skrifaði á
árunum upp úr 1920, lýsti ég
þeim aðstæðum sem mótað hafa
lífsferil minn. Til allrar ólukku
spillti 'það bókinni, hvað hún var
tilgerðarleg, en tilgerð var höf-
uðsynd þessara ára.“
Víða í þessari bók gagnrýnir
liann sinn eigin skáldskap hlífð-
arlaust, en lýsir jafnframt ná-
kvæmlega þeim breytingum sem
verða smátt og smátt á viðhorfi
hans til stíls og máls í ljóðagerð-
inni, bæði hjá sér og öðrum, og
er sú skilgreining næsta girnileg
til fróðleiks og lærdómsrík. 1
nákvæmar og velheppnaðar at-
huganir. Seinni ástæðan er sú,
að ég hef nú nýlokið stærsta og
þýðingarmesta ritverki mínu, því
eina ritverki sem ég ekki skamm
ast mín fyrir og sem ég tek fulla
ábyrgð á. Það er skáldsagan
,,Zivagó læknir" og kvæðin sem
henni fylgja. Onnur kvæði mín
sem til hafa orðið á löngum tíma
og fyrirhugað er að taka í safnið
eru eins konar inngangur að þess
ari skáldsögu og ég lít á útgáfu
þessa safns sem undanfara henn-
ar.“
Ekki hefur enn orðið úr því í
Rússlandi að gefa út kvæðasafn
það sem Pasternak talar hér um,
og þessi síðari „Tilraun til sjálfs-
ævisögu" átti að fylgja.
Lýsingar Pasternaks á ýmsum
samtímamönnum sínum í hópi
listamanna eru skýrari, eftir-
minnilegri og ég hygg sannari i
þessari bók en kostur er á í öðru
lesmáli, sem mér er kunnugt um.
Vil ég þar fyrst nefna tónskáld-
ið Skrjabin, en þó sér í lagi ljóð-
skáldið Alexander Blok, sem á
Islandi er einkum þekktur af þýð
ingu þeirri, sem Magnús Asgeirs
„Upp úr þessu var farið að út-
breiða Majakovskí með valdboði,
eins og kartöfluna á dögum
Katrínar miklu. Þá dó hann í
annað sinn, og nú lagði hann ekki
sjálfur hönd að verki."
Einn eftirminnilegasti kaflinn
í „Tilraun til ævisögu" er hug-
leiðing um sjálfsmorð þessa
manns, og þriggja annarra stór-
skálda, sem einnig frömdu sjálfs-
morð, eftir að ógnarstjórn Stalíns
hófst í Sovétríkjunum:
,--------Við getum ekki gert
okkur neinar hugmyndir um þá
kvöl, sem er undanfari sjálfs-
morðs. Fólk sem verður að þola
líkamlegar pyndingar á kvala-
bekknum missir venjulega með-
vitund, þjáningarnar eru svo
ofsalegar, að þær verða sjálfar
til að stytta kvalastríð. En maður
sem þannig verður fórnarlamb
böðulsins er ekki búinn að vera,
þótt hann missi rænuna af kvöl-
um, hann er sjálfur nærverandi
til hinztu stundar, hann á enn
fortíð sína, minningarnar eru
hans, og ef hann kærir sig um,
getur hann fært sér þær í nyt,
hann getur sótt þangað styrk til
að mæta dauðanum.
En maður sem ákveður að
Sandur
og
Sær
eftir
Sigurjón
Jónsson
frá
Þorgeirsstöðum
25 sögur
og þættir
Verð kr. 135
(+ söluskattur)
Bókaútgáfan
Ftóði.
stytta sér aldur segir um leið
skilið við allt, hann snýr baki
við fortíð sinni, viðurkennir
gjaldþrot sitt, allar minningar
eru honum markleysa. Þær geta
hvorki veitt honum styrk né
bjargað honum, þær ná ekki leng
ur til hans. Samfellan í sálarlífi
hans er rofin, persónuleiki hans
liðinn undir lok. Og það sem
kemur honum endanlega til að
fremja sjálfsmorð er kannski
ekki fyrst og fremst einhver
óhagganleg ákvörðun, heldur
hitt hve sú örvænting er óbæri-
leg, þegar enginn er til að ör-
vænta, þessi þjáning, án þess að
nokkur þjáist, þessi bið sem er
svo tóm, vegna þess að lífið hef-
ur stanzað og gefur henni ekki
lengur neina fyllingu.
Mér virðist að Majakovski hafi
skotið sig af stolti, vegna þess að
hann ihafi fordæmt eitthvað í
sjálfum sér, eða eitthvað sem
var honum nákomið, eitthvað
sem sjálfsvirðingu hans var of-
raun að sætta sig við----------“.
Meðal þess merkasta við „Til-
raun til ævisögu" er hvað stórt
og voldugt baksvið blasir við
lesandanum bak við orðknappa
frásögn höfundarins. Auðséð er
að fyrir Pasternak vakir meðal
annars að sýna að gamla Rúss-
land fyrir byltinguna hefur ekki
verið nein andleg eyðimörk,
heldur ríki mikillar og fjölskrúð-
ugrar menningar. Enda liggur
þetta í augum uppi: Söng Rúss-
lands og hljómlist þekkja allir,
og hvar i heimi hafa stórbrotnari
skáldverk verið samin ?
Pasternak mun hafa lokið við
þessa bók um það leytið sem
hann fékk nóbelsverðlaunin, þó
hún nái eiginlega ekki lengra en
þangað til hann er hálffertugur
að aldri. Saga byltingarinnar er
ekki skráð hér svo nokkru nemi,
það er í bókinni „Zívagó læknir*
sem 'hún er sögð.
Geir Kristjánsson skáld hefur
þýtt bókina úx ensku.
Aftan við sjálfsævisöguna er
birt þýðing á eitthvað um 10
kvæðum Pasternaks. Hefur Geir
Kristjánsson þýtt þau beint úr
Rússnesku. Að sjálfsögðu get ég
ekkert um það fullyrt hvernig
•honum hafi tekizt það, en hitt er
víst, að öll er þessi bók rituð á
ágætu máli, litauðugu og þrótt-
miklu, og þar sem Geir Krist-
jánsson er sjálfur gott skáld, trúi
ég þvi að honum hafi tekizt að
túlka Pasternak rétt. 1 bókarlok
er prentað stutt æviágrip Paster-
naks, samantekið af þýðandan-
um.
Guðmundur Daníelsson.
TRÚLOFUNAR
H
R
I
N
G
A
R
ULRICH FALKNER
AMTMANNSSTÍG 2