Morgunblaðið - 16.12.1961, Side 2

2
MORCVNTtLAÐIÐ
Laugardagur 16. des. 1961
4

Xrisfmann Guðmundsson skrifar utfí^
M E N N T I R
B Ó K
Það er svo margt . . .
Eftir Gretar Fells.
Skuggsjá.
ÚT er komið í glæsilegum bún-
ingi fyrsta bindi af fyrirlestrum
Grétar Fells. Er þetta mikil bók
Og merkileg, og ber því mjög að
fagna, að þessir vinsælu fyrir-
lestrar hins ágæta brautryðjanda
guðspekinnar á fslandi birtast nú
í aðgengilegu ritsafni.
í formálsorðum getur höfundur
þess, að erindi þau, er koma 1
fyrsta bindinu, hafi áður birzt á
víð og dreif, en einkum í „Gang-
lera“, tímariti Guðspekifélags ís-
lands. Hafa allmörg þeirra verið
flutt í útvarp, en Grétar Fells er,
svo sem alkunnugt er, einn af
vinsælustu útvarpsfyrirlesurum
þessa lands. Hann hefur um ára-
tugaskeið unnið að því af miklum
dugnaði og ósérhlífni að útbreiða
fræði guðspekinnar, enda um
langt skeið forseti íslandsdeildar
alþjóðlega Guðspekifélagsins og
nú heiðursforseti hennar.
í formálsOrðum bókarinnar seg
ir höfundurinn svo um fyrirlestra
þá, er hún hefur að geyma: „Hér
er ekki um neitt trúboð að ræða,
— engan áróður, engan sáluhjálp-
arboðskap, — aðeins frjálsar hug
leiðingar um háleit og mikilvæg
efni, sem allir munu fyrr eða
síðar verða að taka afstöðu til, —
að einhverju leyti að minnsta
kosti — og það er von og ósk
höfundarins, að þessar hugleið-
ingar eigi eitthvert erindi til ein-
hverra — að minnsta kosti til
þeirra, sem leyfa sér þann mun-
að — að hugsa“.
Það er rétt, að höf. rekur aldrei
beinan áróður fyrir skoðunum
sínum, en hitt vil ég ekki skrifa
undir, að boðskapur hans sé ekki
„sáluhjálplegur". En um orð má
ætíð deila.
í fyrsta erindinu: „Er Guð til?“
lýsir höf. sálarástandi sínu á þeim
stundum, er hann kallar „hug-
Ijómunarauknablik" sín — „Þeg-
ar dyrnar hafa opnazt inn í mína
eigin sál“, eins og höf. kveður
að orði, og hann sér og finnur
Guðdóminn í öllu hinu skapaða.
Ástand þetta er mörgum dulfræði
nemendum kunnugt, og raunar
fleirum, — kristnir menn hafa
kallað það að „finna náðina“.
Gretar Fells kallar það á skáld-
legu máli „angelusklukku eilífðar
innar“.
Fróðlegt erindi Og gott er
„Meistarinn og vegurinn", er
fjallar um veginn til mannlegrar
fullkomunar Ræðir höf. þar nokk
uð um tilveru hinna svonefndu
Meistara og skírskotar til ýmissa
bóka um þetta háleita efni, svo
sem hins ágæta og víðfræga
verks Cyril Scott: „The Initiate
in the New World“. — Næsta
erindi fjallar um örlögin eða at-
hafnalögmálið — hvernig það
stjórni lífi mannanna og hversu
þeir megi komast úr viðjum þess.
Er þar ritað af skírleik og mann-
viti Karma. Þá eru minningarorð
um hið ágæta, arabíska skáld,
Kahil Gibran, höfund „Spámanns
ins“, er Gunnar Dal þýddi af
snilld.
í erindi, sem nefnist „Lögmál
Grétar Fells
hringsins", ræðir höf. um endur
holdgunarkenninguna, en kenn-
ing sú hefur á síðari árum rutt
sér mjög til rúms meðal hugs-
andi manna í hinum vestræna
heimi. Eins og flestum mun kunn
ugt, er hún trúaratriði þvínær
helmingi mannkyns og hefur ver-
ið það um aldaraðír. Þykir hún
gefa viðhlítandi skýringu á mörg
um þeim fyrirbærum lífsins, er
að öðrum kosti væru óskiljanleg
með öllu. — Stutt en snjallt er-
indi fjallar um trúarbrögð nátt-
úrunnar, annað um „Trú og guð
speki“; þá er spjall um „Kirkju
Og kristindóm“.
