Morgunblaðið - 03.12.1961, Page 6

8
MURGVISHLAÐIÐ
Sunnudagur 3. des. igg.
flCrístján Albertsson
Hoiuies Hafsteín
’ MORGUNBLAÐIÐ hefur
fengið leyfi höfundar til að
birta í dag upphafsorðin að
ævisögu Hannesar Hafsteins
eftir Kristján Albertsson,
þar sem hann gerir í stórum
dráttum grein fyrir skiln-
ingi sínum á sögulegu hlut-
verki skáldsins og stjórn-
málamannsins.
ÍSLENZKA þjóðin reisti Jónasi
Hallgrímssyni og Jóni Sigurðs-
syni fyrstum manna standmynd-
ir í miðri höfuðborg landsins,
en þar næst Hannesi Hafstein,
hinum eina sem átt hafði kraft
,og giftu til að lyfta merki
beggja hinna í lífi sínu og verki.
Hann er eini íslendingur, sem
í senn var bæði einn af fremstu
ljóðsnillingum tungunnar, og
einn vitrasti og farsælasti stjórn
málamaður landsins.
Kvæði hans komu sem heil-
næmur, vermandi vorþeyr í
erfiðri tíð, forboði gróðrar og
vaxtar. Hann var af þeirri
skáldafylking sem hófst með
Jónasi Hallgrímssyni, einn karl-
mannlegasti andi af skáldum
hins langa, kalda þjóðarvors.
Með honum kom ný gleði og
hreysti inn í hug þjóðarinnar.
Nafn stjórnmálamannsins er
tengt við þrjá af mestu sigrun-
um í frelsisbaráttu íslendinga.
I>að var hann sem 1901 fékk
loforð útlenda valdsins fyrir
því, að æðsta stjórn íslands
skyldi flytjast frá Kaupmanna-
höfn til Reykjavíkur. Sam-
bandslagafrumvarpið 1908 var
hans sigur, fremur en' nokkurs
annars, en með því hafði ísland
komizt meiri áfanga í átt til full-
frelsis en nokkru sinni áður.
Hafði engum íslendingi eftir
Jón Sigurðsson tekizt að þoka
dönskum stjórnmálamönnum við
líka langt til skilnings á rétti
og nauðsyn íslendinga til auk-
ins sjálfstæðis. íslenzkir kjós-
endur höfnuðu frumvarpinu með
samtals eitthvað yfir 1196 at-
kvæða meirihluta (atkvæði
komu ekki fram í einu kjör-
dæmi, af því að" þingmaður varð
sjálfkjörinn). En þar með var
frumvarpið sízt úr sögunni. Sú
réttarviðurkenning, sem í því
fólst, varð ekki tekin aftur,
hlaut að verða undirstaða allrar
frekari íhugunar sambandsmáls-
ins, bæði á íslandi og í Dan-
mörku, og hafa úrslitaáhrif á
þróun og endalyktir. Hinn næsti
áfangi varð hreint konungssam-
band og fullveldi, aðeins tíu ár-
um síðar. Það var Hannes Haf-
Stein sem 1913 fékk dönsku
stjórnina til að fallast á lög-
gildingu íslenzks fána. Það taldi
Valtýr Guðmundsson hans furðu
legasta afrek.
Hannes Hafstein fékk ungur
ást á Jóni Sigurðssyni, festu
hans og kappi, samfara hygg-
indum og hofi. Hann vissi
sig vinna í hans anda, þegar
hann fórnaði því sem fórna
varð, og skipta mundi litlu
þegar til lengdar léti, til þess
að fá borgið hinum mesta sigri,
sem unnizt hafði í sjálfstæðis-
baráttu landsins. Matthías Joch-
umsson lætur Jón Sigurðsson
hafa að einkunnarorði: „Aldrei
að víkja“. Aðrir sögðu orð hans
hafa verið: „Ekki víkja“, og í
samræmi við það yrkir Hannes
Hafstein: „Áfram bauð hann:
„Ekki víkja“.“ Þegar þessi mun-
ur barst í tal, sagði Hannes
Hafstein: „Faðir minn hefði
getað sagt: aldrei að víkja —
Jón Sigurðsson ekki. Til þess
var hann of mikill stjórnmála-
maður.“
Fátækleg og stundum ósæmi-
lega hlutdræg sagnfræði um síð-
ustu tíma íslenzkrar sögu reyn-
ir oft að halla á Hannes Haf-
stein, sumpart með gleymsku
eða þögn, um það sem hann
ávann, en sumpart af því virð-
ingarleysi fyrir sannleik og
réttri hugsun, sem er svo áber-
andi einkenni í opinberu lífi á
íslandi. Eimir þar víða eftir af
tilhneigingum, sem æfinlega
vakna þegar mikill foringi bíð-
ur ósigur, en andstæðinga ^ríp-
ur sigurfögnuður, sem er lengi
að kólna. Þó varð mörgum fyrri
andstæðingum snemma ljóst,
hvert lífsverk Hannes Hafstein
hafði unnið. Aðeins fáum árum
eftir dauða hans 1922 birtist
ávarp, þar sem skorað var á
þjóðina að reisa standmynd hans
í Reykjavík. Með því að undir-
ritendur voru fjölmargir af
merkustu mönnum landsins, og
þar á meðal ýmsir af eindregn-
ustu andstæðingum frumvarps-
ins frá 1908, má líta á þetta
ávarp sem fyrsta dóm sögunn-
ar um Hannes Hafstein — dóm
sem síðari tímar munu mörgu
og miklu við bæta. í ávarpinu
segir:
„Hvort sém litið er á Hannes
Hafstein sem stjórnmálamann
eða skáld, ann íslenzka þjóðin
honum svo mjög, að hann er
áreiðanlega einn þeirra manna,
sem hugir þjóðarinnar hafa mest
hneigzt að um síðustu manns-
aldra. Með afburða þreki og
lagni hefur hann átt svo mikinn
þátt í hvorutVeggja: að koma
! sjálfsforræðismáli þjóðarinnar
fram, og að hrinda réttarbótum
og framfaramálum hennar á-
fram, að fyrir það getur þjóðin
aldrei sýnt þakklæti sitt meira
en verðugt er.“
Sigrar Hannesar Hafsteins fyr-
ir þjóð sína verða ekki skýrðir
til neinnar fullnustu með þreki
hans og lagni, né vitsmunum.
