Morgunblaðið - 16.12.1961, Page 19

Laugardagur 16. des. 1961
MORGUNBLAÐIÐ
19
„DALAMENN“
EFTIR SÉRA JÖN GUÐNASON
Æviskrar 3500 Dalamann 1703-1961
TJT er komið merkilegt og mynd
arlegt rit um íslenzka mann-
fræði, „Dalamenn, æviskrár
Jón Guðnason.
— Bókmennfir
Framh. af bls. 6.
að Sigurður kunni líka full tök
á einfaldleika listarinnar, þegar
hann vildi það við hafa, og hef-
ur því fangið upþreisn æru sinn,-
ar sem skáld hjá síðari kynslóð.
Sigurður Breiðfjörð dvaldi í
jþrjú ár á Grænlandi, ráðinn
þangað sem beykir og til þess að
kenna Skrælingjum nýjar veiði-
aðferðir, en var svo svikinn um
viðurkenningu stjórnarinnar og
'laun fyrir þann starfa. En hann
skrifaði líka þátt um veru sína
þar í óbundnu máli, og birtist
hann nú í leiðréttri útgáfu, sem
Eiríkur Hreinn Finnbogason
magister hefur séð um, en Bók-
fell sett á markað, og er það
prýðilegt kver að öllum frágangi,
skreytt myndum eftir Jóhann
Briem. Þar kemur fram mynd af
ioðrum Iþætti í skapgerð hins
ólánssama skálds en sú, aem
venjulega blasir við, þegar
jninnst er ævi hans, þarna er
ekki á ferð ræfillinn, sem hafði
orðið að segja sig til sveitar,
dæmdur til hýðingar fyrir fjöl-
kvæni, heilsulaus af drykkjuskap,
með giftingarhring konu sinnar
eettan að veði fyrir fátæklegri
líkkistu, sem rekin var saman
utan um hann dauðan. Hér kynn
umst við manni, sem sýndi bæði
dugnað og þrek í svaðilförum
heímsskautabyggðarinnar, en
líka áhuga fyrir sögu þess ís-
lenzka kynstofns, sem 'hafði týnst
í þessu harðbýla landi norður-
hjarans. Áhugi Sigurðar Breið-
fjörðs og fræðafýsn hans knýr
hann til að leita uppi íslenzkar
fornmenjar í Grænlandi, hvar
sem þær var að finna, og jafnvel
mæla upp allar þær rústir, sem
Islenzk mannabyggð þar í landi
| hafði lájið eftir sig. Þykir mér
1 |það trúlegt, að þétta rit hans
i hafi talsverða vísindalega þýð-
I ingu fyrir sögulegar rannsóknir
á Grænlandi, því að ýmsar forn-
er menjar geta gengið úr sér á
Bkemmri tíma en þeim 130 árum,
sem liðin eru frá dvöl hans þar.
I Þó að skáldið bætti sér upp
glataða sjálfsvirðingu, glataðar
vonir og glataðar ástir með flösk
unni, eins og slíkum mönnum er
títt, svo að notuð séu orð útgef-
ans, þá sýnir þessi litla bók,
svo að ekki verður um villzt, að
í Sigurði hefur búið miklu meira
mannsefni en oft hefur verið
italið. Fyrir tæpum hundrað ár-
tun var skáldinu reistur einfald-
ur minnisvarði í kirkjugarði
Reykjavíkur. Með þessari nýju
útgáfu Grænlandsbókar hans er
manninum Sigurði Breiðfjörð
areistur veglegur minnisvarði, sem
hann á fyllilega skilið.
* P. Kolka.
1703—1961“, eftir séra Jón
Guðnason. Þetta er mikið verk
í tveimur bindum, alls 1067
blaðsíður. í því eru æviskrár
3500 búenda og margra annarra
í Dalasýslu á árunum 1703—
1961. Elzti bóndi í sýslunni árið
1703 var fæddur um 1616, en
yngstu bændur þar 1961 eru
fæddir 1937, svo að alls er 321
ár milli fæðingarára.