Um Pythagoras fjallar eitt er-
indið, og er þar í stuttu máli sagt
frá æviatriðum ög kenningum
þessa mikla dulspekings Og stærð
fræðings. Erindi þetta er gott
dæmi um beztu fyrirlestra Gret-
ars Fells: Ijóst og skilmerkilegt,
en gert af slíkum einfaldleik, að
hvert mannsbarn fær skilið. —
„Draumar" nefnist næsta erindi,
en síðan tekur höf. til meðferðar
„Guðsmynd guðspekinnar". Þá
er stutt erindi um „Hatha Yoga“,
síðan fróðlegur fyrirlestur um
Ralph Waldo Emerson. Þá er
fyrirlestur um „Tagore og skóla
hans, Santiniketan“. Þá er dul-
spekilegt erindi, er nefnist „Hvað
er heilagt líf?“
Um rétta öndun fjallar erindið
„Silkiþráðurinn". Annað erindi
nefnist „Sambandsmálið" Og
fjallar um kenningar andatrúar-
innar eða spíritismans. Þá er
„Bókstafurinn og andinn", þar
sem höf. tekur til meðferðar hætt
una, er felst í bókstaflegum skiln-
ingi á trúarbrögðunum.
„Dulfræði Og dulspeki", „Und-
ir austrænni sól“, „Gyðingurinn
gangandi" „Gríman", og „Eigum
vér að biðja?“ eru prýðileg er-
indi, full af lífspeki, sem fram er
borin í skýru og oft skáldlegu
máli. „Vígsla dauðans“ er mjög
fallegt og skáldlegt erindi, sem
lesandanum mun verða minnis-
stætt og svo er um fleiri af fyrir-
le'strum þessarar bókar, sem hér
eru ekki nefndir.
Draumar og Dulrúnir.
Eftir Hermann Jónasson.
Ásamt skýringum á eðli og
uppruna drauma eftiT Krist-
in Björnsson, Erlend Har-
aldsson og Þorstein Guðjóns-
son.
Formáli eftir Gretar Fells.
Eftirmáli eftir Erlend Har-
aldsson.
Hliðskjálf.
ÞÆR bækur báðar, „Draumar“
og „Dulrúnir", sem hér eru út-
gefnar í einu bindi, voru á önd-
verðri öldinni kunnar um land
allt og mikið um þær rætt. Her-
mann Jónasson frá Þingeyrum,
eins og hann oftast var nefndur,
var maður virtur vel, enda for-
ystumaður í búnaðarmálum og
garpur hinn mesti á því sviði.
Þóttu draumar hans Og duvitran-
ir að vonum hin merkilegustu fyr
irbæri og maðurinn margvís, en
þó var mest rætt um „Njálu-
draum“ hans, en í draumi þeim
vitjaði Ketill úr Mörk Hermanns
og leiðrétti ýmsar missagnir í
Njálu, einkum viðvíkjandi vigi
Höskuldar Hvítanesgoða. Man ég,
að ýmsum þótti hæpið að trúa
þeim draumi, en aðrir voru al-
búnir til þess. Sem sönnunar-
gagn dulskynjunar Hermanns
Jónassonar eru aðrir draumar
auðvitað merkilegri, þótt ekki
fjalli þeir um jafndtramatíska
hluti.
Hið nýja forlag guðspeki-
nema, Hliðskjálf, hefur valið vel
að senda þessar ágætu bækur
Hermanns Jónassonar á markað-
inn, en frumútgáfurnar eru fyr-
ir löngu uppseldar, og hygg ég,
að margan fýsi að lesa skil-
merkilega frásögn þessa gáfaða
búnaðarfrömuðar af dulrænni
reynslu sinni og draumum. Auk
þess eru í bókinni fjór,ar fróð-
legar greinar um uppruna og eðli
drauma, eftir unga guðspeki-
nema, fróðlegur formáli um höf
undinn sjálfan, Hermann Jónas-
son, eftir Gretar Fells, og stuttur
eftirmáli eftir Erlend Haralds-
son, þar sem hann gerir grein
fyrir útgáfunni.