Hann var töfrandi maður, í sjón
og framkomu. Það sem honum
varð ágengt í samningum við
útlent vald, verður aðeins skil-
ið til fulls samkvæmt því lög-
máli, sem Pascal orðar svo, að
ef vinna eigi aðra á mál sitt,
skipti meiru að þeim falli við
manninn sjálfan, sem á málinu
heldur, en við rök hans. Ungur
kynntist Hannes Hafstein áhrifa-
mesta andlegum leiðtoga í Dan-
mörku, Georg Brandes, sem
verður hugfanginn af þessum
íslendingi, fær sterkan áhuga á
íslenzkum bókmenntum og rétt-
indabaráttu, og fyrstur danskra
stórmenna talar máli Islands',
eindregið og kröftuglega. Þeir
sem taka við völdum í Dan-
mörku upp úr aldamótum hafa
allir orðið fyrir áhrifum af
Georg Brandes. Þegar Danakon-
ungar og danskir stjórnmála-
menn kynnast Hannesi Hafstein,
hafa þeir vafalítið ekki átt von
á því, að ísland ætti slíkan
mann, og fundizt eðlilegra en
áður, að virða stórlæti og metn-
að hinnar litlu þjóðar, sem bað
um viðurkenningu á sjálfstæði
sínu.
Myndir gefa enga eða litla
hugmynd um/áhrifin af persónu
Hannesar Hafsteins. -Öll ásýnd
hans og framganga var heill-
andi, bar með sér göfugart og
stórbrotinn mann, höfðingja og
skáld; stillta, virðulega karl-
mennsku, samfara heitri og
næmri lund; ástúðlegt glaðlyndi
og þunga alvöru, ljúfmennsku,
nærgætni, kurteisi, en undir

Hannes Hafstein
á ísafirði
niðri mikla og viðkvæma skaps-
muni, sem leyndust bak við fyr-
irmannlegt ógeð á taumleysi
og ofsa. Rómurinn var engum
öðrum líkur, dimmur, djúpsótt-
ur,hreimfagur, skapaður til að
flytja ljóð, alvörumál eða hátíð-
arræðu, með hægum þunga.
Hver sem man þessa rödd, heyr-
ir hana í öllum kvæðum Hann-
esar Hafsteins, og öllu sem hann
hefur skrifað. Hin blágráu augu
lágu djúpt, skin þeirra var sterkt,
tillitið fast, oftast milt. Það sóp-
aði að hinum stórvaxna manni
hvar sem hann fór, og þó var
framganga hans fullkomlega lát-
laus; náttúrlega tíguleg, eins og
konungs, og einna helzt í góðu
og stóru landi. Hann var oft
sagður konunglegur, líka áður
en menn renndi grun í hver
upphefð átti fyrir honum að
liggja. Alþingisrímurnar lýsa
honum svo, þegar hann kem-
ur á þing:
Sá var fyrða fríðastur,
fallega mjög sig bar hann,
kempa á velli, knálegur,
konunglegur var hann.
I ræðu sinni á Rafnseyri 17.
júní 1944 talar Sigurður Nordal
um hvernig öld af öld hafi bor-
ið „skugga íslands óhamingju á
æfi þeirra, sem máttu þykja
kjörnastir forvígismenn", og
minnir á hve margir þeirrg hafi
dáið fyrir aldur fram, eða ekki
notið sín. En með Jóni Sigurðs-
syni „eignuðust Islendingar mann
sem lánaðist — varð bæði gæfu-
maður sjálfur og gáefa þjóð
sinni .... Það er varla ofmælt,
að allt frá því, er Jón Loftsson
í Odda leið, hafi engum íslenzk-
um þjóðskörungi orðið svipaðs
gengis auðið.“
Hannes Hafstein varð næsti
þjóðforingi íslendinga eftir Jón
Sigurðsson sem varð mikils
gengis auðið. Honum áttum við
öllum fremur að þakka þá
sigra, sem unnust í sjálfstæðis-
baráttunni milli stjórnarskrár-
innar 1874 og sambandslaganna
1918. Hann var í fararbroddi á
einum hinum mestu og giftu-
samlegustu tímamótum í sögu
lands síns, þegar nýfengin inn-
lend stjóm og nýr framfara-
andi og stórhugur taka að leysa
ísland úr aldagömlum álögum
ófrelsis og fátæktar.
