Morgunblaðið - 17.12.1961, Blaðsíða 4
4
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudaguí 17. des. 1961
myndum
Helgafell 1961.
Fyrsta bindi bókaseríunnar
„ísland í máli og myndum“ kom
út í fyrra. Þvi voru gerð noklcur
skil hér í blaðinu á sínum tíma
Og verður það nú iátið nægja að
mestu, aðeins gerður lítilsháttar
samanburður á því og nýja heft
inu undir lok þessarar greinar.
Hefti þetta er 96 síður, þar af
er lesmálið 78.
Höfundar textans í ár eru 13.
Þáttum þeirra er raðað í bókina
eftir stafrófsröð höfundanna.
Skal nú með fáum orðum vikið
a3 þeirn öllum í sömu röð:
Arnór Sigurjónsson: „Fótsár af
aevinnar eyðimörk einn nnaðs-
blett fann ég------“
Þátturinn fjallar um 10 ára
búskap höfundar á jörðinni
Þverá í Dalsmynni í Suður-Þing-
eyjarsýslu, frá 1942—1952. Þetta
er öðrum þræði greinagóð lands-
lagslýsing bújarðarinnar Þverá
og næsta umhverfis hennar. En
ihinum þræðinum er hér slegið
á hina sígildu strengi um innra
gildi bændalifsins, þar sem jörð-
in og fénaðurinn og sjálfar árs-
tíðirnar verða fagnaðarupp-
ST'retta og andleg fullnæging, um
lejð og vinnan gefur björg og
brauð. Blessaðir séu þeir tímar
þegar alit leikur í lyndi, en ekki
skal þó heldur undan erfiðleik-
unum kvartað. Eftir á reynast
þeir sigurhrós þess fólks sem yf-
irvann þá, ómissandi grunnlitur
í glitþræddri voð endurminning
anna.
Ásta Sigurðardóttir: „Frá mýri,
hrauni og f jörusandi“.
Þetta er náttúrustemmning úr
Hnappadalssýslu. Hér eru gróð-
urlýsingar, landslagslýsingar,
flæðarmálalýsingar mýrarlýsing
og brot úr sjálfslýsingu. Tungu-
tak höfundar er létt á sér og f jör-
ugt, en í og með hrjóta úr penn-
anum uppstökkar og hrekkjóttar
setningar, málfræðilegar skekkj-
ur finnast. Einhvers konar kæru
leysi virðist valda þvl að stíllinn
verður með köflum rubbkennd-
ur. Talsvert er um tilvitnanir: í
Landnámu. Þjóðsögur Jóns Árna
SGnar, kvæði nútimaskálda, —
til skýringar á örnefnum og öl
að styðja ályktanir.
Mér finnst að þáttinn skorti
mjög jafnvægi og fágim, en það
eru í honum tilþrif, og hánn er
ekki leiðinlegur.
Guðmundur Kjartansson: —
„Tungná".
Þetta er ritgerð jarðfræðileg að
efni og búningi. Hún fjallar um
Tungná, hina miklu þverá Þjórs
ár. og er svo skilmerkilega og
skemmtilega skráð, að Tungná
verður að sjálfstæðri lifandi per
scnu í meðvitund lesandans, rit-
gerðin persónulýsing, ekki lak-
ari en þær sem góðar þykja í
ævisögum samferðarfólksins.
Haraldur Böðvarsson: „Akra-
nes — Skipaskagi“.
Þetta er stuttur þáttur og
merkilegastur fyrir náttúrulýsing
ar á sjávarbotni Faxaflóa. Nátt-
úrulýsingar þurrlendisins eru
mjög almenns eðlis og yfirborðs-
legar, aðallega upptalning á fjalla
nöfnum umhverfis Faxaflóa. —
Einnig er farið nkkrum orðum
um framkvæmdir og framfarir á
Akranesi, og allur lýsir þessi
fremur beinagrindarlegi þáttur
stoltri sonarást höfundarins á
heimabyggð sinni, nútíð hennar
og framtíð til sjós og lands, enda
er Haraldur Böðvarsson einn af
mætustu athafnamönnum þjóð-
arinnar.
Jón Eyþórsson: „Esjufjcil“.
Jón ritar hér nákvæma lýsingu
á fjaMaklasa þeim í irbrún
Vatnajökuls, sem Esjufjóll nefn-
Listskaufar
á hvítum skautaskóm nr. 37—41
Verð kr. 767.—
Hockey-skaufar
á svörtum skautaskóm nr. 37—46.
Verð kr. 729.—
?