Æviskránum er skipað þann-
ig, að hver sveit er út af fyrir
sig, og æviskrám síðan raðað
eftir bæjum. Byrjað er að rekja
syðst í sýslunni, á Gunnarsstöð-
um í Hörðudal, og endað nyrzt,
á Kleifum í Gilsfirði.
Myndir efu í ritinu af nær-
fellt 1400 nafngreindra manna.
Eiztu myndirnar eru af Jóni
stúdent Eggertssyni á Ytri-
Fágradal og kónu hans, Krist-
ínu Skúladóttur, én þau eru
fædd 1800 og 1808.
Þó að ritið sé kennt við Dala-
menn og fjalli aðallega um þá,
eru þar einnig miklar upplýs-
ingar um ættir fólks víðs vegar
um land allt. Tekur þetta að
sjálfsögðu mest til nágranna-
sveita og sýslna, en jafnvel svo
fjarlægur landshluti sem Aust-
urland er þar ekki undanskil-
inn.
Ritverk þetta á sér langan
aðdraganda. Árið 1955 gaf höf-
undur út ritið „Strandamenn,
æviskrár 1703—1953“. Áður en
hann hóf að fullsemja það rit,
hafði hann unnið sama undir-
búningsverk um íbúa Dalasýslu
Lækningin
eftir Ingveldi Gísla-
dóttur
MEÐAL hinna mörgu bóka, sem
nú eru á boðstólnum, er að
minnsta kosti ein fyrirferðalítil
en efnismikil. Bókin heitir Lækn
ingin, og er eftk Ingveldi Gísla-
dóttur.
Þarna er sönn saga af sjúk-
dómsbaráttu stúlkubarns frá því
þar var tveggja ára og til 11 ára
aldurs. Þá kom lækningin með
snögglegum hætti einn vormorg-
un.
Mig langar til að vekja athygli
á þessari bók. Hún er óvenju-
leg, því að þótt vitað sé, að tölu-
vert mörg börn heilsutæp í
benrsku hafi komizt upp og náð
góðum þroska, þá man ég ekki
eftir að hafa lesið um þetta
neina svipaða sögu og þessa.
Frásagnarmátinn er látlaus og
greinangóður. Maður fylist með
þessu bami gegn um árin, skynj-
ar baráttu þess, vonir og von-
brigði og undrast hvað lítið barn
getur verið mikil hetja. Einnig
hlýtur lesandinn að finna til með
foreldrunum, sem öll þessi ár
lifa milli vonar og ótta. Býsna
mikil spenna er í þessari blátt
áfram frásögn. Alltaf var eitt-
hvað verið að reyna. og eftir-
væntingin eykst eftir þVí sem á
líður. Margir voru læknarnir,
sem til var leitað og alir gerðu
þeir það, sem í þeirra valdi stóð,
þótt batinn dægist.
Hér eru skýr dæmi um ótrú-
Iegt úthald og styrk hins barns-
lega trúartrausts, og óþreytandi
umhyggju og viðleitni móðurinn
ar, sem vakir og biður fyrir sjúku
barni sínu. Og allt í einu verður
litla stúlkan heilbrigð. „Krafta-
verk“ segir móðir hennar Þeir,
sem trúa á kraft Krists munu og
geta fallizt á það með gleði. Ef-
laust munu þó sumir koma með
einhverja aðra skýringu. En at-
hyglisverð og merkileg er þessi
frásögn, og öllum hollur lestur.
Tilvalin jóagjöf er bókin, þótt
ódýr sé, ekki sízt handa ungling
um. Hún mun fást bæði í fsa-
fold, Bókabúð Braga og Máls &
Menningar.
Þorst. Bjömsson.