Hermann Jónasson frá Þing-
eyrum var um marga hluti hinn
merkasti maður. Hann aflaði sér
góðrar menntunar, gekk á Bún-
aðarskólann á Hólum, en síðan á
Landbúnaðarháskólann í Kaup-
mannahöfn um 6 mánaða skeið.
Auk þess stundaði hann í Dan-
mörku verklegt nám, en hvarf
síðan heim til íslands. Vann hann
í fyrstu að ýmsum landibúnaðar-
störfum, en stofnaði þvínæst
Búnaðarritið, er hann gaf út í
þrettán ár, og tók loks við skóla
stjórn á Hólum í Hjaltadal. Sá
hann þar einnig um bústjórnina
og þótti fremdarmaður í hví-
vetna. Þá reisti hann bú á Þing-
eyrum, því forna höfuðbóli, er
hann keypti, og bjó þar við mikla
rausn um níu ára skeið. Alþing
ismaður var hann nökkur ár og
var þá kunnur fyrir þegnskyldu-
hugmyndina, er hann kom fyrst-
ur fram með á þingi.
Líf Hermanns Jónassonar var
viðburðaríkt, segir Gretar Fells
sögu hans í formála fyrir bók-
inni.
Bók þessi er forvitnileg mjög
og girnileg til fróðleiks um þá
hluti, er hún fjallar. Frásögn
Hermanns Jónassonar er ávallt
skýr og skilmerkileg, Og ekki
verður um það efazt, að höfund-
urinn er traustur drengskapar-
maður, og eykur það stórlega
gildi bókarinnar.
Ástir Dostoévskys.
Eftir Marc Slonin.
Hersteinn Pálsson þýddi
ísafoldarprentsmiðja.
I formálsorðum segir svo um
bók þessa, að hún sé „byggð á
vandlega könnuðum heimildum
varðandi ástalíf Dostoévskys“.
En fljótt á litið virðist bókin
frekar byggð á ómerkilegum
kjaftasögum og löngun höfundar
hennar til að snaga í kynferðis-
lífi hins mikla skálds, Dostoév-
skys, en ást á sannleika og sannri
vísindamennsku. Ekki fæ ég bet-
ur séð en að allmargar, jafnvel
flestar af fullyrðingum hans um
kynferðislegt óeðli Dostöévskys
séu' byggðar á afar lausum og
hæpnum forsendum. Höf. hefur
á sér yfirskin velvildar í garð
skáldsins og lætur sem hann vilji
halda vel á öllu, en það er eng-
inn vandi að sjá hrosshófinn nið-
ur undan buxnaskálminni hjá
honum, og fyrir þá, sem hafa
gaman af að þefa af fúlu hug-
myndaflugi kj aftakerlinga, er
bók þessi hreinasta gullnáma.
Slonin slær þann varnagla, að
allir, sem velviljaðir hafa verið
Dostoévsky og um hann hafa
skrifað, hafi vísvitandi reynt að
leyna öllu, sem miður var í fari
hans. Þetta er höfundinum auð-
vitað bráðnauðsynlegt, til þess
að hann geti látið ímyndunarafl
sitt hafa því frjálsara athafna-
svið, en svo er fyrir þakkandi,
að þessi túlkun á einkalífi hins
mikla, rússneska skálds, hefur
ekki af mörgum verið talin mikils
verð.
Slonin talar mikið um sálfræði,
en virðist meina með því orði
aðeins eina túlkun hennar, nefni-
lega hina kynórakenndu sálarlífs
rannsökun Freuds. Freud var auð
vitað mikilsverður vísindamaður,
sem ruddi nýjár brautir, ekki ó-
merkar, en kenningar hans eru
einkar vel til þess fallnar að mis
nota þær, Og hafa margir litlir
karlar fært sér það í nyt, þar á
meðal Marc Slonin. Sem betur
fer, hafa svo aðrir menn, greind-
ari og góðviljaðri en höfundur
bókar þessarar, rannsakað sálar-
líf hins mikla, rússneska höfund-
ar, og á öðrum og heilbrigðari
BOKASÝNING í listamanna-
SKALANUM Opin kl. 2-10, síðasti dagur
ALLAR BÆKURNAR Á SÝNINGUNNI ERU TIL SÖLU
Bætt hefur verið við glæsilegu úrvali af listaverka-
bókum, ævisögum með myndum, bókum um forn-
leifafræði, skrautlegum barnabókum o. fl. glæsileg-
um bókum til jólagjafa.