BAN K A STR ATI A
ast. Esjufjöll voru til skamms
tíma lítt þekkt. En þar hátt uppi,
ofan við Breiðamerkurjökul, í
meira en 600 metra hæð, vaxa um
80 plöntutegundir, þar er fugla-
líf og skordýralíf, og á seinni ár-
um einnig töluvert mannlíf. Því
að nú hefur jöklaskáli Jóns Ey-
þórssonar og fólaga hans í Jökla
rannsóknafélaginu risið af grunni
á þessum slóðum, sem nú eru að
verða fjölfarnar af brattgengu
skemmtiferðafólki innlendu og
erlendu. Enda segir Jón að í
Esjufjöllum sé — eða geti að
Þáttur Rolka skiptist sundur í
miðju í tvo ólíka helminga. Fyrri
helmingurinn er bernskuminning
höfundar um bjartar vornætur
þegar hann vakti yfir túninu
(vellinum; norður á Torfalæk í
Austur-Húnavatnssýslu, bæ for-
eldra sinna. Seinni helmingur-
inn er landfræðileg lýsing á sveit
inni, með sagnfræðilégu ívafi.
Þetta er ekki aðfinnsluvert, og
fellur þátturinn vel í þá umgerð
sem útgefandi bókarinnar, Ragn-
ar Jónsson, setti þessu safnriti í
fyrra í formála fyrsta bindis: að
þetta skyldi verða „persór.uleg
landafræði" hvers einstaks höf-
undar.
Lýsing Kolka á vornæturblíð-
unni fyrrum er áferðargóð, en
svipar til margra sams konar
minninga annarra höfunda í öðr-
um ritsmíðum. Páll Kolka hefur
nú gleymt íshafsþokunni og ó-
veðursdægrunum. en man aðeins
hin bláu.
Sveinbjörn Beinteinsson: „Yfir-
skyggðir dalir og hulin pláss í
Borgarfirffi".
Þetta er stuttur þáttur, en
minnsta kosti stundum verið —
meiri veðurblíða en annars stað-
ar á íslandi.
Njörffur P. Njarffvik: „f flæffar
múlinu“.
Þessi þáttur gefur ekki til
kynna hvaða bletti fósturjarðar-
innar hann lýsir, nerna það er
enhver fjörður og fjaran við
hann. Lýst er flæðarmálinu á að
^alli, háflæði, útfalli og lágfjöru,
og lífsmori því sem þar elur ald-
ur sinn, eins og það kemur ung-
um dreng fyrir sjónir. Þetta er
náttúrulýrikk náskyld smásög-
unni að formi og ágætlega rituð.
Þau frávik eru hér frá venju-
legri stafsetningu, að orðið „eng-
inn“ er skrifað með tvíhljóða:
„einginn", orðið „hvern“ ritað
„hvurn“.
Páll V. G. Kolka: „Sveitin mín:
Kolkumýrar“.
VÖFLXJR annan hvern dag.
Husqvarn
Vöflujárn
á kaffiborðið.
stílhrein, létt með hitastilli.
Fást víða í verzlunum.
Gunnar Ásgeirsson hf
Suðurlandsbraut 10.
hann er vel ritaður. Það er þó
nckkuð af heimspekilegri landa-
fræði í honum, sál landslagsins,
skynjuð og skilgreind af heima-
manni sem gerþekkir umhverfi
sitt. Stíllinn er samfelldur og
yfir honum einhver aðalborin
reisn, en að efninu til er þáttur-
inn of knappur, yfirskyggður og
dulinn, eins og þeir dalir og
pláss. sem hann fjallar um.
Sverrir Kristjánsson: „Fögur
er hlíffin".
Ágætlega vel ritaður þáttur
um kornakra Islands hina nýju.
Sjónarhóllinn er Krosshóll í
Sámsstaðalandi. Þaðan virðir
höfundur fyrir sér Fljótshlíðina
í tíma og rúmi, frá Gunnari á
Hlíðarenda til Klemenzar Krist-
jánssonar, föður íslenzkrar korn-
ræktar í okkar tíð. Kannski hef-
ur sterkviðri náttúruafla og ald-
arfars riðið nær garði Fljótshlíð-
inga en annarra manna á íslandi.
Þar hefur til forna verið búsæld-
arlegra en í flestum stöðum öðr-
um. eins og orð Gunnars geta
bent til. Síðan leggjast eyðandi
jökulvötn að landi og brjóta það
til mergjar. Þau eru um síðir
lögð í stokk og látin skila aftur
farvegum sínum. Loks verður
þarna, með komu Klemenzar, ár-
degi nýrrar aldar^ í kornrækt,
sem innan tíðar mun brauðfæða
þjóðina.
Úlfur Ragnarsson: „f Laugar-
dx:l“. t
Þessi þáttur er að efni og formi
skyldur þáttunum „í flæðarmál-
inu“ og fyrri hluta þáttarins
„Sveitin mín: Kolkumýrar". „í
Laugardal" er þó enn hugrænni
ritsmið, efnið óáþreifanlegra,
fantasíukenndara. Þetta er æsku-
minning um sumárlif í grænum
friðarreit, þar sem huldar vættir
byggja landið í félagi við fólkið,
lauslega felld inn í umgerð fjalla,
heiða og stöðuvatna.
Þórarinn Guffnason: „Kvöld
við öskjubál“.