Tvær íslenzkar skáld-
sögurog tvær þýddar
og fleiri nágrannahéraða. Segir
höfundur í formála, að það
starf hafi komið af sjálfu sér,
þar sem tengsl voru svo náin,
að ekki var hægt að gera einu
héraði skil, nema önnur væru
könnuð á sama hátt. Segist
höfundur ekki hafa viljað hætta
við hálfnað verk, enda skorti
ekki hvatningar. Hafa Dala-
menn haft mikinn áhuga á út-
gáfu verksins.
Þótt „Dalamenn" sé stórt
tveggja binda verk, er samt enn
óbift mikið efni, sem ekki var
hægt að láta fylgja með að
þessu sinni. Það eru kaflarnir
„Dalamenn í Vesturheimi" og
„Dalamenn utan héraðs“. Myndu
þeir kaflar fylla væna bók.
Æviskrár vesturfara eru á sjö-
unda hundrað.
Höfundur hefur viðað að sér
talsverðu efni til æviskráa íbúa
í nágrenni Strandasýslu og
Dalasýslu, aðallega í Norður-
ísafjarðarsýslu og Austur-
Barðastrandarsýslu, en einnig í
Vestur-Barðastrandarsýslu, Snæ-
fellsness- og Hnappadalssýslu
og Mýrasýslu.
Prentsmiðjan Leiftur annað-
ist prentun ritsins, en Bókfell
hf. sá um bókband. Er hvort
tveggja vel og traustlega af
hendi leyst.
irti*. Petur Freuchen.
BÓKAFORLAG Odds Björnsson-
ar á Akureyri hefir sent blaðinu
tvær skáldsögur eftir Ingibjöngu
Sigurðardóttir. Heitir önnur
„Sýslumannsdóttirin" Og fjallar
um sveitalíf og ástir, en hin ber
nafnið „Bylgjur" og gerist við
sjávarsíðuna. Þar eru ástirnar
ofnar sjómennskunni. Ingibjörg
Sigurðaróttir hefir áður látið frá
sér fara þrjár skáldsögur.
Þá hefi sama forlag gefið út
skáldsöguna „Fallið“ eftir Nóbels
verðlaunahöfundinn Albert Cam
us í þýðingu Lofts Guðmundsson
ar. Sagan fjallar um lögfræðing
í París, sem segir sögu sína. —
Koma fram margar áleitnar
spurningar, sem leita á lesand-
ann, þegar sögumaður reynir að
réttlæta gerðir sínar. Bókin heit
ir á frumimálinu „La Ghute“.
Að síðustu hefir blaðinu borist
þýdd skáldsága frá POB eftir
Silfurþræðir. Sögur. Útgef-
anði: Bræðralag — Kristilegt
félag stúdenta. Efnið völdu:
Árelíus Níelsson, Gunnar
Ámason og Jón Auðuns.
Þ A Ð vill oft fara svo í því
mikla flóði bóka, er rennur út
úr prentsmiðjunum síðustu vik-
urnar fyrir jól, að ýmislegt
verður undir, og má þá ganga
að því vísu, að það er ekki
fremíur það léttvægasta. Fyrir
jólin í fyrra kom út sú litla
bók, er að ofan greinir, en svo
virðist, að jafnvel hvorki bók-
salar né kaupendur hafi veitt
henni mikla athygli. Ég vildi
aðeins benda á það með þessum
línum, að þessi bók er enn fá-
anleg, og ekki síður, að hún á
það fyllilega skilið, að henni sé
ekki gleymt, þegar valdar eru
jólabækurnar handa yngri les-
endunum. Hún hefur inni að
halda tuttugu smásögur og frá-
sagnir fyrir börn og unglinga,
eftir ýmsa höfunda, erlenda og
innlenda, og suma heimskunna
snillinga. Um efnisvalið að
4-----------------------------
Arthur Hailey og ber hún náfnið
Hinzta sjúkdómsgreiningin, bók
um ástir, líf og dauða innan
veggja sjúkrahússins. Þýðinguna
hefir Hersteinn Pálsson gert, en
bókin heitir á frummálinu „The
Final Diagnosis".