Notið Jbe/fa einstaka tækifæri
Komið í Listamannaskáiann í dag og
kaupið glæsilegar jólabækur
Op/ð tii ki. io SnttbjötnJónsson&0).h.f
THÍ fmri >cm p'xivenOP
forsendum. — Þegar Slonin er að
lýsa Dostoévsky, vaknar iðulega
sú spurning í huga lesandans,
hvort hann sé ekki frekar að
lýsa sjálfum sér sem görnlum,
nautnasjúkum manni, er getur
ekki fullnægt leiðinlegum óskum
sínum í veruleikanum, en verður
að leita þeim útrásar í heimi
hugmyndaflugsins. Og það er
slæmur fnykur af þeirri starfsemi
hans.
Aðalkvenpersónur bókarinnar
eru þrjár, og var Dostoévsky
kvæntur tveimur þeirra, Maríu,
er hann missti eftir nokikurra
ára sambúð, og Önnu, er giftist
honum ung og lifði mann sinn
þrjátíu og átta ár. Auk þess er
tæpt á því, að skáldið hafi átt
vingott við fjölda annarra
kvenna: „vændiskonur, giftar
hugsjónakonur, heimskonur, fagr
ar og öllum óháðar, og ungar
stúlkur, ,sem sóttust eftir nautn-
um og fórnuðu sér fúslega", eins
og höf. kemst að orði.
Engum þarf að koma á óvart,
að rithöfundar beri sömu þarfir
í blóði og aðrir karlmenn, og
verður þeim naumast lagt það til
lasts, nema síður sé. Af öllum
þeim bókafjölda, sem ég hef les-
ið um Dostoévsky, og af bréfa-
söfnum hans, er ég einnig hef
lesið, verður ekki ráðið, að hann
hafi á nokkurn hátt verið óreiðu-
maður urn kvennafar né haldinn
sjúklegum tilhneigingum, eins og
höfundur þessarar bókar full-
yrðir. Þótt skáldsögur Dostoév-
skys fjalli alloft um sjúkan sefa,
er það alls engin sönnun þess, að
höfundurinn hafi sjálfur þjáðst
Dostóévsky
af geðflækjum eða rangsnúnu
kynlífi. Sendibréf og minninga-
bækur ýmissa kvenna, er kunnar
voru sumar hverjar af flestu öðru
en dygðum, verða heldur ekki
teknar sem sönnunargögn fyrir
spilltu kynlífi skáldsins, því að
flestir munu fra eigin reynslu ,
sinni kannast við það, að slíkar
konur eiga til að segja frá ásta-
draumum sínum'og ímyndunum
sem raunveruleika.
Aðalsönnun bókarhöfundar um
skríngilegar athafnir Dostoév-
skys í kynferðismálum hefur
hann úr bréfum skáldsins sjálfs
til önnu, konu hans, — sérílagi
þeim setningum, er frúin hefur
strikað út úr bréfunum og ólæsi-
legar eru. Þykir Slonin þessum
einkum athyglisvert, að skáldið
kyssir konu sína víðar en á
munninn! Veltir hann um það
vöngum oft og mikið, þar til les-
andinn spyr sjálfan sig: hvaða
blessaður' auli er þetta eiginlega!
Annað hvort er maðurinn algjört
fífl í ástamálum eða bókin er
með vilja skrifuð af illgirni til
að gera hið mikla skáld tor-
tryggilegt í augum almennings.
Því verður svo ekki neitað, að
bókarhöfundur er vel ritfær, frá
sögn lipur og skipuleg og bókin
vel byggð. En sálfræðileg rann-
sökun hans er frumstæð og gam-
aldags — að ekki sé verra sagt
um hana. Og í bókinni allri gæt-
ir mikils tvískinnungs: hróss og
aðdáunar öðru veifi, er bókar-