Hér eru sögð deili á jarðeldum
þeim sem urðu I Öskju á þessu
hausti. Höfundurinn brá sér
þangað í kynnisferð e.ins og fleiri
og er sammála öðrum öskjuför-
um um það, að ferðin hafi borgað
sig, að hún verði sér ógleymanleg
og þess háttar. Auk ferðasög-
unnar er í greininni lýst tjóni og
slysförum af völdum Öskju fyrr
á árum. Greinin er mjög liðlega
rituð.
Þórarinn Helgason: „f sporum
Ásgríms Jónssonar fyrir hálfri
öld“.
Þetta er útsýnislýsing úr Álfta-
veri, að ég held, líklega frá
Þykkvabæjarklaustri, bóistað höf
undarins. En einhverra hluta
vegna bregður hann fyrir sig Ás-
grími Jónssyni málara og lýsir
fjallahring Ekaftafellssýslu úr
sporum hans. Ég kem ekki auga
á notagidi þeirrar aðferðar, nema
ef svo skyldi vera að öræfajökulil
hafi breytt um svip í augum Þór-
arins við það að Ásgrímur málaði
mynd af honum. Mólaralist Ás-
grírns er ekki lýst. En Þórarinn
tvinnar inn í landafræði sína
teyming úr þjóðarsögunni, og þó
aðeins smábút, itil að minna á
reisn og ágæti Svinfellinga, sem
hann telur að verið hafi flestum
höfðingjum göfugri.
Þorsteinn frá Hamri: Áfángar
Borgfirffings".
Þorsteinn frá Hamri rekur
lestina. Af höfundum þessarar
bókar er hann einn um þesa
konar stafsetningu sem í okkar
tíð var fyrst upp tekin af Hall-
dóri Laxness og Þórbergi Þórðar-
syni: að nota breiða sérhljóða á
eftir ng og nk, og að renna sam-
an í eitt orð flestöllum forsetn-
ingum, þar sem aðrir skrifa tvö
orð eða þrjú. Ég skipti mér ekki
af þeirri aðferð til lofs eða lasts,
en stíl Þorsteins á þættinum get
ég hrósað, því að hann er vand-
lega unninn. En að efninu tH eru
þetta fremur lauslega tengdar
hugreimingar um þann menning-
ararf, sem höfundurinn hefur
þegið í bernsku og æsku frá á*t-
högum sínum. Hér er fremur um
að ræða hinn bókmenntalega
Borgarfjörð en þann sem löngum
hefur verið talinn björgulegur
undir bú.
Þar með er lokið við að drepa
á málið í þessari bók, myndirnar
eru eftir. Þær eru allar í fegurstu
litum, milli þrjátíu og fjörutíu
heilsíðu myndir, teknar víðsveg-
ar um landið. Lá'ngflestar hefur
tekið Hermann Schlenker.
Það er mín skoðun, þó ég eigl
erfitt með að rökstyðja hana, að
myndimar í bók þessa / árs séu
jafnbetur valdar en þær sem
birtust í fyrsta heftinu — í fyrra.
Ekki hefur Ragnar nú kosið að
hafa skáld undir trjám þessu
sinni, né- heldur hefur hann tek-
ið eina einustu mynd sjálfur
núna, — nema þær séu reyndar
eftir hann, sem ekkert höfundar-
nafn fylgir. Það gæti skeð. Mynd
irnar eru mjög fallegar.
Aðalmunurinn á bókinni 1
fyrra og bókinni í ár er sá, að
bókin í fyrra var öll prehtuð á
myndapappír og myndunum
dreift innan um þættina, en bók-
in í ár er prentuð á tvenns konar
pappír, textinn á þykkan og
fremur grófan pappír, myndirnar
á mjúkan og flnan pappír, og
taka við þar sem þáttunum slepp
ir, aftast í bókinni.
Helgafell (Ragnar Jónsson)
hefur látið gera enska útgáfu af
íslandi í máli og myndum:
„Ioeland in Words and pictures“
og eru þættimir og myndirnar 1
þeirri ensku úrval úr bókunum
tveimur, sem konrnar eru á ís-
lenzkui Ég finn ekki í bókinnl
nöfn þýðendanna, en einhver
sagði mér að þeir væru Kristján
Karlsson og Jóhann Hannesson
skólameistari. Það er ekki að efa
að hún sé góð, að minnsta kosti
treysti ég mér ekki til að finna
að henni, — það væri þá helzt
valið, en ég læt það hjá líða.
Ég vona að framhald verði i
útgáfu þessarar „persónulegu
landafræði" því að bækurnar
tvær sem komnar eru hafa
skemmtilega sérstöðu í bókaút.
gáfu okkar. Og er ekki um að
sakast þó höfundarnir séu nokk-
uð missnjailir að remja þættina,
— hvernig ætti annað að vera?
Gaman að sjá hverjir koma fram
næst.
Guffmunður Daniclsson.