Ingibjörg Sigurðardóttir
öðru leyti ættu nöfn þeirra, er
valið hafa, að vera næg trygg-
ing fyrir því, að hér birtist hollt
lestrarefni og mannbætandi fyr-
ir unga og gamla, en hitt kem-
ur mönnum ef til vill meira á
óvart, að þessar sögur eru
einnig hinn bezti skemmtilestur
og margar hverjar svo spenn-
andi, að maður leggur ekki frá
sér bókina, fyrr en sagan er
búin. Fyrir alla þá, er segja
vilja unglingum skemmtilegar
og góðar sögur, er þessi bók
einnig hin bezta stoð. Bókin er
skreytt nokkrum fögrum og
prýðilega prentuðum myndum,
þar á meðal tveim af listaverk-
um Einars Jónssonar. Að öllu
samanlögðu hygg ég ýkjulaust^
að þessi bók sé í hópi hinna
beztu barna- og unglingabóka,
er birzt hafa á íslenzku síðari
árin.
Björn Magnússon.
• Árósum, 7. des. NTB-RB
Fimm norskir sjómenn særðust
hættulega í höfninni í Árósum í
dag.
Silfurþræðir
Bók eftir Freuchen
og ferðasaga frá Arabíu
SLÉTTBAKURINN eftir Peter
Freuchen í þýðingu Jóns Helga-
sonar ritstjóra er nýkomin út
hjá Skuggsjá. Þetta er saga um
harðgerða menn í miskunnar-
lausu umhverfi. Sagan gerist á
þeim tíma, er seglskip voru not-
uð til hvalveiða við Grænland
og það var engin lystisigling,
s'em beið þeirra ,er til þessara
veiða völdust, og járnhnefar
Keilars skipstjóra voru ekki
mjúkir viðkomu.
Við kynnumst margs konar
fólki í þessari bók, — Gyðingn-
um Móses, sem seldi hvalveiði-
skipstjórunum menn, skipstjór-
anum Sunday ,sem lét lífið, þeg-
ar Eskimóastúlka reif upp sár
hans eftir holskurð, og síðast
en ekki sízt Kellar skipstjóra,
sem sendi skútuna hlaðna heim,
tvisvar á ári, en gat ekki sjálf-
ur stigið fæti á land í Boston
vegna hroðaverka, sem hann
var sekur um. Hann hefur vet-
ursetu norður í óbyggðunum
hvað eftir annað, og hvert ár
„missir“ hann me»n. Loks kem-
ur lögreglan að sækja hann.
Á heimleiðinni siglir hann skút-
unni í strand í gegnum brim og
boða.
SANDUR OG SÓL, ný bók
eftir ferðagarpinn heimskunna,
Danann Jörgen Bitsch.
Skuggsjá hefur sent frá sér
ferðabók eftir danska ferðalang
inn Jörgen Bitsch. Segir þar frá
ferðum hans um Arabíu. Þetta
er frásögn frá landi hinna miklu
auðna, fornlegu lífshátta, fátækt
ar og auðæfa. Þar ríkir unaður
og áþján miðaldanna enn við
hliðina á nútíma munaði og
framförum. Arabía er lokað
land, í margri merkingu. Þar
má t. d. ekki taka ljósmyndir,
því það hefur spámaðurinn
bannað. En Jörgen Bitsch, sem
er afburðasnjall ljósmyndari,
lét það ekki á sig fá. Hann
smyglaði myndavélum inn í land
ið og tók þar fjölda ljósmynda.
Eru 55 litmyndir í þessari bók.
Framköllun
Kopering
★
Fljót afgreiðsla.
Sendum gegn póstkröfu.
Fótófix
Einar Ásmundsson
hæstaréttarlögmaður
Lögfræðistörf - Fasteignasala
Austurstr. 12 3. h. Sími 15497
UNGLINGA
vantai til að bera blaðið í eftirtalið hverfi
FJÓLIGÖTU
FLÓKAGÖTU
IHornvmliTaít iö