Hann verður öllum öðrum
fremur sá stjórnmálaleiðtogi
sem ísland þarfnast á þessum
tímamótum. Þegar hann varð
ráðherra fyrstur Islendinga,
varð Reykjavík höfuðborg í
nýrri og meiri merkingu en áð-
ur — og ekki sízt vegna þess,
hver maður settist í hið nýja
innlenda öhdvegi. Mönnum
fannst hann sjálfur, allt and-
legt atgjörvi hans og höfðing-
legur bragur, bregða gæfu-
bjarma og göfugum svip yfir
upphaf íslenzkrar sjálfstjórnar;
vekja hugboð um nýtt og betra
ísland, eggja krafta þjóðarinnar
til bjartsýni, menningar og
framtaks.
hækka aftari hluta efsta og
breiðasta pallsins (i stöllum),
koma þar fyrir sætum handa
söngfólki og hafa til taks
bogadreginn afturvegg, sem
nota mætti á tónleikum með
• Nýi hljómleika-
salurinn
Síðan hið nýja og glæsilega
samkomuhús háskólans kom
upp og hljómleikahald bæjar-
ins færðist þangað, hafa tón-
listarunnendur rætt mikið um
hinn nýja sal og hæfni hans
til að flytja þeim tóna frá
sviðinu, enda var búið að bíða
eftir slíkum sal með mikilli
eftirvæntingu. -
Nýlega stjórnaði dr. Róbert
Abraham Ottósson sinfóníu-
hljómsveit og blönduðum
kór, sem ásamt einsöngvurum
flutti stórt verk í þessum sal.
I tilefni af þessu, bað ég hann
um að segja lesendum Vel-
vakanda, hvað honum fyndist
um hljómburðinn í þessu nýja
samkomuhúsi. Róbert svaraði:
• Hvernig er
hl j ómbur ðurmn
Kynni mín af hij^mburði
hins nýja, veglega samkomu-
salar Háskóla íslands tak-
markast við (1) kynni áheyr-
anda — frá 6, og 11. bekk —
5 tveimur sinfóníutónleikum
og (2) kynni stjórnanda
— frá söngstjórnarpalli og
ýmsum öðrum stöðum í
húsinu — á æfingum og tveim
ur tónleikum þar sem flutt
var verk fyrir einsöng, sam-
kór (rúmlega 70 manns) og
sinfóníusveit.
Ósanngjarnt væri að kveða
upp dóm um hljómburð tón-
leikasalar, sem ekki er að öllu
leyti fullgerður eins o.g um-
ræddur samkomusalur — en
þar er fyrirhugaðri smíði
glerþaks yfir söng- og hljóm-
sveitarpalli enn ólokið. Er því
engin furða, þótt hljómburði
hússins sé ábótavant, enda.
munu margir áheyrendur hafa
sannreynt, að svo er.
Uppsetning glerþaksins mun
bæta aðstöðu söngvara, hljóð-
færaleikara svo og stjórnanda
uppi á sviðinu, og fagna ég
þeirri á.cvörðun forráða-
manna hússins að láta þetta
verk ekki dragast. (Glerþak
það, sem hér á í hlut, er úr
svonefndu „Plexiglas". Gegn-
ir það því hlutverki að endur-
varpa „hljómgeislunum“ til
þeirra, sem syngja og leika,
og auðvelda þeim þannig
nauðsynlega tónmiðun og tórt-
vörzlu.) Athugandi væri í
þessu sambandi, hvort ekki
ætti að ganga feti lengra og
hljómsveit og kór til þess að
beina hljómnum fram á við.
(Byggingarlag fremri pall-
anna er að mínum dómi ó-
hentugt til hljómsveitarleiks
—• en því verður sennilega
ekki breytt í bráð.)
Hin endurbætta heyrð á
söng- og leiksviðinu sjálfu
mun einnig koma hlustendum
að góðu notum. Hitt er þá
annað mál, hvort þeir gera sig
ánægða með tónsvörun („res-
ónanz“) áheyrendasvæðisins,
a. m. k. sumstaðar í húsinu,
Ég’ held að Jjyggingarfræð-
ingum nútímans sé oft og ein-
att fullmikið í mun að draga
úr endurómshæfni salar-
kynna, sem nota á til tón-
leikahalds og er ég ekki einn
um þá skoðun.
Með kveðju, yðar R.A.O. *
Reykjavík, 1. desember 1961,